هنرهای زیبا
سال:1379 | دوره:- | شماره:8 |تعداد مقالات:14

در این مقاله نظریه های موجود در حوزه جامعه شناسی هنر و ادبیات با دیدگاهی انتقادی مورد بررسی قرار گرفته است. موضوع اصلی مقاله حول محور جبریت اجتماعی هنر و ادبیات دور می زند. نظریه جبریت اجتماعی هنر با توجه به مسئله شاهکارهای هنری و موضوع هنر ناب مورد نقد قرار گرفته است. در نهایت نتیجه گیری مقاله در جهت تایید این مطلب است که هنر اگر چه تحت تاثیر شرایط وجودی جامعه معاصر خودش قرار دارد و نشان آن شرایط را نیز بر پیشانی دارد، اما در عین حال دارای یک حوزه فعالیت مستقل و بی همتاست که آن را قادر می سازد احتمال نوع دیگری از زندگی را در برابر آنچه نظم اجتماعی موجود به انسان ها ارائه می کند مطرح سازد. در این بررسی هنر به عنوان مقوله ای معرفتی و جامعه شناسی هنر به عنوان شاخه ای از جامعه شناسی معرفت معرفی شده است.

قائل بودن به «معنا» و «باطن» برای اشیا و پدیده ها و مفاهیم، موضوعی است که همیشه و در همه جوامع و مکاتب با شدت و ضعف متفاوت مطرح بوده است. طبیعی است که معیارهای اصلی برای دریافت و شناخت و ارزیابی «معنا» و «باطن» از جهان بینی و فرهنگ جامعه استخراج می شده است و به این ترتیب افراد یا جوامع (بسته به جهان بینی خویش) از «صورت» و «ظاهر» موضوعی واحد، معانی متفاوتی را ادراک می نموده اند. نوشتار حاضر سعی بر آن دارد تا اولا تعابیر و فرایندهای ذهنی ای را که به نحوی ناظر به «صورت» و «معنا» می باشند معرفی نموده و ثانیا اهمیت و تاثیر آنها را در نشر ارزشها و ارتقا فرهنگ عمومی و بیان معانی، در قالب صورتها بیان نماید. بستر اصلی مطالعه، فرهنگ ایرانی- اسلامی خواهد بود.

هنر بومیان استرالیا یکی از کهن ترین هنرهای تاریخ زندگی بشر بر روی کره خاکی است . این هنر به صورت های گوناگون از قبیل نقاشی، مجسمه سازی، علامت و اجرای مراسم در جامعه آنها ظهور پیدا کرده است، و اساسا هنر روائی، نمادین و انتزاعی است. هنر بومیان از جنبه های مختلف محتوایی و تکینیکی قابل بررسی می باشد. در این مقاله سعی شده علاوه بر موارد ذکر شده مسئله گوناگونی هنر و عقاید و مذهب آنها نیز مطرح شود.

بخش قابل ملاحظه ای از سکونتگاههای ایران را شهرهای واقع در حاشیه کویر تشکیل می دهند. این شهرها، در طی سه دهه گذشته به شدت در معرض تحولات کالبدی ناشی از تجربه آموزه ها و روش های معماری و طراحی شهری مدرن قرار داشته اند. مداخلات مدرن، نظیر اجرای طرح های جامع شهری، پروژه های تعریض معابر و... ، پیامدهای نامطلوبی را چه در مقیاس معماری ساختمانها و چه در مقیاس استخوان بندی فضایی و سازمان کالبدی شهرهای کویری به همراه داشته است. برخی از پیامدهای نامطلوب مزبور، شیوع و رواج یافتن ساختمانهای ناهمساز با اقلیم گرم و خشک این شهرها و صدمه رساندن به منابع زیست محیطی، نظیر تخریب اراضی مستعد کشاورزی در اثر گسترش هرز و بیرویه شهرها است که در قالب توسعه های با تراکم پایین صورت پذیرفته است.هدف این مقاله، بررسی مباحث نظری مرتبط با انگاره «طراحی شهری پایدار» و سود جستن از آن به عنوان ابزاری جهت نقد تجربه طراحی شهری مدرن در شهرهای حاشیه کویر از دیدگاه مبحث توسعه پایدار و ملاحظات زیست محیطی است. بررسی های این مقاله نشان می دهد که: با بهره بردن توامان از اصول نوین «طراحی شهری پایدار» و درس گرفتن از پیشینه های معماری و طراحی شهری بومی، که در انطباق با الزامات پایداری زیست محیطی بوده اند، می توان محیط کالبدی شهرهای کویری را به سوی انطباق هر چه بیشتر با قرارگاه طبیعی اشان هدایت کرد. برای انجام این کار، استفاده از اصول حاکم بر «شهرفشرده سنتی ایران» حاشیه کویر و تاکید بر سیاست های نوزایی و بازسازی بافت های فرسوده شهری، به جای گسترش بیرویه پیرامونی، توصیه شده است.

زبان دارای نوعی خاصیت تعمیم پذیری است که بوسیله یکسری لغات معنی و قواعد دستوری مشخص، بیان اندیشه و درک آن را در یک جامعه خاص امکان پذیر می سازد. از سوی دیگر زبان دارای خاصیت خلاقانه است به این مفهوم که استفاده از همان لغات و قواعد مشخص امکان بیان انواع گوناگون اندیشه های افراد را فراهم می سازد و باعث خلق متن های مختلفی می شود که هر یک ذهنیت خاص گوینده را انعکاس می دهد. نیاز به چنین خواصی در یک نظریه یا زبان طراحی شهری نشان می دهد که نظریه های زبانی میتوانند از نظر فلسفی و نظریه ای مبنای خوبی برای تدوین زبان طراحی شهری باشند. اما کدام نظریه زبانی برای تدوین زبان  طراحی شهری مناسب است، بویژه زمانی که قرار باشد زبان طراحی شهری محلی برای جوامع دارای فرهنگ و ارزش های خاص خود تدوین گردد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که هیچ نظریه زبانی منحصر به فردی به تنهایی برای این منظور کافی نخواهد بود. بلکه مجموعه ای شامل برخی از مفاهیم و اصول بکار رفته در نظریه های مختلف در تلفیق با یکدیگر می توانند زیر بنای فلسفی و نظری مناسب برای تدوین چنین زبانی را فراهم آورند.

در سه دهه گذشته کشورهای در حال توسعه با رشد فزاینده جمعیت شهری مواجه بوده اند. اغلب این رشد جمعیت شهری در حاشیه کلانشهرها و شهرهای بزرگ این کشورها اتفاق افتاده است. تحولات جمعیتی منطقه کلانشهری تهران نیز نشان می دهد که در سه دهه گذشته جمعیت شهر تهران تنها 2.3 برابر و جمعیت پیرامونی منطقه کلانشهری تهران 7.8 برابر شده است. یعنی بخش عمده اضافه جمعیت منطقه کلانشهری تهران در مناطق پیرامونی آن ساکن شده اند. از طرفی دیگر در طی بیست سال 75-1355، حدود 40 درصد از 5 میلیون نفر اضافه جمعیت منطقه کلانشهری تهران بطور غیر رسمی در آن ساکن شده اند. توسعه پراکنده و نابسامان منطقه مسائل و مشکلات عدیده اجتماعی، فرهنگی، محیطی و سیاسی را پدید آورده است.این مطالعه برای بررسی برخی از ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی سکونتگاههای خودرو حاشیه کلانشهر تهران و مشخصا برای پاسخگویی به سوالات زیر انجام شده است:1.        ارتباط عملکردی اینگونه سکونتگاهها بیشتر با نواحی روستائی است و یا با کلانشهر تهران؟2.        ساکنین اینگونه سکونتگاهها در چه نوع فعالیت های اقتصادی (رسمی، غیر رسمی) مشارکت دارند؟برای دستیابی به اهداف این مطالعه، 3 سکونتگاه خودرو اطراف 3 محور عمده ارتباطی تهران بصورت تصادفی انتخاب گردید: باقرآباد در محور جاده ورامین، صالح آباد در محور جاده ساوه و خاتون آباد در محور جاده خراسان. برای دریافت اطلاعات مورد نظر در این مطالعه پرسشنامه ای تنظیم و این پرسشنامه برای 206 خانوار انتخاب شده، بصورت نمونه گیری سیستماتیک از 3 سکونتگاه خودرو انتخاب شده، تکمیل گردید. تحلیل اطلاعات بدست آمده، نتایج ذیل را در بر داشته است:ارتباط عملکردی سکونتگاههای مورد بررسی بیشتر با کلانشهر تهران است و نه با مناطق روستائی، و اینکه اغلب ساکنین سکونتگاههای مورد بررسی در فعالیت های غیر رسمی شاغل هستند.

برای شناخت میزان و دلایل جابجائی جمعیت در سطوح مختلف ناحیه ای، منطقه ای و ملی، مطالعات بسیار زیادی به عمل آمده و مدل ها و روش های متعددی توسط متخصصین بکار گرفته می شود. هر کدام از این مدل ها دارای امکانات و محدودیتهای خاص خویش است و به همین دلیل برای اهداف معینی بکار گرفته می شوند. یکی از روش های شناخت میزان و جهت جابجائی و مهاجرت جمعیت، در مقیاس ملی، بررسی تغییر مولفه مکان جمعیت، بخصوص جمعیت شهری، در یک دوره زمانی تعریف شده است.بررسی جابجائی جمعیت در سطوح و مقیاس های مختلف، نیازمند آمار و اطلاعات جمعیتی در دوره های مختلف و با دقت مناسب و تعاریف یکسان است. تامین چنین اطلاعات دقیق که قابل مقایسه در یک دوره زمانی طولانی در کشورهایی نظیر ایران که از رشد جمعیتی به طور اعم و جمعیت شهری و تعداد شهرها و میزان جابجائی و مهاجرت نسبتا بالائی برخوردارند به سادگی امکان پذیر نیست. از طرفی سابقه چنین کشورهائی در ضبط آمار و اطلاعات جمعیت در مقیاس ملی از چند دهه تجاوز نمی کند، در حالی که در کشورهای پیشرفته این سابقه به چند قرن می رسد. لذا تعیین میزان روند مهاجرت جمعیت امری مشکل و بعضا غیر ممکن است. یکی از روشهای شناخت جهت و میزان جابجایی جمعیت در مقیاس ملی، بررسی روند تغییر مکان جمعیت و بخصوص جمعیت شهری است. هدف این تحقیق بررسی میزان و جهت تغییر مکان جمعیت شهری ایران در چهل سال گذشته و تحلیل دلائل این مهاجرتهای کلان و پیش بینی تغییرات در آینده است.

در این مقاله راه حل خورشیدی برای بهره گیری از انرژی خورشیدی بمنظور گرمایش یک ساختمان بلند مرتبه نمونه در تهران بصورت تبدیل نمای موجود به گردآورنده خورشیدی پیشنهاد می گردد، که بصورت یک جدار شیشه ای در سمت جنوبی با فاصله 30 سانتیمتر و جدار شیشه ای دیگر در سمت شمالی به فاصله 10 سانتی متر که در فاصله بین دو نمای جدید و قدیم هوا جریان یافته و از طریق تعبیه کانالهایی در سقف و کف کاذب جریان هوا بین جبهه جنوبی و شمالی نیز تامین می گردد. ارتفاع گردآورنده به هر دو طبقه ساختمان و عرض 10 متر در نما محدود می شود.مطالعه حاضر نشان می دهد که می توان بخش عمده ای از انرژی مورد نیاز را در فصول معتدل و بخش قابل توجهی از انرژی گرمایشی مورد نیاز در فصول سرد را از این طریق فراهم آورد.

امروزه مسائلی از قبیل محدودیت ذخایر انرژی فسیلی و همچنین هزینه بالای تولید انرژی الکتریکی و مهمتر از آن آلودگی زیستی ناشی از بهره گیری از وسایل مکانیکی تنظیم شرایط محیطی سبب شده که در بسیاری از کشورهای جهان توجه سیاستگذاران طراحی معماری و پژوهشگران به سمت مطالعات در زمینه چگونگی طرح و احداث بناهای کارآمد یا به کارگیری انرژیهای طبیعی برای حل مسائل سرمایش و گرمایش معطوف گردد.با توجه به موقعیت جغرافیایی و وسعت قابل ملاحظه مناطق گرم و خشک کشور ایران، به کارگیری سیستمهای سرمایش تبخیری می تواند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد.مقاله حاضر نگرشی کلی به انواع گوناگون سیستمهای خنک سازی غیر مکانیکی تبخیری و بحث و بررسی درباره نحوه اجرا و همچنین مزایا و معایب سیستمهای فوق است.

در ساخت و ساز و عمارت مساجد از بعد اعتقادی و عامل بودن به احکام دینی در گذشته دقت زیادی بعمل می آمده است و هر شخصی صلاحیت مسجد سازی را نداشته است و هرگاه می خواستند کلنگ اولیه مسجد را بر زمین بزنند از متقی ترین و پاک ترین افراد برای این امر استفاده می کردند، یعنی می توان گفت دقیقا این بخش از آیه 108 سوره توبه: «... لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه ...» در ایجاد بنای مساجد رعایت می گردیده است و همیشه بانیان و معماران و سازندگان مساجد نقش مهمی در مقبولیت مساجد داشته اند و اگر مسجدی از طریق حکام و یا سلاطین که اغلب بنا گردیده است معمولا کاربرد تشریفاتی و حکومتی داشته است که در شهرهائی که پایتخت بوده است از اینگونه مساجد به چشم می خورد مانند مسجد شاه و مسجد سپهسالار در تهران و اینگونه مساجد به عنوان مساجد غیر مردمی مشهور بوده است، لذا بحثی که به عنوان نصوص دینی و نقش انسان در معماری مسجد خواهیم داشت، دقت و توجهی در آیه 18 سوره توبه و نیز تعدادی از احادیث و روایات معصومین سلام الله علیهم اجمعین درباره ساخت و ساز مسجد خواهد بود.

رویکردهای جدید برنامه ریزی و طراحی مسکن متکی به الگوهای جامع بین رشته ای است. این رویکردها که در دهه های اخیر در کشورهای مختلف جهان مورد توجه بوده اند، به هماهنگی جنبه های انسانی و محیطی طراحی اهمیت بیشتری داده اند. از سوی دیگر، مشکلات زندگی در شهرهای بزرگ استفاده از مجموعه های متراکم تر و با برنامه ریزی و طراحی هماهنگ را اجتناب ناپذیر ساخته است. توجه به عوامل انسانی موثر در برنامه ریزی و طراحی می تواند زندگی در مجموعه های مسکونی را ارتقا بخشد.در این مقاله عوامل اصلی انسانی و محیطی موثر بر شکل گیری مجموعه های مسکونی بررسی و دسته بندی شده اند. برخی از این عوامل عبارتند از: تداوم کالبدی- اجتماعی مجموعه ها با محیط اطراف، ایجاد هویت و شناسه های محلی، خلوت و تعامل اجتماعی، چگونگی برقراری و احساس امنیت در مجموعه های مسکونی، دسترسی پیاده، دسترسی سواره، ترکیب داخلی واحدهای مسکونی، و اقلیم و صرفه جویی در مصرف انرژی. اگر چه بررسی و تحلیل هر یک از این عوامل نیازمند بحثی طولانی است، توجه دادن به هر یک از آنها و تبین رابطه بین آنها می تواند راه گشای بحث های تفصیلی و دقیق تر بعدی باشد.

بررسی رفتار ساختمان های جدیدالاحداث در زلزله منطقه قائنات نشان دهنده آن است که عامل اصلی فرو ریختن ساختمان های ساخته شده توسط مردم و یا نهادهای مردمی در هنگام وقوع زلزله عدم یکپارچگی بین دیوار و سقف و در نتیجه عدم تشکیل یک سیستم مقاوم سه بعدی بوده است. عدم اجرای کلافهای افقی و قائم، علت اصلی این عدم یکپارچگی می باشد.براساس نتایج این تحقیق، عوامل اصلی عدم مقاومت ساختمانهای جدیدالاحداثی که توسط سازمان های اجرایی و نهادهای مسئول ساخته شده اند و حتی دارای تیرهای کلاف کننده بصورت افقی و قائم بوده اند (و به عنوان ساختمان های مقاوم در برابر زلزله طراحی و اجرا شده بودند) اتصالات سازه ای غیر مقاوم در برابر نیروهای افقی، اجرای کلاف بندها با یک عدد میلگرد، استفاده از مصالح غیر مقاوم در برابر نیروهای جانبی، مهار نشدن میلگردهای قائم در سقف و عدم رعایت توصیه های آیین نامه ها بوده است.این تحقیق نشان می دهد استفاده از مصالح با وزن کمتر و مقاومت خمشی بیشتر، نظارت و کنترل دقیق بر روش های اجرا و ساخت ساختمان، دقت در اجرای جزئیات و اتصالات سازه ای ساختمان، توجه به نقاط تمرکز تنش در ساختمان می تواند در کاهش خسارات و صدمات ناشی از زلزله خصوصا در ساختمان های روستائی موثر واقع گردد.نتایج این تحقیق بر اساس مطالعه رفتار گونه های مختلف ساختمان های جدیدالاحداث در منطقه قائنات نشان دهنده آنست که بمنظور احتراز از وارد شدن مجدد زیانهای عظیم انسانی و مالی بر جامعه خصوصا جمعیت روستایی کشور ضروری است ضوابط آیین نامه طرح ساختمان ها در برابر زلزله (از جمله توصیه های آئین نامه 2800 در مورد ساختمان های با مصالح بنایی) دقیقا رعایت گردد و بر محدودیت استفاده از سیستم های ترکیبی در سازه ساختمان ها تاکید گردد. در این زمینه تهیه دستورالعمل های اجرایی لازم توسط سازمانهای مسئول در امر ساخت ساختمان های مسکونی و بازسازی مناطق زلزله زده براساس نتایج این تحقیق و تحقیقاتی از این گونه ضروری بشمار می رود.

ضمن سی و پنچ سال گذشته، نگارنده شیوه های گوناگون در برخورد با موسیقی ایران داشته است. این شیوه ها را در دو گرایش اصلی می توان تعقیب کرد:الف- آثاری که در آنها از فواصل کوچکتر از نیم پرده استفاده شد و ضمنا در بوجود آمدن یا اجرای آنها ابزار الکترونیک و کامپیوتر نقش داشته اند.ب- آثاری که در محدوده گام تعدیل شده تصنیف شده اند.مقاله حاضر بخشی از این تحقیقات است و در آن آکوردهائی که در تئوری های آهنگسازی من تحت عنوان «آکوردهای ویژه» به کار گرفته شده، موضوع اصلی بحث را تشکیل می دهد.هر یک از آکوردهای مورد بحث به نحوی متاثر از فاصله ای است که اکتاو را به دو نیم تقسیم می کند. در موسیقی تنال ها از دو طریق «چهارم افزوده» و «پنجم کاسته» به این فاصله می رسیدیم.در آکوردشناسی مورد بحث ما، مستقل از دو روش نام برده، این فاصله را به کار می گیریم و به همین علت نیز آنرا با نامی که هانس یلینگ بر آن نهاده یعنی «نیم اکتاو» مورد استفاده قرار می دهیم.