مجله علوم انسانی
سال:1383 | دوره:11 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

این مقاله حاصل بررسیهای میدانی است که نگارنده پیرامون گویش عربی ایرانی خوزستان انجام داده است. این گویش در خلال قرنهای متمادی دچار تغییرات و دگرگونیهایی دراین منطقه شده است. در این بحث گویش مورد استفاده در حال حاضر را با روش تحقیق کیفی و توصیفی مورد مطالعه قرار می گیرد. نخست قلمرو جغرافیایی و قبایل و طوایفی که با آن گفتگو می کنند مطرح می نماید و سپس عوامل موثر در آن، و جنبه های آوایی وصرفی و نحوی، و لغت قرضیهای گویش از زبان فارسی بررسی می شود.  

در عصر دولت صلیحیون (439-532 ھ /1047-1137م) سرزمین یمن شاهد نهضت تمدنی عظیمی بود. صلیحیون اهتمام وافری به بناسازی و معماری مبذول داشتند و این سیاست در صنعا پایتخت دولت صلیحی و سایر شهرهای مهم یمنی چون ذی جبله و تعکر و ایب متجلی است. صلیحیون به تعمیر، ترمیم، بازسازی و تاسیس شهرها و یا ساختن بناهای دینی و نظامی براساس سیاست بالنده ای که در بازسازی یمن بطور عمده داشتند، اهتمام ورزیدند. به همین دلیل این عصر با کثرت مساجد و اماکن دینی زیبا و آثار باستانی عظیم متمایز است و آنچه به معماری صلیحی منسوب است معماری مساجد در یمن است که با ورود عناصر متعدد و سبک های جدیدی در معماری مساجد هم چون محراب و بخش های هنری زیبا و صحن میانی و ماذنه های آراسته بدیع همراه است.

این مقاله به بهترین ابداعات خلیل بن احمد فراهید در باب زبان، شعر و ادب می پردازد و درباره نظریات عروضی خلیل بحث می کند. همچنین درباره اکتشافات اوزان عروضی عربی خلیل در شعر عربی سخن گفته و آن را با اوزان شعر فارسی مقایسه کرده و به توان هر دو زبان در این موضوع اشاره دارد. دراین مقاله به نقد آرایی- که می گوید عروض فارسی از عروض عربی اقتباس شده است می پردازد و به خطاهای روش خلیل در زمینه لغت و ادب نیز اشاره کرده است.

میخائیل نعیمه، از ادیبان برجسته معاصر عرب، در سال 1889م. در لبنان دیده به جهان گشود. شرایط جامعه عرب و سفرهای پی درپی، از او فیلسوفی صوفی مسلک، نویسنده ای منتقد، مصلحی اجتماعی و شاعری نوگرا ساخت. با وجود این که منتقدان زیادی در میدان نقد ادبی معاصر عربی حضور داشتند و دارند ولی دنیای عرب، نقد ادبی معاصر را با « میخائیل نعیمه» و کتاب مشهور« الغربال» می شناسد. به رغم وجود ناهمگونی در دیدگاه های وی در زمینه معیارهای ارزیابی اثر ادبی، می توان از لابلای نظرات ایشان پیرامون مفهوم ادبی، ویژگیها و وظایف منتقد و معیارهای ارزیابی ادبیات، نکات راهبردی گرانقدری را مورد استفاده قرار داد.

به شهادت قرآن، نخستین مفسر این کتاب الهی شخص پیامبر گرامی اسلام بوده است. پس از آن حضرت این مهم را صحابه عهده دار شده اند، و در این میان از مشهورترین صحابه که به تفسیر قرآن اشتغال داشته اند از حضرت علی(ع) و سه خلیفه پیش از او یاد شده است اما روایات تفسیری این چهار تن همانند نبوده و از نظر تعداد و نحوه تفسیر بکلی از یکدیگر متفاوت می باشد. صرف نظر از آنکه تعداد روایات تفسیری حضرت علی (ع) عمدتا ناظر به جنبه های ظاهری آیات بوده لکن تفسیری که حضرت علی از آیات قرآن ارائه می دهد منحصر به ظاهر نبوده، و معانی باطنی آن را شامل می گردد، بیشتر مفسران تحت تاثیر شیوه تفسیری این چهار تن قرار گرفته اند به گونه ای که مفسران عقل گرا در تفسیر خود از شیوه حضرت علی (ع) در تفسیر قرآن بهره برده اند و مفسران ظاهرگرا از مشی و شیوه تفسیری سه خلیفه پیشین تاسی نموده اند.

در این مقاله می کوشیم تا نقش و جایگاه زن را در آثار انتقادی واقع گرایی نجیب محفوظ بررسی کنیم. در آثار نجیب محفوظ زنان در بعد اقتصادی تابع شرایط اجتماعی هستند و از این جهت وقتی نجیب به مساله تاثیر رکود اقتصادی بر جامعه و به ویژه بر اقشار فقیر جامعه می پردازد زنان را اولین و بزرگترین قربانیان آن می بیند که به خودفروشی مبادرت می ورزند. از سویی در آثار وی یک راه رهایی زنان از مشکلات، پناه بردن به مردان معرفی می گردد. درهر حال زن فقیر و ثروتمند قربانی اصلی فساد طبقاتی به شمار می رود، اما زن طبقه متوسط از دو گروه دیگر از وضعیت بهتری برخوردار است؛ زنی شریف که سنت را رعایت نموده به دنبال مرد نیست و به طور مستقیم قربانی معضلات اقتصادی نمی گردد. از بعد ادبی نیز تصاویر نجیب از زن طبقه متوسط عمیق تر از زنان طبقه دیگر است. زیرا خود نجیب متعلق به این طبقه بوده، لذا حق مطلب را به خوبی ادا می کند.

تاثیر سید جمال الدین اسدآبادی در بیداری ادبی جهان عرب را باید در چارچوب ادبیات تطبیقی بررسی کرد. یکی از مباحث مهم ادبیات تطبیقی، بررسی تاثیر یک نویسنده یا متفکر در زبان و ادبیات ملل دیگر است. در این مبحث، محقق باید نقطه آغاز تاثیر نویسنده یا متفکر و محفل یا محافل ادبی که تحت تاثیر او قرار گرفته اند، و همچنین محدوده و مقدار این تاثیر را روشن کند. علی رغم این که مورخان آغاز بیداری ادبی را در دنیای عرب اواخر قرن هیجدهم و اوائل قرن نوزدهم، یعنی هم زمان با حمله ناپلئون بناپارت به مصر، دانسته اند؛ اما حقیقت این است که تحول ادبی در ادبیات نوین عرب در یک ربع اخیر قرن نوزدهم رخ داده است. یعنی زمانی که سید جمال الدین اسدآبادی وارد مصر شد. وی، با فعالیتهای سیاسی و ادبی و تربیت گروهی از اندیشمندان و ادبای مصری، توانست زمینه تحول ادبی را در مصر فراهم نماید. بدین ترتیب سید جمال الدین به طرق زیر در بیداری ادبی جهان معاصر عرب نقش به سزایی ایفا کرده است: الف- با ایجاد بیداری سیاسی، و همچنین بیداری و اصلاحات دینی، زمینه را برای بیداری ادبی فراهم کند. ب- شخصا با نوشتن مقالاتی در روزنامه ها و مجلات و دعوت به ساده نویسی و بیان مطالب سیاسی و اجتماعی در آنها، راه را برای تحول در نوشتار ادبی هموار کند. در نتیجه: 1-       پیشوای نوگرایان در شعرمعاصر عرب یعنی محمود سامی بارودی از شاگردان سید جمال الدین و تحت تاثیر افکار وی بود. 2-       پیشوای نثر معتدل یعنی محمد عبده از شاگردان او بود، که به نوبه خود تاثیر بسزایی در محمود لطفی منفلوطی پیشوای نثر نوین عربی داشت.

بحث صلح در اسلام و مکانت آن در دین اسلام از موضوعاتی است که امروز به جد مطرح است. مقاله حاضر مساله فتوحات در اسلام و جهاد مسلمین را از نگاهی فنی و علمی دور از نظرگاههای غربی و متداول بررسی می کند. مولف با تکیه بر قرآن کریم و سیره نبوی (ص) و ائمه اطهار (ع) به بررسی این موضوع مهم می پردازد و با استدلال و برپایه روشی متین جهاد اسلامی را برای برپایی صلح پایداردر جهان تفسیر می کند و ارتباط متین بین این دو را با تکیه بر تاریخ اسلام روشن می کند.