اندیشه دینی
سال:1379 | دوره:2 | شماره:2-1 |تعداد مقالات:9

این مقاله بر آن است تا ریشه های دو مفهوم از فقه سیاسی را از دیدگاه علامه مجلسی بیابد و بررسی کند. نخست بحث سلطنت مشروعه بررسی خواهد شد، سپس به بحث ولایت فقیه و شرایط آن خواهد پرداخت. منبع اصلی تحقیق کتاب عین الحیاه علامه مجلسی خواهد بود. در این مقاله اثبات خواهد شد که متفکران شیعه مدتها قبل از امام خمینی با مساله ولایت فقیه سروکار داشته و آن را مورد بررسی قرار داده اند.

پرسش از شخصیت فلسفی علی بن ابی طالب (ع) هم بجهت کشف جنبه ای از ابعاد آن بزرگوار و هم به سبب اهمیت دیدگاههای آن حضرت و هم به علت شان پراهمیت فلسفه و حکمت و جایگاه آن در دانش بشری، پرسشی بواقع با اهمیت و درخور توجه می باشد.این نوشتار در صدد گشودن باب جستاری چند در حول و حوش شخصیت فلسفی امام علی(ع) و ارایه تاملاتی در باب جنبه های متعدد آن است. امید آنکه بتواند نکاتی را در باب حکمت علوی و بلندای شخصیت و اندیشة فلسفی امام علی (ع) عرضه نماید.

بررسی حقیقت ایمان و لوازم آن یکی از مباحث مهم مورد اختلاف میان متکلمان اسلامی است.موضوع نوشتار "حقیقت ایمان و لوازم آن از منظر علم کلام، قرآن و علی(ع) است".مطالب مورد بحث در سه عنوان کلی،زیر عنوانهای ایمان و علم (معرفت)، ایمان و اقرار زبانی و ایمان و عمل ارایه شده است. در بخش نخست ارتباط و پیوستگی ایمان و علم به ثبات می رسد و سپس چگونگی علم معتبر در ایمان مورد مداقه و بررسی قرار می گیرد و در ادامه،نظریات گوناگون برخی متفکران غربی و اسلامی بر پایه سه رویکرد متفاوت به ایمان؛ رویکرد عقلی، رویکرد عاطفی و رویکرد عقلی- عاطفی؛ نقد و بررسی می شود و سرانجام رویکرد عقلی- عاطفی به عنوان رویکردی جامعتر و منطبق تر با آیات قرآنی و سخنان علی(ع) مورد تایید قرار می گیرد. در بخش دوم پس از نقد و بررسی نظریات متکلمان اسلامی جنبه طریقی اقرار زبانی و رکن نبودن آن برای ایمان از نظر قرآن و علی (ع) اثبات می شود. در بخش سوم نیز ابتدا آرای متکلمان درباره چگونگی ارتباط ایمان و عمل نقد و بررسی می شود و سپس با استناد به آیات قرآن و سخنان علی(ع): خارج بودن عمل از حوزه مفهومی ایمان اثبات می گردد ولی نقش عمل صالح به عنوان یکی از لوازم مهم ایمان دینی و تامین کننده سعادت بشر مورد تاکید قرار می گیرد.

در تاریخ اسلام تقریبا همه سلاسل صوفیه بجز یکی که نقشبندیه باشد خود را به مقام ولایت کلیه حضرت علی (ع) منتسب می دانند و معتقدند که این رشته ها به واسطه ائمه اطهار به مصدر ولایت علی (ع) می رسد. با توجه به اینکه اصرار در این انتساب به خصوص در ایامی که تشیع قدرت و ظهور ظاهری نداشته، مثل دوره سلجوقیان، جهتی جز اظهارات ارادت معنوی و اخذ طریقت از آن حضرت ندارد. این مطلب حتی اگر مورد انکار یا چون و چرای بعضی مورخان هم باشد از نظر ماهوی قابل تامین و توجه است و مقدمه ای است اولا برای بحث در معنای حقیقی تصوف و ارتباط و بلکه اتحاد آن با حقیقت تشیع. ارتباطی که پس از اواخر دوره صفویه به فراموشی سپرده شد. با اینکه خود ظهور سلسله صفویه که در واقع از سلاسل صوفیه است شاهد صدقی است براینکه به محض آنکه تصویف قدرت یافته تشیع را نیز ترویح کرده است. و ثانیا یافتن معنای حقیقی تشیع که در طی تاریخ مغلوب جهات فقهی و کلامی خود گردیده است. در این گفتار هم تصوف علوی توصیف ماهوی می شود و هم از جهت تاریخی شواهد صدق این نظر ذکر می گردد.

بحث ربط "متغیر و ثابت" و "حادث قدیم" از پیچیده ترین مباحث فلسفی در تاریخ اندیشه بشر است.این بحث با اینکه در روند تکاملی فلسفه در جهان اسلام،در حکمت متعالیه صدرایی، توانمندترین تبیین های عقلی را یافته است اما در عین حال، به گواهی صاحب نظران، یکی از دشوارترین مباحث کتاب گرانقدر اسفار را تشکیل می دهد و فلاسفه بعد از ملاصدرا نیز رای یکسانی در این خصوص ابراز نداشته اند.حکیم ملاصدرا با اثبات جوهری و ذاتی بودن حرکت،بر این باور است که هرگاه وجود موجودی عین "صیرورت"و سیلان باشد و حرکت از حاق ذات او انتزاع شود، چنین موجودی چون در تحرک خود نیازمند علتی غیر از علت هستی بخش خویش نیست، لذا تغییر او ملازم با تغییر علت اش نخواهد بود. نگارنده در این مقاله بر این باور است که چنین ملازمه ای همواره برقرار است: هستی متجدد، ایجاد و جعل متجدد را لازم دارد و جعل متجدد، جاعل متجدد را طلب می کند. لذا از منظر حرکت جوهری، نه تنها مشکل ربط ثابت و متغیر حل نمی شود، بلکه با وجود دیدن "صیرورت" و "سیلان"، این مشکل صعب تر و قویتر می نماید.

مبحث وحدت و کثرت از دیرباز مورد توجه فلاسفه و متکلمان شرق و غرب بوده است و هر مکتبی براساس نگرش های خود به این موضوع پرداخته است. ما در این مقاله با استفاده از سخنان امام عارفان به تحلیل این معضل پرداختیم. ابتدا معانی واحد را که حضرتش در روایتی بیان کرده اند به تفضیل مورد بحث قرار دادیم و علل و وجوه عقلی برخی معانی واحد را که اطلاقش بر خداوند سبحان جایز است و همچنین مواردی را که اطلاق آن بر خداوند جایز نیست تبیین نمودیم. وحدت حقه حقیقیه نافی هرنوع تعدد و کثرت است و در عین حال با همه کثرات معیت قیومی دارد. براساس این وحدت صفات ثبوتی حق تعالی مشتمل بر همه کمالات و اوصاف جمال و باری تعالی است که در عین وحدت، کثیر و در عین کثرت، واحد است بگونه ای که وحدتش مانع از کثرت، و کثرت اسمایی و صفاتی او مانع از وحدتش نخواهد بود. حیث وحدت و کثرت، اول و آخر و ظاهر و باطن یکی است، در حالی که در ماسوی الله چنین نیست. چرا که همه ممکنات چند حیثیتی هستند. انواع معیت، چه معیت حقی و چه معیت خلقی، به تفصیل، با استناد به آیات و سخنان حضرت در نهج البلاغه و روایات ماثوره، تحلیل شده است.

ابن عربی بدون شک، یکی از بزرگترین متفکران تاریخ اندیشه بشری است؛ اما مشرب فکری او و اینکه اساسا وی را در کدام نحلة فکری باید قرار داد مورد چند و چون فراوان قرار گرفته است. عده ای او را پدر عرفان نظری شمرده اند و جمعی به علت آنکه دست به نظام پردازی زده است وی را از متصوفه ندانسته بلکه او را فاقد تجربه عرفانی پنداشته اند. این مقاله بر آن است تا با رجوع مستقیم به آثار خود ابن عربی، اثبات نماید که وی یک صوفی تمام عیار است و هیچ میانه ای با فلسفه و یا فیلسوفان ندارد.

تاثیر و تجلی حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در عالم عرفان اگر چه از خورشید آشکارتر است اما از ظریفترین مباحث عالیه معرفت و حکمت بشمار می رود. آنچه که این حضور شگفت انگیز را به روشنی توصیف می کند یکی از القاب آن حضرت است یعنی وجه الله می باشد منظور اجمالی از این لقب شریف این است که وجود مقدس آن حضرت وسیله توجه و تقرب ارباب عرفان و ایقان به مقام احدیث است. هر سالگی به اعتبار نورانیت قلبی و مرتبه معنوی ارتباطی ویژه با این وجهه جاودانه دارد.این ارتباط را در چهار مقوله می توان مطالعه کرد: اتباع، مواجهه روحانی، نسبت معنوی یا تولد ثانوی و حکمت علوی مقصود از اتباع پیروی عقل معادی از امیرالمومنین (ع) است از نمونه های جالب اتباع جریان گسترده سیاسی و فرهنگی فتوت در تاریخ اسلام است. مواجهه روحانی پدیدار شدن مکاشفاتی است که به نوعی با امیرالمومنین (ع) مربوط است. نسبت معنوی یا تولد ثانوی تغییر و تحول بنیادی در هویت سالک به برکت ولایت علوی است و مقصود از حکمت علویه اقتباس نور حکمت از مشکات ولایت آن حضرت است که از نمونه های برجسته آن ظهور حکمت علویه در قرن دوازدهم توسط سید قطب الدین محمدنی ریزی است.