کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1386 | دوره:10 | شماره:3 (مسلسل 39) |تعداد مقالات:12

یکی از بحثهای رایج در میان کتابداران و دانشجویان و مدرسان کتابداری، موضوع علم یا فن بودن این رشته بوده است. این بحث با دغدغه ایشان در مورد جایگاه اجتماعی کتابداران و نارضایتی از "ناشناخته بودن رشته در سطح جامعه" آمیخته شده است. دانشجویان ما گاه و بیگاه لزوم تغییر نام رشته را مطرح می سازند و دانش آموختگان، بویژه اعضای هیات علمی کتابداران که شان دانشگاهی و اجتماعی شان را به این رشته وابسته می بینند، اصرار دارند حرفه خود را با عبارتی جز "علوم کتابداری و اطلاع رسانی" بنامند.

پژوهش حاضر، عوامل موثر بر پذیرش فناوری اطلاعات توسط کتابداران کتابخانه های دانشکده های فنی دانشگاههای دولتی شهر تهران را در چارچوب عوامل سازنده «مدل پذیرش فناوری» بررسی نموده است. عوامل این مدل در پژوهش حاضر، شامل برداشت ذهنی از مفید بودن، برداشت ذهنی از آسانی استفاده، نگرش نسبت به استفاده و تصمیم به استفاده از فناوری اطلاعات به عنوان متغیرهای مستقلی هستند که بر متغیر وابسته استفاده از فناوری اطلاعات تاثیر می گذارند. شش فرضیه این پژوهش بر اساس بررسی روابط معناداری بین هر جفت متغیرهایی که در چارچوب «مدل پذیرش فناوری» آمده اند، شکل گرفته است. روش این پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات آن پرسشنامه بوده است. در این پژوهش از روش سرشماری استفاده شده و جامعه آماری آن را 160 نفر کتابدار تشکیل داده اند. یافته های حاصل از پژوهش حاضر نشان داد عوامل سازنده «مدل پذیرش فناوری» در این پژوهش نیز در چارچوب مدل به عنوان عوامل تاثیرگذار بر پذیرش فناوری اطلاعات شناسایی شده اند.

امروزه کتابخانه های علمی به طور فزاینده به نقش و اهمیت جنبه های مدیریتی در خدمات دهی بهتر به مراجعان و بهبود سطح عملکرد کیفی خود پی برده اند. در این میان، کتابخانه های دانشگاهی به دلیل داشتن نقش محوری در توسعه علم و دانش، تلاش دارند تا مهارتهای خود را در ارائه خدمت بهتر به مراجعان بهبود بخشند. تحلیل پوششی داده ها، یک نوع تکنیک از نوع برنامه ریزی خطی ناپارامتریک است که برای اندازه گیری میزان کارایی نسبی واحدهای سازمانی به کار می رود. در این مقاله، کارآیی نسبی کتابخانه های دانشگاه یزد بر اساس بررسی روابط بین داده ها و ستاده های کتابخانه ها بررسی و ارزیابی شده است. بدین منظور، در مرحله اول برای محاسبه کارآیی از مدلهای CCR ورودی محور، CCR خروجی محور و تحلیل پوششی داده های جمعی استفاده گردید و سپس در مرحله بعد با استفاده از تکنیک بردا، نتایج حاصل از مدلهای قبلی ترکیب شده و رتبه بندی نهایی کتابخانه ها از لحاظ سطح عملکرد به دست آمد. در نهایت، بر اساس نتایج به دست آمده، راههای افزایش سطح عملکرد هر کتابخانه مشخص و پیشنهادهای لازم ارائه گردیده است.

پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان همخوانی سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه های به کار رفته در عنوان و فهرست مندرجات کتابهای فارسی با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت پذیرفته است. از میان 88459 کتاب، 472 اثر به عنوان نمونه انتخاب و کلیدواژه های عنوان و فهرست مندرجات آنها استخراج گردید. پس از مقایسه کلیدواژه ها با فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی، مشخص گردید: 1- از نظر همخوانی کامل سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه های عنوان و فهرست مندرجات کتابهای فارسی، تفاوت معناداری میان حوزه های موضوعی مورد بررسی به چشم می خورد. 2- از نظر همخوانی نسبی و نبود همخوانی میان سرعنوانهای موضوعی فارسی با کلیدواژه های عنوان و فهرست مندرجات کتابها، میان حوزه های مورد بررسی تفاوت معناداری وجود ندارد. 3- از نظر همخوانی کامل و همخوانی نسبی کلیدواژه های عنوان با کلیدواژه های فهرست مندرجات کتابهای فارسی، میان حوزه های مورد بررسی تفاوتی معنادار وجود دارد. 4- از نظر همخوان نبودن کلیدواژه های عنوان با کلیدواژه های فهرست مندرجات تفاوت معناداری میان حوزه های مورد بررسی وجود ندارد.

سمینار مدیریت اطلاعات، یکی از درس های دوره دکترای کتابداری و اطلاع رسانی است. به نظر می رسد سرفصل رسمی فعلی این درس و درسهای پیش نیاز آن ابهام هایی دارد. هدف اصلی از بررسی حاضر، روشن کردن حدود و ثغور عناوین مورد بحث در موضوع مدیریت اطلاعات در بافت کتابداری و پیشنهاد یک سرفصل برای آن می باشد. بدین منظور، تلاش خواهد شد تا با استفاده از بررسی بسامدی کلید واژه های اختصاص یافته به مقالات مربوط به این موضوع در بانک اطلاعاتی لیزا و بررسی تحلیلی محتوای چکیده ها، به تعیین مولفه های اصلی مورد بحث در مدیریت اطلاعات پرداخته شود. اهداف فرعی این بررسی، شناسایی نویسندگان و مجلات هسته، همکاری گروهی نویسندگان، زبان اصلی نشر و سالهای پر تالیف این موضوع است. برای دستیابی به این یافته ها، سعی می شود به سوال هایی از این قبیل پاسخ داده شود: مدیریت اطلاعات در حوزه کتابداری بیشتر به چه موضوعاتی توجه داشته است؟ چه مجلاتی، چه کسانی و به چه زبانی بیشتر در حوزه کتابداری به این موضوع پرداخته اند؟ میزان توجه به این موضوع طی سال های مورد بررسی به چه صورت بوده است؟ همکاری گروهی بین نویسندگان این موضوع چگونه است؟ با دریافت پاسخ های این پرسش ها، می توان مباحثی از مدیریت اطلاعات را که بیشتر در حوزه کتابداری کاربرد دارند، شناسایی کرده و آنها را به صورتی منسجم و متناسب با نیازهای این رشته در سرفصل درس سمینار مدیریت اطلاعات گنجاند. همچنین، مجلات و نویسندگان تاثیرگذار در این موضوع را شناسایی و معرفی کرد.

این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه رابط کاربر دو میزبان داخلی (کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران) با چهار میزبان خارج Ebsco),  (Proquest ,Elsevier ,Emerald ارایه دهنده پایگاههای اطلاعاتی به روش پیمایش تطبیقی انجام گرفته است. با استفاده از سیاهه وارسی جامع با پنج خصیصه (خصیصه های کلی، جستجو، بازیابی، نمایش و کاربر پسندی) تلاش شد تا ضمن شناخت ویژگیها و نقاط قوت و ضعف هر یک، رابط کاربر میزبانهای داخلی و خارجی با یکدیگر مقایسه شود. یافته های این پژوهش نشان داد در میزبانهای داخلی، به ترتیب کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی و پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران و در میزبانهای خارجی به ترتیب  Ebsco،Proquest Emerald  و Elsevier در پنج خصیصه مورد بررسی دارای بیشترین ویژگیها هستند. البته، در هنگام ارزیابی و طراحی رابط کاربر پایگاههای اطلاعاتی علاوه بر معیارهای مطرح شده در این سیاهه وارسی، لازم است به عوامل دیگری نظیر سطح تجربه کاربران، پوشش و دامنه موضوعی پایگاههای اطلاعاتی هر میزبان، خصیصه ها و کاربرد آنها توجه کافی مبذول شود. این اطلاعات کتابداران را در تصمیم گیری آگاهانه یاری می رساند و به عنوان یک راهنما، در ارزیابی رابط کاربر پایگاههای اطلاعاتی ارایه شده توسط میزبانهای دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.

در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، 33 میز مرجع دیجیتالی کتابخانه های ملی جهان مورد بررسی قرار گرفته است که پس از حذف موارد مشابه و مترادفها، جمعا 35 ویژگی استخراج و از طریق یک سیاهه وارسی درباره اهمیت وجود آنها در میز مرجع دیجیتالی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، از صاحبنظران نظرخواهی شد. در نهایت، با اعمال حداقل میانگین 3، 22 ویژگی برای طراحی میز مرجع انتخاب و در الگوی پیشنهادی اعمال گردید. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا انجام و برای اخذ نظرات صاحب نظران از روش پیمایشی استفاده شده است.

در این مقاله 30 مجله برتر در موسسه تحقیقات علمی هند مطالعه و تحلیل شده است. نتایج نشان داد دو سوم مجلات برتر در این موسسه توسط ناشران غیرانتفاعی و یک سوم آن توسط ناشران تجاری منتشر می شود. مقایسه بین قیمتهای عرضه شده از سوی ناشران نشان می دهد مجله های ناشران تجاری به طور قابل ملاحظه ای از مجلات ناشران غیرانتفاعی گران تر بوده است، در حالی که این تفاوت قیمت دلیل بر کیفیت بالای مجلات چاپ شده توسط ناشران تجاری، یا دلیل بر بالا بودن Impact Factor مجلات و یا استفاده بیشتر از این مجلات نبوده است.

پژوهش حاضر به بررسی روند انتشار و گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان، طی سالهای 1380 تا 1384 می پردازد. هدف از این پژوهش، تعیین گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان طی سالهای مذکور و تعیین خلاها و کمبودهای موجود در موضوعات منتشر شده می باشد. بدین منظور، کتابشناسی کتابهای اطلاعاتی منتشر شده برای کودکان و نوجوانان، در پنج سال مورد مطالعه از طریق جستجو در پایگاه اطلاعاتی کتابشناسی ملی گردآوری و کلیه کتابها در 17 رده موضوعی دسته بندی شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که انتشار کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان تنهـــا در فاصله سالهای 1380 تا 1381 روند رو به رشدی داشته است و از آن پس دچار سیر نزولی شده و در سال 1384 به پایین ترین میزان خود رسیده است. بیشترین درصد موضوعات منتشر شده طی سالهای 1380 تا 1384، به ترتیب مربوط به موضوعات علوم (2/38%)، سرگذشت نامه ها (26/16%)، و تاریخ و جغرافیا (9%) می باشد. همچنین، موضوعات جامعه شناسی، کشاورزی، و ادبیات به ترتیب با 38/0%، 64/0% و 89/0% کمترین عناوین منتشر شده می باشند.

تهیه آمارهای استفاده کاربران از منابع اطلاعاتی، همیشه مد نظر کتابداران و مدیران کتابخانه ها بوده است. با وجود فناوریهای نوین و تغییر در الگوی استفاده از منابع، آمارهای استفاده به صورت دیگری نیز تهیه می شود که با تجزیه و تحلیل تعاملهای کاربران، قابل انجام است. این روش، که از رفتار کاربران در استفاده از منابع و نظامهای اطلاعاتی به دست می آید، تحلیل گزارش تعاملات (TLA) نامیده می شود. در این روش، کلیه فعالیتهای کاربران مورد پیگیری قرار گرفته تا الگوی استفاده از منابع اطلاعاتی کشف و ترسیم شود. به منظور سنجش رضایت کاربران منابع، از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده و برای بررسی میزان و نحوه استفاده از منابع، از روش تحلیل گزارش تراکنش استفاده می شود. این دو روش به عنوان مکملی برای شناخت جامعه استفاده کننده از منابع به کار گرفته می شوند. ترکیبی از این دو روش باعث می شود از کاربران شناخت بیشتری حاصل شده و بررسی رویکرد آنان در محیط الکترونیکی، به بهبود خدمات اطلاعاتی منجر شود. در این مقاله، سعی شده به جنبه های عملی و نظری تحلیل گزارش پرداخته شود تا شناخت بیشتری از این روش حاصل گردد و مورد مطالعه کاربران قرار گیرد.

در این نوشته کیفیت هوای مناسب داخل کتابخانه برای مراجعه کننده و منابع کتابخانه ای توضیح داده شده است. روشهای پیشگیری از آتش سوزی، سر و صدا، گرد و غبار و هوای آلوده و سمی در محیط کتابخانه، همراه با ذکر جزئیات ارایه و ضرورت و نحوه تهیه روشنایی مناسب، گرمای استاندارد، میزان رطوبت لازم و یکنواخت، تهویه و جابجایی هوا بر اساس استانداردهای کتابخانه ها ذکر گردیده است. همچنین، وضعیت هوای داخل ساختمان کتابخانه های دانشگاهی ایران و نوع وسایل و تجهیزات تامین کننده شرایط هوای مناسب بررسی و در قالب جدولهایی ارایه شده است. با توجه به ارزان بودن قیمت انرژی در ایران، اکثر کتابخانه های مورد بررسی شرایط و امکانات لازم برای تامین هوای مناسب در کتابخانه ها را فراهم کرده اند. از طرفی، نظر به اینکه کتابداران نقش و مسوولیت کمتری در طراحی و ساخت کتابخانه ها دارند، تهیه بعضی از امکانات مانند وسایل و تجهیزات کنترل کننده رطوبت و گرد و غبار در کتابخانه های دانشگاهی ایران کمتر مورد توجه بوده است.