مجله جامعه شناسی ایران
سال:1392 | دوره:14 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

هدف اصلی مقاله حاضر پاسخ به این پرسش است که اتکا دولت ها به درآمدهای نفتی در فرایند توسعه سیاسی چه نقشی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش با رویکرد اقتصاد سیاسی و با استفاده از نظریه دولت رانتیر از نظریات صاحبنظرانی مانند لوچیانی، تری لین، عاصم اوقلو... بهره گرفتیم. نهایتا این فرضیه را مطرح ساختیم که اتکا به درآمدهای نفتی مانع دستیابی به توسعه سیاسی می شود. به دنبال این فرضیه، فرضیات فرعی نیز مطرح گردیدند که در یک زنجیره سازوکارهای این تاثیرگذاری را نشان می دهند.روش این تحقیق، روش تطبیقی - تاریخی است و حیطه تحقیق چهار کشور ایران، عربستان، ترکیه و مالزی است که شامل دو دولت متکی به درآمدهای نفتی (ایران و عربستان) و دو دولت که درآمدهای عمده نفتی ندارند می شود. برای آزمون فرضیات، شاخص های توسعه سیاسی و اتکا به درآمدهای نفتی در یک دوره زمانی مشخص با یکدیگر مقایسه شدند.بررسی شاخص های هفت گانه توسعه سیاسی در چهار کشور مورد مطالعه نشان داد، عربستان با بیشترین حد اتکا به درآمد نفت حایز پایین ترین رتبه از نظر سطح توسعه سیاسی است. پس از آن ایران قرار دارد. میزان اتکای ایران به نفت گرچه بالاست اما این میزان از عربستان کمتر است. در مورد توسعه سیاسی نیز در جایگاه بالاتری نسبت به عربستان قرار دارد. اما دو کشور مالزی و ترکیه که دارای اقتصادهایی غیرمتکی بر نفت بوده و دولت ها به مالیات های شهروندان خود اتکا دارند، از سطح بالاتری از توسعه سیاسی نسبت به دو دولت رانتیر ایران و عربستان برخوردارند.

در آستانه انقلاب مشروطه در ایران سه نیروی اجتماعی رقیب در عرصه اجتماعی و سیاسی، مشتمل بر روشنفکران مستقل و دین مداران سنتی و تجار، جهت افزایش سهم خود در بازار قدرت ایران به رقابت با یکدیگر و نیز ستیز با سلطنت پرداختند. این رقابت کارزاری گفتمانی را فراهم آورد که در قالب آن این نیروهای اجتماعی برای پیش برد پروژه هژمونیک خود، هر یک درصدد آن برآمدند تا محتوایی متناسب با سایر مولفه های گفتمانی خود را بر دال هایی محوری، چون ملت و شاه و سلطنت، بار کنند. این سه نیروی اجتماعی در نهایت در جنبش تنباکو و در تقابل با سلطنت، ائتلافی موقت یافتند و همین ائتلاف زمینه ساز ابراز وجود «ملت» شد؛ ائتلافی که روشنفکران ابتکار عمل را در کارزار گفتمانی به دست داشتند. در این مقاله با تکیه بر رویکردی گفتمانی، و به ویژه موضع نظری رابرت وثنو در خصوص فرایند تولید فرهنگ، ضمن توصیف و مقایسه محتواهای گوناگون بار شده بر این دال های محوری از جانب نیروهای اجتماعی آن، بستر اجتماعی که زمینه ساز ستیز و آویزهای آن ها و ائتلاف نهایی و موقت آن ها شد تشریح و بر تفوق گفتمانی روشنفکران تاکید شده است.

در این پژوهش، سعی شده که علل تغییر ارزش ها در حوزه خانواده در شهر بوکان بررسی و مشخص شود که عوامل اجتماعی موثر بر این ارزش ها کدامند؟تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسش نامه به اجرا درآمده است، واحد تحلیل فرد و سطح تحلیل خرد است. جامعه آماری مجموعه افراد 15 سال و بالاتر اعضای خانواده ها در شهر بوکان است. حجم نمونه 394 نفر است، شیوه نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است. ابزار سنجش، پرسش نامه ای بوده است شامل 67 سوال. نتایج تحقیق بازگوی آن است که از میان متغیرهای مستقل تحقیق، سرمایه درونی بیشترین تاثیر را بر ارزش های حوزه خانواده به ویژه ارزش های مدرن در سطح معنی داری 0.01 داشته است، به این معنی که با افزایش سرمایه درونی خانواده ارزش های مدرن خانواده بیشتر شده و ارزش های سنتی نیز کاهش یافته است.از میان متغیرهای اثرگذار دیگر بر ارزش های مدرن خانواده، جهت گیری عام گرایی اثرات مثبت و معنی داری در سطح 0.01 بر ارزش های خانوادگی داشت. و اثرگذاری سرمایه بیرونی هم بر ارزش های مدرن خانواده مثبت و معنی دار است. نتایج تحقیق بازگوی آن است که میان پایگاه اقتصادی - اجتماعی خانواده و ارزش های آن ارتباط معنی داری وجود ندارد. این نتایج همچنین نشان می دهد که ارزش های سنتی حوزه خانواده هنوز تا اندازه زیادی به قوت خود باقی اند و ارزش های مدرن نیز آرام آرام و به تدریج در حال شکل گیری هستند.

گرافیتی ایرانی موضوع این تحقیق است. در سال های اخیر کشمکش های زیادی از سوی گرافیتی کارها از یک سو و نیروهای انتظامی و مسوولان شهری از سوی دیگر دیده شده است که دیوارهای شهر را موضوع مجادله طرفین کرده است. چنین عرصه پرکشمکشی سبب شده تا از یک سو گرافیتی کاران آثار خود را بر روی دیوارهای تک افتاده و دور از همه تولید و آن را برای نمایشی عمومی در فضای مجازی به نمایش بگذارند. در واقع، قدرت واقعی اقتدارهای شهری در فضای واقعی و ضعف گرافیتی کاران در این فضا به فرصتی واقعی تر برای گرافیتی کاران در فضای مجازی منجر شده است. در این پژوهش کوشیدیم، با تکیه بر تکنیک مصاحبه عمیق، با فعال ترین گرافیتی کاران به سه شیوه حضوری و اینترنتی (به دلیل مهاجرت شان به خارج از کشور) از یک سو و مسوولان زیباسازی شهر تهران از سوی دیگر، مصاحبه کنیم. داده ها با تکیه بر فن تحلیل تماتیک و کدگذاری باز استخراج شدند. نتایج، نشان داد که گرافیتی ایرانی شکلی از مقاومت را در خود دارد که خود را در برابر ساختار رسمی و یک سویه تملک فضاهای شهری تعریف می کند. از سوی دیگر، مقاومت از طریق گرافیتی آمیخته با خود بیانگری کارگزاران گرافیتی است که در پی تعریف دیگری از هویت خود و زندگی شهری اند. برای گرافیتی کارهای تهران مهمترین وجه مشخصه مقاومت، حضور در خیابان است؛ واکنشی لذت بخش با هیجان آدرنالین که ناظر بر سبک متفاوتی از گذران زندگی روزمره است.

وجود نظم در روابط اجتماعی اساس زندگی جمعی است اخلال در روابط اجتماعی می تواند موجب بی نظمی اجتماعی گردد. رویکرد نظری تحقیق حاضر این است که فرسایش سرمایه اجتماعی که به نوعی ضعف پیوندهای عینی و ذهنی برون گروهی در جامعه است می تواند موجب بی هنجاری یا قانونگریزی در جامعه گردد. در این تحقیق از نظریه پاتنام و فوکویاما برای تحلیل فرسایش سرمایه اجتماعی استفاده گردید. روش تحقیق پیمایش بوده و جامعه آماری تحقیق افراد بالای 24 سال شهر تهران می باشند. که از میان آن ها 400 نفر به عنوان نمونه تحقیق به روش نمونه گیری چند سطحی انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسش نامه محقق ساخته می باشد. برای بررسی قانونگریزی،آن را به دو بعد ذهنی (جهت گیری) و عینی (رفتار) تقسیم کرده و به بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل در هر دو بعد پرداختیم. در بررسی متغیرهای زمینه ای بین جنسیت، وضعیت تاهل، نوع شغل، سن، تحصیلات و وضعیت اقتصادی با هر دو بعد قانونگریزی رابطه معنی داری دیده شده است. متغیرهای اصلی تحقیق به همراه تاثیر کلشان بر متغیر وابسته عبارتند از: پنداشت از فردگرایی در جامعه (0.17)، فردگرایی افراطی (0.32)، عدم اعتماد عام (0.09)، عدم اعتماد مدنی (0.15)، روابط رسمی ضعیف (0.03) و روابط غیر رسمی (0.24). این متغیرهای به همراه قانونگریزی ذهنی (0.24) 25 درصد از تغییرات متغیر وابسته اصلی تحقیق (قانونگریزی عینی) را تبیین کرده اند. این در حالی است که تاثیر این متغیرها (به جز روابط غیررسمی) بر قانونگریزی ذهنی 0.40 می باشد. این نتایج نشان می دهد که فرسایش سرمایه اجتماعی بر جهتگیری قانونگریزانه تاثیر بیشتری نسبت به رفتار قانونگریزانه دارد.

هدف پژوهش حاضر واکاوی تاثیر اینترنت و ماهواره بر رفتار اجتماعی جوانان در سه بعد رفتار در خانواده، رفتار با دوستان و همسالان و مشارکت اجتماعی جوانان می باشد. در این پژوهش میزان و نوع استفاده جوانان از اینترنت و ماهواره بر رفتار اجتماعی جوانان موثر فرض شده است. فرضیات پژوهش با روش پیمایش مورد آزمون قرار گرفتند. جامعه آماری پژوهش را جوانان 15 تا 29 سال ساکن شهر اصفهان تشکیل می دهند. حجم نمونه برابر با 400 نفر است که برای انتخاب آن ها از نمونه گیری خوشه ای با احتمال متناسب با حجم استفاده شده و سپس با ابزار پرسش نامه، اطلاعات جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که تاثیر میزان و نحوه استفاده از اینترنت و ماهواره بر ابعاد مختلف رفتار اجتماعی متفاوت است. بر اساس یافته های پژوهش استفاده از اینترنت و ماهواره بر رفتار جوانان در خانواده تاثیری ندارد، در حالی که بر رفتار آنان با دوستانشان تاثیر مثبت می گذارد. در ضمن اینترنت و ماهواره تاثیر یکسانی بر مشارکت اجتماعی جوانان ندارند. نحوه استفاده از اینترنت به ویژه نوع سایت های مورد استفاده بر مشارکت جوانان در سازمان های غیردولتی، فعالیت های داوطلبانه و مشارکت سیاسی آنان تاثیرگذار است. اما استفاده از ماهواره تنها با مشارکت سیاسی جوانان رابطه دارد، که رابطه موجود رابطه ای منفی است.