ترویج گیاه پزشکی (گیاه پزشک و غذا)
سال:1389 | دوره:4 | شماره:6 |تعداد مقالات:8

بیماری سوختگی غلاف یکی از مهم ترین بیماری های برنج است که به وسیله قارچ Rhizoctonia solani AG 1-IA به وجود می آید. این بیمارگر از دامنه میزبانی بسیار گسترده ای برخوردار است و قادر است در بسیاری از گیاهان زراعی، علف های هرز و درختان، سوختگی اندام های هوایی را ایجاد نماید. دامنه میزبانی قارچ در سطح شالیزارهای منطقه مرکزی استان مازندران و مزارع اطراف شالیزارها مورد بررسی قرار گرفت و 41 گونه گیاهی متعلق به 14 خانواده به عنوان میزبان های بیمارگر سوختگی غلاف برنج مورد شناسایی قرار گرفت. از گیاهان شناسایی شده، 5 گونه جزو گیاهان زراعی و 36 گونه جزو علف های هرز بودند. از علف های هرز نیز، 10 گونه جزو علف های موجود در شالیزارها هستند، 8 گونه روی مرزهای اطراف شالیزارها، کنار جوی های آب و اطراف خیابان های بین شالیزارها رشد می کنند و 19 گونه هم به عنوان علف های هرز مزارع سویا، ذرت و سورگوم کنار شالیزارها مطرح هستند.

کنه های مضر گیاهی و حیوانی به صورت های مختلفی بهداشت، سلامت انسان، تولیدات کشاورزی، دامی و محیط زیست را به خطر می اندازند. از میزان خسارت کمی و کیفی بسیاری آنها اطلاع دقیقی در دست نیست و ورود کنه های خسارت زا غیر بومی باعث مشکلات مالی، اقتصادی و حتی جانی در کشور شده و می شوند. ورود کنه قرمز اروپایی (Panonychus ulmi) از کنه های خسارت زا محصولات کشاورزی، توسط نهال های سیب درختی ارقام زرد و قرمز در دهه 1330 گستردگی مبارزه شیمیایی در سطح ده ها هزار هکتار باغات میوه دانه و هسته دار را در پی داشت. ورود کنه های خسارتزا از دیگر نقاط جهان به محیط های زراعی، باغی، گلخانه ای، انباری، جنگل و مراتع کشور، باعث از بین تعادل اکولوژیک، سرمایه های ملی، افزایش مخاطرات مصرف محصولات آلوده، کاهش اثر بخشی برنامه های مدیریت پایدار و افزایش هزینه های مبارزه شده است. گسترش بیماری های آلرژی زای تنفسی در بین کودکان ناشی از ورود اسباب بازی ها و البسه های دست دوم آلوده به کنه گردو (Dermatophagoides pteronyssinus)  و غبارهای گسترش بیماری پوستی جرب (اسکب) با کنه جرب (Sarcoptes scabiei) توسط برخی مسافران خارجی، ورود کنه وارووا پارازیت خارجی (Varroa destructor و V.jacobsoni) و داخلی مجرای تنفسی زنبور عسل (Acarapis woodi) از طریق ملکه های زنبور وارداتی، کاهش تولید و خسارت اقتصادی در بخش صنعت زنبورداری به همراه داشته است. ورود احشام زنده آلوده از مرزهای شرقی کشور برای استفاده از گوشت قرمز، انتقال بیماری تب کنگو (congo fever) را توسط کنه حیوانی (Hyalomma sp.) و تلفات انسانی در مناطق مرکزی کشور را در سال 1379 به وجود آورد. شیوع ناگهانی بیماری تولارمی یا تب خرگوشی توسط خرگوش های آلوده به گونه ای از کنه حیوانی(Haemaphysalis leporispalustris)  و ناقل نوعی بیماری باکتری کشنده (Francisella tularensis) و با کاهش تحرک، شکار این جانور سریعتر و با مصرف گوشت آلوده تلفات انسانی را در مناطق خاش و سراوان ... باعث شد. عدم رعایت مسائل مدیریت مصرف سموم کنه کش در محیط های کشاورزی، تشدید بروز مفاومت به سموم در کنه های تارتن و انتقال آنها را به محیط های دیگر کشاورزی به همراه داشته است. در این بررسی جنبه های مختلفی از اهمیت کنه های گیاهی و حیوانی در کشور مورد بحث قرار گرفته است.

در این تحقیق واکنش رقم Ch-Falat گوجه فرنگی، یکی از ارقام رایج در منطقه، نسبت به جمعیت های مختلف نماتود مولد گره ریشه با چهار تیمار 0](شاهد)،یک، دو و سه لارو سن دوم به ازای هر گرم خاک[ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 5 تکرار مورد بررسی قرار گرفت. شاخص های وزن تر و خشک ریشه و ساقه، طول ساقه، تعداد کیسه تخم و تعداد گال به ازای هر گرم ریشه، جمعیت نماتود در ریشه و خاک، جمعیت نهایی و ضریب تکثیر نماتود هفت هفته بعد از تلقیح ارزیابی گردیدند. نتایج آزمایش نشان داد که با افزایش جمعیت نماتود فاکتورهای مربوط به نماتود (تعداد گره ریشه و تعداد کیسه تخم به ازای هر گرم از ریشه، جمعیت نماتود در ریشه و خاک، جمعیت نهایی و ضریب تکثیر نماتود) افزایش، ولی فاکتورهای رشدی گیاه (طول ساقه، وزن تر ریشه و ساقه و وزن خشک ریشه و ساقه) کاهش یافته بودند و این رقم در برابر نماتود مولد گره ریشه حتی در پایین ترین سطح جمعیتی مورد آزمایش حساس بود.

جنس Wolbachia دست های از باکتری ها است که دارای ارتباط نزدیکی با ریکتسیاها می باشند و مانند سایر ریکتسیاها درون سلولی اجباری بوده و عمدتا در بافت های تولید مثلی بندپایان دیده می شوند. این باکتری ها از طریق سیتوپلاسم تخم به نسل بعد منتقل می شوند. ولباخیا اولین بار توسط هرتینگ و ولباخ در بافت تولید مثلی پشه Culex pipiens مشاهده گردید و پس از آن در بسیاری از راسته های حشرات یافت شد. این باکتری دارای پراکنش گسترده ای است و گفته می شود که دارای گسترده ترین پراکنش را در بین باکتری های پارازیت درون سلولی می باشد. این گستردگی ناشی از حضور این باکتری در بافت تولیدمثلی حشرات و از طرفی تغییراتی است که در سیستم تولید مثلی میزبان به وجود می آورد. این باکتری در میزبان های خود تغییراتی شامل ناسازگاری سیتوپلاسمی، القای بکرزایی و ماده سازی به وجود می آورند. مهمترین تغییر این باکتری در میزبان خود، ناسازگاری سیتوپلاسمی است. این حالت زمانی اتفاق می افتد که یک نر آلوده به این باکتری با یک ماده غیرآلوده جفت گیری می کند. ناسازگاری سیتوپلاسمی ممکن است تک سویه (آلوده به یک استرین از ولباخیا)، دوسویه (آلوده به دو استرین از ولباخیا) و یا حتی با استرین های مختلفی از این باکتری آلوده باشد. در این مقاله، بیولوژی باکتری ولباخیا شامل فیلوژنی و پراکنش، مکانیسم عمل و کاربرد آن در کنترل بیولوژیک بحث شده و زمینه ای دارای پتانسیل برای تحقیقات بیشتر نیز مطرح می شود.

هدف از این تحقیق بررسی آزمایشگاهی اثرات دماهای مختلف روی آفات انباری از جمله شپشه آرد Tribolium castaneum Hbst. (Col., Tenebrionidae) بود که از لحاظ کمی و کیفی به محصولات انباری از جمله آرد خسارت زیادی وارد می سازد. در تحقیقی جهت ارزیابی مرگ و میر آفات در دماهای بالا، اثر 5 دما روی مراحل مختلف رشدی این آفت انباری مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده در مورد شپشه آرد، حساس ترین مرحله لارو 15 روزه و مقاوم ترین مرحله، مرحله شفیرگی بود. حداقل دمای موثر روی لارو 15 روزه شپشه آرد، دمای 50 درجه سلسیوس به مدت 15 دقیقه بود در صورتی که برای کنترل مرحله شفیرگی، دمای 55 درجه سلسیوس به مدت 5 دقیقه برآورد گردید. آن چه از نظر اقتصادی مهم است کنترل مراحل خسارت زای آفات انباری است که همان مراحل لاروی است.

کنه ها مانند سایر بندپایان در معرض بیمارگرهای مختلفی قرار می گیرند. ویروس ها به عنوان کوچک ترین بیمارگر ها در کنه های Tetranychidae، به ویژه در کنه قرمز مرکبات، Panonychus citri، و کنه قرمز اروپایی، Panonychus ulmi، مشاهده شده اند. به طور کلی، آلودگی های ویروسی در کنه ها پس از بلعیده شدن ویروس به وجود می آیند اما انتقال ممکن است از راه تخم میزبان، منافذ بدن (برای مثال روزنه های تنفسی) و یا از طریق زخم ها صورت گیرد. باکتری ها گروه دیگری از بیمارگرها می باشند که Bacillus thuringiensis از مهم ترین آن ها به شمار می رود. فعالیت این باکتری ها روی بندپایان ناشی از حضور سم تورینژینسین است. سه جدایه ازB. thuringiensin  وجود دارند که در بردارنده دلتا- آندوتوکسین با تاثیر مشخص روی کنه ها هستند. این جدایه ها روی کنه های تارتن دو نقطه ای و کنه های گردوغبار اثر سمی دارند. بیمارگرهای باکتریایی میزبان های خود را از راه دهان و به صورت گوارشی مورد حمله قرار می دهند و در مواردی ممکن است از طریق تخم، تراشه ها و یا زخم های پوستی نیز به میزبان منتقل شوند. میکروارگانیسم های درون سلولی خانوادهRickettsiaceae  از دیگر بیمارگرها هستند که در زیرشاخه ای از Proteobacteria قرار می گیرند. خانواده Rickettsiaceae یا جانداران شبه ریکتسیایی از سه قبیله تشکیل شده اند که قبیله Wolbachieae از مهم ترین آن ها به شمار می رود. این میکروارگانیسم ها انگل دستگاه تولید مثل می باشند و سبب چند اثر غیرمعمول در میزبان هایشان می شوند. با توجه به خطرات زیست محیطی ناشی از کاربرد بی رویه سموم شیمیایی و بروز پدیده مقاومت در آفات انتظار می رود با بررسی کامل و همه جانبه این رهیافت بتوان در آینده ای نه چندان دور این روش را به عنوان جایگزینی مناسب برای کاربرد سموم شیمیایی در نظر گرفت. در مقاله حاضر، ضمن معرفی این بیمارگرها، با توجه به فقدان بررسی های انجام شده در ایران، فرصت های مطالعاتی موجود در این زمینه یادآوری شده اند.

رازک (Humulus lupulus)، گیاهی علفی از تیره شاهدانه (Cannabiaceae) است که به صورت یک گیاه وحشی در استان های مازندران و گلستان رشد می کند و یا به عنوان یک گیاه دارویی کشت می گردد. علایم بیماری سفیدک داخلی از سال 1378 روی بوته های وحشی رازک در منطقه بابلکنار در جنوب شهرستان بابل مشاهده شده، اما در سال های اخیر در مزارع گیاهان دارویی اطراف شهر گرگان نیز دیده شده است. علایم اولیه بیماری شامل لکه های کلروزه در سطح برگ هاست که به سرعت به رنگ خاکستری تبدیل می شود (شکل 1A). در پشت برگ ها، پوشش خاکستری رنگ این قارچ مانند دیده می شود (شکل 1B). آلودگی های شدید به سوختگی و مرگ برگ های جوان در نوک شاخه ها منجر شده است. مشاهده میکروسکوپی نمونه ها، اسپورانژیوفورها و اسپورانژهای فراوانی را آشکار نمود. اسپورانژیوفورها 2 تا 4 (متوسط 3.16) بار و به صورت دوشاخه ای منشعب شده بودند و طول آنها 150 تا 275 و پهنای آنها در قاعده، 5 تا 11.25 میکرومتر بود. اسپورانژیوفورها به استریگماهای دوشاخه ختم شده بود که تقریبا از طول یکسانی (5 تا 17.5 و 5 تا 20 میکرومتر) برخوردار بودند. اسپورانژها با ابعاد 15-33.7×12.5-25 (متوسط 25.7×17.4) میکرومتر، بیضی شکل و بی رنگ تا قهوه ای روشن بودند. آنها از نسبت طول به عرض 1 تا 1.97 برخوردار بوده، پاپیل دار بودند (شکل 2). عامل بیماری سفیدک داخلی رازک، Pseudoprenospora humuli، به وسیله آل آقا قبلا از ایران گزارش شده، اما توصیف کامل آن ارایه نشده بود. این گونه از 15 کشور دنیا گزارش شده است و به تازگی بر اساس ویژگی های ریخت شناسی و مولکولی، به عنوان مترادفی برای گونه P. cubensis، عامل سفیدک داخلی کدوییان، در نظر گرفته شده است. در حال حاضر، سفیدک داخلی، یکی از مهم ترین بیماری های رازک در مزارع گیاهان دارویی است، به طوری که برای کنترل آن از قارچ کش ها استفاده می گردد (آقاجانی، منتشرنشده).

برنج با نام علمی .Oryza sativa L، بعد از گندم، دومین منبع تولید غذا برای بشر است. این گیاه استراتژیک همانند سایر محصولات کشاورزی، مورد حمله آفات و عوامل بیمارگر مختلف از جمله نماتدها قرار می گیرد. طی نمونه برداری که در تابستان 1387 از چند منطقه استان گلستان نظیر مزارع اطراف فاضل آباد صورت گرفت، علائم زودرسی و سفید شدن خوشه به صورت لکه ای در مزرعه مشاهده گردید و پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه با استفاده از روش دگریسه، شستشوی خاک و استخراج نماتدها با سانتریفوژ در 4000 دور به مدت 5 دقیقه انجام گردید. جهت شناسایی نماتدهای استخراج شده، خصوصیات مرفولوژیک و مرفومتریک هر یک از نمونه ها بر اساس کلید تشخیص صدیقی و می و همکاران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. از مهمترین نماتدهای استخراج شده می توان به نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Aphelenchoides besseyi) اشاره کرد که در استان های مازندران، گیلان و گلستان شیوع داشته و باعث زود رس شدن، سفید شدن نوک برگ های برنج و پوک شدن دانه ها می شود. این گونه با داشتن خصوصیات مرفولوژیک نظیر حباب میانی بزرگ و استایلت ظریف با گره های نامشخص و دم مخروطی با زائده انتهایی قابل تشخیص می باشد. سایر نماتدها که با جمعیت بالایی از این نمونه ها استخراج شدند، Filenchus vulgaris، Helicotylenchus spp.، Hirischmaniella oryzae و Tylenchorhynchus می باشد.