انتظار موعود
سال:1394 | دوره:15 | شماره:48 |تعداد مقالات:6

شیخ صدوق رحمه اله علاوه بر تبحر در فقه و حدیث و کلام، در عرصه تفسیر شخصیتی کم نظیر است. این مقاله درصدد است با بررسی مطلع کتاب شریف «کمال الدین» و تفکیک مباحث و نکاتی که ایشان، از آیه سی ام سوره بقره استخراج کرده است، جایگاه شیخ صدوق را در عرصه تفسیر نشان دهد. این نوشتار، با تقسیم بندی مباحث، در شش موضوع کلی و بیان نکته ها، سامان یافته، که علاوه بر نشان دادن مذاق صدوق، با استناد به آیات قرآن، نکاتی مهم و اساسی در عرصه «امامت» و «مهدویت»، مطرح می سازد.   چکیده عربی:تسعی هذه المقالة ومن خلال الإعتماد والإستناد الی عناصر ومکونات (خطاب ومقولة الإنتظار) تجسید وتبیان دور هذه المنهجیة والخط فی هندسة " ثقافة المقاومة " والتصدی لدورها الطبیعی وذلک بالإستفادة من الإتجاه الوصفی والتحلیلی، وقد استطاعت فی هذا المضمار من إثبات إن تلک المقولة تلعب دوراً مهماً وأساسیاً فی تکریس وزرع ثقافة المقاومة فی أرکان المجتمع ومکوناته المختلفة، وبات من الأمور الواضحة إن هذه المقولة والخطاب یمتلک الکثیر من المقومات والرکائز التی تترک آثرها الواضح فی عملیة إحیاء وتجدید حیاة ومبادئ وقیم تلک الثقافة بین المسلمین. وقد عملت هذه المقالة الی إبطال الإتجاه (العلمانی) فی الجانب الثقافی وصرحت بالأدلة والثوابت علی مسألة وجود التعالیم الدینیة ودورها الریادی فی صیاغة وصناعة الثقافة بکل أبعادها وأشکالها وأنماطها، والنقطة التی یمکن الإشارة إلیها فی هذا الإتجاه هو إن الدین حرص دوماً علی التذکیر والإلتزام بالاسس والمبانی والقواعد الکلیة لها. ولاشک فإن هذه المقالة استخدمت اسلوب بیان الآواصر ثنائیة الإتجاه الحاصلة بین الإنتظار وثقافة المقاومة وذلک من أجل ایضاح البحث والإیصال به الی النتائج المطلوبة. ومن المؤکد فإن النصوص الدینیة المعتبرة أعطت زخماً وإعتباراً خاصاً وأوضحت بشکل لایقبل الشک بإن خطاب الإنتظار یترک بصماته الواضحة علی النظام المعرفی والإتجاهی وقادر علی تأسیس وتشکیل وبلورة ثقافة المقاومة والإنشداد إلیها ونآمل فی البحوث القادمة توضیح الأبعاد الآخری فی هذا الموضوع والتطرق إلیه من مختلف المصادر والمحرکات والمعایر الباقیة.

کاربردهای «جامعه آرمانی دین» مهدویت در بدنه جامعه منتظر، از جمله مسائل مهم و قابل توجهی است که به دلیل نقش اجتناب ناپذیر آن در تحقق الگویی روشمند که بتواند اهداف و انتظارات جامعه دینی را فراهم کند، مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار گرفته است؛ به ویژه این که امروزه وجود تمایلات دینی در جوامع جهانی و حضور تاثیرگذار و انکارناپذیر دین، به سرعت در حال توسعه است. جامعه منتظر، در صورتی می تواند در ترسیم وضعیت آینده جهان، جامعه ای با کیفیت و اثر گذار و الگویی برای دیگر ملت ها باشد که بر اصول و آرمان های خود پافشاری کند و بایسته های جامعه آرمانی دین (مهدویت) را سر لوحه فعالیت خود قرار دهد. تبین کاربردهای جامعه آرمانی دین (مهدویت)، از قبیل کارکرد سیاسی با هدف تاثیر گذاری بر آینده جوامع، کارکرد فرهنگی متاثر از فرهنگ انتظار، کارکرد عقیدتی، با هدف عمق بخشی و اصلاح باورها و بومی سازی آن در متن جامعه منتظر؛ می تواند گام موثری به منظور برنامه ریزی و حرکت به سوی ساختن آینده ای درخشان و نهایتا زمینه سازی برای ظهور امام عصر تلقی گردد. چکیده عربی:لانجافی الحقیقة إذا قلنا إن وجود التصورات والمقاصد والإستخدامات (فی المجتمع الدینی الفاضل) للمهدویة فی جسد المجتمع المنتظر هو واحدة من المسائل والقضایا المهمة والأساسیة التی وقف عندها المحققون والعلماء ملیئاً وأعطوها إهتماماً کبیراً وذلک لما لها من دور فعال فی عملیة تحقیق القدوة الواضحة والتی یمکنها من تهیئة الأرضیة المناسبة للأهداف والتوقعات والمتطلبات التی یبغیها المجتمع الدینی خاصة وإننا نری سرعة ونمو الرغبة الدینیة والجنوح لدی المجتمعات البشریة والحضور المؤثر والشاخص للدین فی جمیع الشؤون والجوانب. ویمکن للمجتمع المنتظر أن یرسم المعالم والخطوط العریضة للمستقبل العالمی ویکون مجتمعاً متکاملاً ومؤثراً وقدوة للسائر الشعوب والملل وذلک حینما یحافظ علی الأصول والأهداف التی ینشدها ویعمل بکل همة وعزیمة لتطبیقها وأن یضع واجبات المجتمع الدینی الفاضل (المهدوی) فی سلّم اولویاته وإهتمامته الأساسیة، ومن المؤکد فإنه یمکن ان تکون الإستخدامات والأداءات الخاصة بالمجتمع الدینی الفاضل (المهدوی) من قبیل الأداء السیاسی الذی یهدف الی وضع البصمات فی المستقبل البشری والأداء الثقافی المتأثر والنابع من ثقافة الإنتظار والأداء العقائدی الذی یسعی الی تجذر وإصلاح العقائد وتوسعتها فی المجتمع المنتظر لها الآثر الواضح والخطوات العملیة من أجل التخطیط والحرکة صوب بناء المستقبل الواعد والمشرق للإنسانیة وفی النهایة توطأت الأرضیة والتمهید لظهور مولانا صاحب العصر والزمان واستقرار حکومته ودولته الکریمة.

اندیشه «مسیحا» و «موعود» در تاریخ آیین یهود، همواره با اختلاف ها و فراز و نشیب هایی همراه بوده است؛ اما آیا باور داشت موعود، در عرصه های تربیتی و اجتماعی، برای یهودیان دارای فواید و دستاور دهایی بوده است؟ این جستار با روش توصیفی - تحلیلی به سوال مذکور پاسخ داده و معتقد است باور داشت موعود در آیین یهود، امری صرفا اعتقادی نبوده، بلکه بسته به کیفیت اعتقاد به آن، کارکردهایی برای یهودیان به عنوان پیروان دین الاهی، نه به عنوان دینی سیاسی و ابزار دردست صهیونیسم؛ در برداشته است و در واقع این باور، مکانیسم و اهرمی برای تحقق برخی از آرمان های آیین یهود به شمار می رود.به عبارت دیگر: اعتقاد به موعود، همواره برای یهودیان دستاوردها و کارکردهایی در عرصه معرفتی- اعتقادی، چون شریعت گرایی و ترغیب به توبه داشته و در عرصه اخلاقی- تربیتی، کارکردی چون امید افزایی و الگوسازی؛ و در عرصه اجتماعی- سیاسی، کارکردی چون پویایی و صبر افزایی، در پی داشته است. چکیده عربی:إن المتتبع یری دوماً وجود نوع من الإختلافات والتأرجح والتقاطع فی الآراء والأفکار حول عقیدة «المسیحا» وعقیدة «الموعود» وذلک فی تاریخ التعالیم الیهودیة، ولکن السؤال الذی یبرز علی السطح هنا هو هل یاتری إن عقیدة الإیمان بالموعود هذه کانت لها الفوائد والنتائج المطلوبة للیهود فی المجالات التربویة والإجتماعیة أم لا؟ وتجیب هذه المقالة علی السؤال المذکور من خلال الإعتماد علی الأسلوب الوصفی ـ والتحلیلی الذی استخدمته، وتری بإن عقیدة الموعود فی التعالیم الیهودیة لم تکن أمراً إعتقادیاً بالمطلق وإنما تعلقت بمسألة کیفیة الإعتقاد والإیمان بها، فهی تضمنت استخدامات للیهود لها بعنوان إتباع للدیانة الإلهیة ولیست بعنوان دین سیاسی ووسیلة بید الصهاینة، وفی الواقع فقد أضحت هذه العقیدة آلیة وقاعدة من أجل تحقیق بعض الأهداف والتطلعات الواردة فی تلک التعالیم.وبعبارة اخری : لقد کانت مسألة الإعتقاد بالموعود تحتوی دوماً علی سیاقات وإعتبارات وإستخدامات فی المجال المعرفی ـ العقائدی لهم من قبیل محوریة الشریعة والترغیب علی التوبة والإنابة وکذلک فإنها لها ثمارات فی المجال الأخلاقی ـ التربوی مثل زیادة الآمل والقدوة، ولها علی المستوی الإجتماعی ـ السیاسی ایضاً نتائج ومعطیات من قبیل البحث والأستقامة والصبر.

یکی از آموزه های مشترک ادیان ابراهیمی، اعتقاد به یک «منجی موعود» است که در پایان تاریخ، برای ایجاد صلح و امنیت و برقراری عدالت و ریشه کن کردن ظلم و فساد از جامعه بشری ظهور می کند. این اعتقاد، در بین پیروان ادیان ابراهیمی، آن قدر دارای اهمیت و اشتیاق است که هریک از پیروان، آرزوی درک چنین ایامی را در سر می پروراند. بنابراین، یکی از موضوعاتی که در بین پیروان ادیان ابراهیمی مورد بحث و گفت و گو قرار می گرفته، «توقیت» یا «تعیین زمان آمدن منجی موعود» است و این مسئله به این نکته منجر شده که بعضی افراد، زمان خاصی را برای آمدن منجی معین و بالتبع شور و شوق کاذبی را، ولو برای مدت کوتاهی در بین مردم ایجاد کنند. توقیت، مخصوصا زمانی که از جانب علما مطرح شده، پیامدهای جبران ناپذیری برای آن دین و پیروان داشته است. این نوشتار ابتدا اصل مشروع بودن «توقیت» را بر اساس متون مقدس هر دین و گفتار علما بررسی و سپس آسیب هایی را که توقیت برای آن دین و پیروان آن ایجاد می کند، تبیین و ترسیم می سازد. چکیده عربی:واحدة من الامور والقضایا والتعالیم المشترکة فی الأدیان الإبراهمیة هی الإعتقاد بوجود وظهور (المنقذ الموعود) وإنه سوف یظهر فی آخر الزمان من أجل إیجاد الصلح والوئام والأمن وبسط العدالة وقلع جذور الظلم والفساد من المجتمع الإنسانی. وبطبیعة الحال فإن هذا الإعتقاد یحمل من الأهمیة والإشتیاق مما جعل کل شخص من أتباع تلک الأدیان یمنی النفس فی إدراک مثل تلک الأیام. ومن هذا المنطلق فإن واحد من المواضیع التی جری البحث والتحقیق فیها هی مسألة (التوقیت) أو (تعین زمان مجئ منقذ آخر الزمان) وقد أدی هذا الامر الی إن قیام بعض الأشخاص لتعین وقت معین ومشخص لظهور المنقذ وبالتالی أیجاد حالة من الشوق الکاذب بین الناس حتی وإن کانت تلک المدة قصیرة للغایة ولاشک فإن عملیة التوقیت یتبعها آثار سلبیة ونتائج عکسیة خصوصاً إذا کانت تُطرح من جانب العلماء لذلک الدین وأتباعه. وتأخذ هذه المقالة علی عاتقها فی البدایة دراسة أصل مشروع (التوقیت) وذلک حسب النصوص المقدسة لکل دین وأقوال العلماء فیه ومن ثم توضیح الأضرار الناشئة لتوقیت بالنسبة لذلک الدین وأتباعه.

نافرجامی «قیام توابین» و «قیام مختار» و افزایش انحراف ها و ظلم و جور بنی امیه سبب شد زید بن علی در سال 122ق. به پاخیزد. هرچند این قیام نیز نافرجام و زودگذر بود، زمینه ساز شکل گیری فرقه زیدیه و قیام دیگر زیدیان، مانند یحیی بن زید و نفس زکیه و سایر شیعیان شد. این قیام ها در بیش تر موارد، نافرجام و گذرا بودند؛ هرچند در برخی موارد به تشکیل حکومت نیز انجامید، مانند علویان طبرستان، زیدیه یمن و ادریسیان مغرب. زیدیه در بحث امامت و مهدویت، مانند مهدویت نوعی، عقایدی متفاوت از شیعه امامیه دارد. «مهدویت نوعی» از عقایدی است که عمدتا با آموزه های مشهور اهل سنت سازگار است؛ اما شواهد متعددی گویای مطرح بودن این عقیده در فرقه زیدیه است که خود انشعابی است از شیعه می باشد. در این نوشتار سعی شده است جایگاه امامت و مهدویت و مراد از مهدویت شخصیه و نوعیه در قیام زید تبیین گردد. چکیده عربی:لایختلف إثنان بإن ثورة زید بن علی والتی حدثت فی سنة 122 ق جاءت نتیجة تبعات وإرهاصات فشل « ثورة التوابین» و« ثورة المختار» وکذلک زیادة حالات الظلم والجور التی أعملها بنی أمیة فی الأمة، وعلی الرغم من إن هذه الثورة مثل سابقاتها منیت بالفشل ولم تحقق الأهداف التی کانت تصبو إلیها وإنتهت فی فترة وجیزة ولکنها مهدت الطریق والأرضیة لتشکیل الفرقة الزیدیة وإندلاع سائر الثورات الآخری للزیدین من قبیل ثورة یحیی بن زید والنفس الزکیة والثورات الشیعیة الآخری، وبالطبع فقد کانت تلک الثورات سرعان ماتُهزم وتباد فی أکثر الأحیان وربما کانت تشهد أحیاناً تشیکل حکومة ناتجة عنها فی بعض الحقب والفترات مثل حکومة العلویین فی طبرستان والزیدیة فی الیمن والأدریسین فی المغرب. إن الزیدیة تحمل فی بحث الإمامة والمهدویة مثلها مثل المهدویة النوعیة عقائد تختلف عن عقائد الشیعة الإمامیة وتعتبر «المهدویة النوعیة» واحدة من العقائد التی تتلائم وتتناغم مع التعالیم المشهورة عند أهل السنّة، ولکن الشواهد والقرائن المتعددة الموجودة تدل بالفعل علی إن طرح تلک العقیدة فی الفرقة الزیدیة دلیل علی إنشعابها من الشیعة. وقد سعت هذه المقالة الی بیان مکانة الإمامة والمهدویة والمقصود من المهدویة الشخصیّة والنوعیة فی ثورة زید.

نگاه ادیان و مکاتب مختلف در مورد «آخرالزمان» و «منجی»، شباهت ها و تفاوت هایی دارد. صاحب نظران هریک از مذاهب نیز با استناد به منابع پذیرفته شده در مکتب خویش، به تبیین دیدگاه دینی در این زمینه می پردازند و گاه در موارد اختلافی، گریزی تخطئه وار به نگاه مذاهب دیگر در زمینه نجات در آخرالزمان می زنند. در سال های اخیر، جریانی فکری درمیان گروهی از پیروان مسیحیت پروتستان شکل گرفته که درصدد اثبات تعارض شدید نگاه اسلام و مسیحیت در مورد حوادث آخرالزمان و ظهور منجی است. از جمله سردمداران این دیدگاه «جوئل ریچاردسون» است که با طرح نظریه «ضدمسیح اسلامی» شکل علمی و مستدلی به این تعارض داده و نظریه وی به طور گسترده ای مورد استقبال برخی دین مداران مسیحیت قرار گرفته است. این نوشتار، در گام اول به بررسی سابقه فکری ریچاردسون و زمینه های طرح و تقویت نظریه وی پرداخته و استنادات او به منابع دینی مسیحیت و اسلام و نیز ادعاهای او را بررسی و ارزیابی کرده است. طرح اشکالات روشی و محتوایی سخنان ریچاردسون، ذکر وجوه مثبت و منفی تحقیقات او و نیز راستی-آزمایی و نقد درون دینی و برون دینی آرای وی، به ویژه نظریه ضدمسیح اسلامی، از دیگر مباحث طرح شده در این مقاله است. روش تحقیقی این نوشتار، کتابخانه ای ـ نرم افزاری بوده و با نگاه توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است. چکیده عربی:لاشک ولاریب فإن الأدیان والمذاهب المختلفة تحمل العدید من القواسم المشترکة والتقاطعات والتشابکات بینها حول مسألة «آخر الزمان» و «المنقذ»، ویتطرق أصحاب الآراء والنظریات فی کل مذهب ودیانه الی بیان الأراء والرؤی الدینیة فی هذا المجال وذلک بالإستناد الی المصادر المقبولة عندهم. وقد ینظر البعض من هؤلاء فی موارد الإختلاف ومن باب التعدی والهروب من الواقع الی المذاهب الآخری فی مجال النجاة فی آخر الزمان. وقد تبلور فی السنوات الأخیرة تیاراً فکریاً بین مجموعة من أتباع المسیحیة البروتستانیة وهو بصدد إثبات وجود نوع من التضاد والتعارض الشدید لنظرة الإسلام والمسیحیة حول الحوادث والوقائع التی سوف تحدث فی آخر الزمان وعملیة ظهور المنقذ والمنجی. ویعتبر «جوئل ریجاردسیون» من جملة اولئک الذین قادوا هذا التیار والحرکة حیث منح ومن خلال طرحه نظریة (ضد المسیح الإسلامی) نوع من القالب العلمی والإستدلالی لهذا التعارض، وقد أولت بعض الشخصیات الدینیة المسیحیة إهتماماً بالغاً بهذه النظریة وشادت بها، وتطرقت هذه المقالة فی البرهة والخطوة الأولی الی دراسة الخلفیة الفکریة لهذا العالم وظروف ومجالات وحاضنات طرح هذه النظریة ومناخات تقویتها ومن ثم تقیم ودراسة المصادر الدینیة التی إستند علیها فی المسیحیة والإسلام، وکذلک المزاعم التی تبناه ومن البحوث الأخری التی تناولتها المقالة هی بحث الأشکالات الأسلوبیة والمضمونیة فی کلام ریجاردسیون وذکر الوجوه الإیجابیة والسلبیة للتحقیقات التی قام بها وایضاً العمل علی الغور فی تقیم المعلومات وغربلتها ونقد الآراء الدینیة وغیر الدینیة له لاسیما نظریة (ضد المسیح الإسلامی) وقد کان الأسلوب التحقیقی المتبع للمقالة هو المکتبی – البرمجی وکُتبت بنظرة توصیفیة وتحلیلة بحتة.