مجله انسان شناسی (نامه انسان شناسی)
سال:1392 | دوره:11 | شماره:19 |تعداد مقالات:7

دموکراتیک شدن علاوه بر آنکه به شیوه انتخاب نخبگان جامعه مربوط می شود، می تواند مفهومی فرهنگی نیز داشته باشد. دموکراتیک شدن به معنای عام مبتنی بر سه بعد بنیادین است: برابری هستی شناختی، استقلال فردی (آزادی) و شیوه خاص انتخاب نخبگان. تاکید بر دو جزء نخست پایه ی دموکراسی فرهنگ را می سازد. از این نظر می توان جامعه ای پیشادموکراتیک از نظر فرهنگ را از نوع دموکراتیک آن متمایز ساخت. کارل مانهایم با ارایه شاخص های فرهنگ دموکراتیک عملا به ساخت یک «نوع مثالی» از چنین فرهنگی کمک می کند. عصر مشروطه به رغم آنکه غالبا از وجه سیاسی آن مورد توجه قرار می گیرد، نمونه ای مهم از عینیت یافتن هرچه بیشتر چرخش فرهنگی جامعه ی ایرانی در ادامه ی تغییرات اجتماعی عصر «ناصری» است. بر این اساس در این مقاله تلاش می شود تا با بررسی آنچه در ویژگی های تاریخی عصر مشروطه و تحول فرهنگی زمینه ساز آن وجود دارد، به این پرسش پاسخ داده شود که علاوه بر آغاز فرایند دموکراسی سیاسی در ایران، آیا نشانه هایی از دموکراتیک شدن فرهنگ نیز در این دوره قابل مشاهده بوده است؟ پاسخ به این پرسش، با استفاده از نظریه ی مانهایم و از رهگذر بررسی وجود نشانه های دموکراتیک شدن فرهنگ از نظر او، در تحولات عصر مشروطه ارایه شده است. نتایج این مطالعه نشان داد مجموعه تحولات فرهنگی و اجتماعی این دوره تاریخی در بطن خود دارای نشانه های مهمی از آغاز فرایند دموکراتیک شدن فرهنگ است.

پیشینه تاریخی مناطق تحت نفوذ حکومت ایلام و کشف گنجینه های نفیس و ارزشمند ارجان، کلماکره و رامهرمز از دوران ایلام نو در سال های اخیر، موضوع مهمی است که می بایست مورد توجه ویژه پژوهشگران قرار گیرد. ایلامیان مجموعه اقوامی بودند که از هزاره چهارم تا هزاره اول ق. م، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی ایران فرمانروایی داشتند. گستره کشور ایلام شامل خوزستان، لرستان کنونی، پشتکوه ایلام و کوه های بختیاری بوده است. کشور ایلام شامل دو بخش کوهستانی و دشت بوده که به شکل فدرال اداره می شد و به مرکزیت شهرهای بزرگ آن، حکومت های مستقل و خودگردانی تشکیل می شد. شاهکان ساماتورا (صاحبان گنجینه کلماکره) نیز یکی از این ایالت های مستقل در دوران ایلام نو بودند که گنجینه پادشاهی آن ها به طور اتفاقی در غار کلماکره شامل صدها قلم شیء منحصر به فرد نقره و طلا در سال 1368 در پلدختر لرستان کشف و تعداد بسیار زیادی از آن ها به صورت قاچاق از کشور خارج شد. تکنیک ساخت و وجود کتیبه هایی به خط و زبان ایلام نو روی برخی از اشیاء ارتباط آنها را با افق فرهنگی ایلام نو آشکار می کند. ساماتورا نام یکی از حکومت های ایلامی مآب، در حوضه رود سیمره در جنوب لرستان بوده که در طول قرن هفتم و اوایل قرن ششم ق. م به وسیله شاهکان محلی ساماتورا اداره می شده است. در این مقاله ما به معرفی و تحلیل ظروف جانورسان این گنجینه که شیوه هنری و موضوع اصلی آن ها نقوش جانوری است و دارای کارکرد آب پاش برای ریختن مایعات در مراسم آیینی و تشریفاتی بوده، می پردازیم. این گونه از اشیاء علاوه بر خصوصیات زیبایی شناسانه هنری، از نظر تاریخی دارای اهمیت خاصی هستند. مهم ترین اهمیت کشف این اشیاء کمک به مطالعه مناسبات تجاری و فرهنگی با همسایگان خود در این دوره تاریخی است و عدم کشف نمونه های مشابه آن ها از سایر نقاط دیگر اهمیت مطالعه آن ها را دوچندان می کند.

این مقاله درصدد است از منظر انسان شناسی شهری به موضوع انسجام اجتماعی برخاسته از قومیت و خاستگاه قومی- فرهنگی مهاجران ساکن در محله ی اسلام آباد کرج طی روند اجرای طرح ساماندهی این محله بپردازد. بدین منظور مطالعه گروه های مختلف مهاجران آذری زبان از روستاهای سرخه از توابع تبریز، بوئین از زنجان و چنارلق و سفیدآب از ادربیل در این تپه و همچنین حسینیه ها و هیات های مذهبی آن ها به عنوان نقاط تبلور انسجام اجتماعی- قومی، در محله اسلام آباد کرج مدنظر بوده است.روش مورد استفاده در این تحقیق، روش انسان شناسانه، یعنی روش های کیفی و با استفاده از مصاحبه و مشاهده ی مستقیم بوده است. همچنین از روش دنبال کردن گره انسجام بخش گروه نیز استفاده شده که داده های بسیاری را فراهم آورده است.سیاستگذاری های کلان اثرات مثبت و منفی روی شهر و گروه های ساکن در آن دارد. برخی از گروه ها متحمل اثرات مثبت یا منفی بیشتری نسبت به سایرین می شوند. تلاش ساکنان برای به حداقل رساندن این تاثیرات بازنمای پویایی گروه های ساکن در محله های مختلف است. مطالعه تعامل و پویایی این گروه ها در رابطه با سیاست گذارها می تواند نقش مهمی در تصمیم گیری های سیاستگذاران ایفاء نماید.تحقیق حاضر به مطالعه یکی از چندین طرح سیاست گذاری در اسلام آباد کرج پرداخته است، که به نام طرح سامان دهی تپه مرادآب کرج مشهور است. اجرای طرح تملک و تخریب خانه های آلونک نشین تپه مرادآب طی 19 سال، 4 هزار خانوار را مجبور به تغییر محل سکونت خود به سایر نقاط همان تپه، شهر کرج و یا سایر شهرهای کشور کرده است. در این فرایند قدمت حضور مهاجران و تعداد اعضای قومی آن ها در اتخاذ تصمیماتی که برای حفظ انسجام خویشاوندی و قومی خود در تقابل با تاثیرات طرح بر انسجام زدایی روابط اجتماعی شان، موثر بوده است؛ به طوری که مهاجرانی که مدت کوتاه تری از سکونت شان می گذشته (کمتر از 10 سال) به صورت دسته جمعی به نقطه ی دیگری از شهر مهاجرت کرده اند، و مهاجران با قدمت سکونت متوسط (10 تا 20 سال) به شکل دو یا سه گروه در سطح شهر پراکنده شده اند، و گروه های با قدمت سکونت طولانی (بیشتر از 20 سال) به دلیل احساس تعلق بیشتر نسبت به محله، سعی در باقی ماندن در محل و لذا یافتن مسکن در قسمت های دیگر تپه مرادآب داشته اند. نکته قابل ملاحظه آن است که این پراکندگی ها عمدتا حول محور اماکن گردهمایی هفتگی و ماهانه ی اعضاء گروه که در واقع اماکن مذهبی هستند، صورت می گیرد.

آب در فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی تمام مناطق، مذاهب و ادیان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آب سبب حیات است و باران فرودآورنده حیات و زندگی. از آن جا که ایران کشوری است که مساحت زیادی از آن در منطقه خشک و کم آب بیابانی و کویری قرار دارد، همیشه با مشکل کم آبی و خشک سالی روبرو بوده است. به همین دلیل آیین های متنوع و متفاوت باران خواهی را در سراسر این پهنه می یابیم که بسیاری از آن ها با اساطیر کهن پیوند می خورند. باران خواهی در ایران به دو روش انفرادی و گروهی انجام می شود، اما اکثر مراسم طلب باران در ایران به شکل فعالیت گروهی است و با ساز و آواز و رقص آیینی، یا نماز و دعا همراه می شود. در مراسم باران خواهی ترانه هایی خوانده می شوند که در هر گوشه ای از ایران گویش مخصوص به خود را دارند، ولی تقریبا از درون مایه یکسانی برخوردارند. این مراسم در شهرهای حوزه کویری نیز با آداب و رسوم، اشعار و ترانه ها و مراسم خاص همراه است. پژوهش حاضر نگاهی به مراسم باران خواهی در این منطقه از ایران دارد.

با سفر شاهان قاجار به اروپا و آشنایی نسبی حاکمان ایرانی با فرهنگ اروپایی، روابط فرهنگی گسترش یافته، ابزار و کالاهای جدیدی وارد ایران شد. برخی از این کالاها و مظاهر جدید در تغییر شیوه زندگی مردم و بروز تحولات اجتماعی نقش زیادی داشتند. با روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران این تغییرات بیشتر و محسوس تر شد. از جمله مهم ترین این تغییرات، تغییر وسایل حمل و نقل شهری، رشد شهرسازی به شکل جدید و تغییر پوشاک مردم بود. سیر پیشرفت و تحول و دگرگونی در جامعه شهری به یکباره انجام نشد و این سیر با تغییری نه چندان سریع صورت گرفت.در این مقاله برآنیم تا با استفاده از هشت عکس و بررسی آن ها، این تغییرات و سیر تحول جامعه ایرانی را در روند مدرن شدن بررسی کنیم. مکان مورد تحقیق شهر مهم و فرهنگی شیراز در جنوب ایران است و زمان مورد تحقیق حدود پنجاه سال، از اوایل قرن بیستم میلادی تا دهه شصت است.این تحقیق تنها دربردارنده تجزیه و تحلیل تغییرات بر اساس این عکس ها است و به شایست و ناشایست بودن نوع و شیوه تغییرات کاری ندارد.

جستجوی منشا و غایت واحد، بر اساس ایده ی «حقایق جاویدان و جهان شمول» و عطف به امر پیوسته و امر کلان در پنداره ی پیشرفت و ترقی بی وقفه ی بشریت در رسیدن به غایت مبتنی بر نیل به رستگاری، جریانی عظیم بود که در دستگاه فلسفه ی تاریخ هگلی به اوج منطقی و دستگاه مند خود رسید. دستگاهی که جهان را به راستی درنوردید و به مثابه ی منادی تاریخ کلی غایت مدار جهانی، مردم شناسی کلاسیک و جامعه شناسی کلاسیک و فیلسوفان پس از خود را دانسته یا نادانسته مورد اثر قرار داد. جریان و حرکتی که «جهان را به مثابه ی یک کل» با عطف به «مقصود غایی جهان» و در سیرخطی «پیشرفت» تعبیر می کرد.بر این اساس، این مقاله در پی نشان دادن این موضوع است که بنیاد فلسفی اصلی نظریه های مردم شناسی کلاسیک بر دستگاه فلسفه ی تاریخ هگلی قرار دارد، و قصد دارد با خوانش و تشریح دستگاه هگلی از زوایای خاص و مشخص «متافیزیک تاریخ»، «مقصود بازپسین تاریخ»، «آگاهی تاریخی»، «ایده ی پیشرفت»، «دوره بندی تاریخی»، «دولت»، «خرد به مثابه ی اصل پیشینی منطقی و غایت مطلق تاریخ»، «امر کلی» و «عامیت و تعمیم»، «اروپامداری»، و «مفهوم کلی انسان»، بستری را برای تدقیق مبانی معرفتی مردم شناسی کلاسیک فراهم کند. بنیادهایی که به زعم نگارنده مردم شناسی کلاسیک را در تضاد و تقابل نظری با انسان شناسی جدید قرار می دهد.