شیعه شناسی
سال:1395 | دوره:14 | شماره:55 |تعداد مقالات:7

سلجوقیان پس از تسلط بر ایران، برای اداره قلمرو وسیع خود، از وزرای ایرانی برای کسب مشروعیت، مقبولیت و اداره کشور بهره بردند. رقابت های سیاسی در بین وزرا و خاندان سلطنتی، موجب شد تا راه برای ورود پیروان مذهب رقیب به ویژه شیعیان امامی به دربار گشوده شود. البته سیاست تسامح مذهبی ملکشاه و نفوذ ترکان خاتون و نزدیکان شیعه او، به نفوذ شیعیان امامی کمک کرد. مجدالملک قمی یکی از وزرای معروف این دوره بود که عوامل فوق در قدرت یابی او نقش زیادی داشت. او از وزیران معروف دوره میانی امپراتوری سلجوقی بود که حدود دو سال وزارت برکیارق را برعهده داشت، مجدالملک در مدت وزارت، اقدامات ارزنده ای در زمینه نفوذ تشیع در دربار سلجوقی و بازسازی و رونق دادن قبور ائمه (ع)‰ و بزرگان شیعه انجام داد. این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه ای، ضمن بررسی زندگی و اقدامات مجدالملک، به نقش او در پیشبرد تفکر شیعی و ترویج اندیشه امامیه و بنای اماکن متبرکه پرداخته و فرجام او را تبیین نموده است.

فرهنگ و مذهب شیعی، در ادبیات مذهبی و هنر در دوران تیموری و صفویه نمود یافت و در دوران قاجار به اوج خود رسید. در این دوره، اوضاع سیاسی اجتماعی، بستر ظهور نقاشی هایی با مضامین مذهبی را به وجود آورد. به دلیل تحولات پس از مشروطه، نقاشی مذهبی عمدتا به نقاشی های عامیانه ای محدود بود که بیش تر نقاشان غیرحرفه ای انجام می دادند. هنر نقاشی به عنوان یکی از عرصه های فعالیت بشر از دیرباز تاکنون، با ظهور در نقش ها و تعاریف گوناگون تداوم یافته است. از جمله روش هایی که برای تصویر کردن موضوعات وقایع مذهبی به کار گرفته شده، روش شمایل نگاری شیعی در نقاشی های قهوه خانه ای است. یکی از ویژگی های مهم شمایل نگاری شیعی در نقاشی قهوه خانه ای، پیوستگی اش با دین و باورهای اسلامی است. سوال پژوهش این است که شمایل نگاری شیعی در نقاشی های قهوه خانه ای با موضوع عاشورا چه ویژگی هایی دارد؟ بر این اساس، هدف پژوهش، شناخت ویژگی های شمایل نگاری عاشورا در نقاشی قهوه خانه ای، از طریق بررسی بازتاب باورهای شیعی است. روش پژوهش به شیوه توصیفی انجام گرفته و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است.

شمار شیعیان روسیه را از 3% درصد (ششصد هزار نفر) از جمعیت مسلمانان این کشور تا حدود سه میلیون نفر (15%) ذکر کرده اند. تاکنون مطالعه جامعی درباره جزئیات زندگی شیعیان و کیفیت جامعه شیعیان روسیه، انجام نشده است، لذا در این مقاله، ابتدا به کمیت و شمار جمعیت های شیعی در روسیه می پردازیم. نیز به چگونگی ورود آن ها به مناطقی که در آن ساکنند اشاره می کنیم. سپس درباره کیفیت زندگی شیعیان مسکو به ویژه مشاغل و وضع معاش و گروه های سازمانی آن ها سخن می گوییم. در پایان، به نوع ارتباط شیعیان با جامعه روس و غیرشیعه و سیاست های جمهوری اسلامی ایران در قبال آنان پرداخته می شود.

از آن جا که منظر شهری، امکان قرائت محیط را به بیننده می دهد، جایگاه مهمی در شهرسازی دارد. منظر شهری باید ویژگی های مختلفی داشته باشد که امنیت یکی از آن هاست. امنیت از جمله اصولی به شمار می آید که در اسلام به آن توجه فراوانی شده است. اسلام برای تمامی جنبه های زندگی بشر برنامه دارد و آشکارا پیدایش امنیت، فراوانی و رفاه را در رعایت قوانین و مقررات حاکم بر روابط اجتماعی با تکیه بر عقل و شرع قرار داده است. قواعد فقه یکی از منابع مورد استفاده در اسلام برای استخراج احکام و روش عمل، به شمار می آید. در این مقاله، تلاش شده ضمن معرفی اصول شهر امن و عوامل موثر در دست یابی به امنیت در اسلام، معضلاتی چون به خطر افتادن جان و مال مسلمانان، آسیب های مادی و معنوی مرتبط با فعالیت و رفتار دیگران، اتلاف مال و... معرفی گردند که این آسیب ها، تهدید و نقضی بر نمایش و تجسم امنیت در شهر و منظر آن است. به موضوعات یادشده آشکارا در قواعد فقهی اشاره شده و توجه و دخالت آن ها در قوانین شهری، می تواند نقش بسزایی در ظهور و دست یابی به امنیت در منظر شهری داشته باشد. نتایج حاصل از پژوهش، نشان می دهد با تکیه بر قواعد و منابع فقهی و حضور مجتهدان و صاحب نظران در جلسات تدوین اصول کلی مدیریتی و اجرایی شهر، می توان زمینه های لازم برای ظهور و تجسم مفاهیم و آموزه های دینی مرتبط با شهر و زندگی اجتماعی شهروندان را در منظر شهری فراهم نمود. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری داده ها، به صورت اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است.

پژوهش حاضر، این مساله را بررسی می کند که تفسیر ماکس وبر از اسلام، با حکم ویژه او درباره پروتستانتیسم ارتباط بسیار ضعیفی دارد. بر این اساس، پرسش علمی پژوهش حاضر این است که «اخلاق اقتصادی موجود در پروتستانتیسم (در چارچوب نظریه اخلاق پروتستانی وبر) تا چه اندازه با اخلاق اقتصادی مذهب شیعه قابل مقایسه است؟» از این جهت، روش پژوهش از نوع مقایسه ای بوده که دنبال یافتن وجوه تفاوت و تشابه این مذاهب در مقوله اخلاق اقتصادی است. بر این اساس، هفت شاخص از تز اخلاق پروتستانی وبر استخراج گردیده و به عنوان مبنای مقایسه اخلاق اقتصادی از آن استفاده شده است. یافته های این پژوهش، نشان می دهد که اخلاق اقتصادی در پروتستانتیسم و تشیع بر مبنای نظریه ماکس وبر، فاقد انطباقند.

قبیله بنی عقیل، در دوران ضعف و انحطاط حمدانیان، موفق گردیدند حکومت خود را با غلبه بر شهرهای موصل و نصیبین و با پرداخت خراج و اظهار تابعیت نسبت به امرای بویهی بنیان گذارند. با توجه به این که حکومت بنی عقیل در منطقه ای سوق الجیشی و راهبردی مستقر بود، حکومت آنان برای حکومت های هم جوار اهمیت بسیاری داشت. حکومت بنی عقیل شیعی، از سویی با اعلام استقلال از آل بویه و از سوی دیگر با اظهار تابعیت نسبت به فاطمیان، قدرت خود را تثبیت کردند. پیمان های سست و نیم بند این حکومت با فاطمیان و سلجوقیان، دوره گذاری در طول حکومت بنی عقیل بود، اما با استقرار و تثبیت سلجوقیان در عراق، حکومت بنی عقیل تحت تابعیت سلجوقیان قرار گرفت. با اظهار تابعیت بنی عقیل از سلجوقیان، این حکومت قدرت خود را در شمال شام گسترش داد، از این رو، با بسط و نفوذ بنی عقیل در منطقه یادشده به کشمکش با سلاجقه روم و سلاجقه شام منجر گردید که طی این منازعات، قدرت بنی عقیل رو به افول نهاد. گفتنی است، سیاست بنی عقیل در قبال هر کدام از حکومت ها، بر اصل حفظ موجودیت سیاسی استوار بوده است.

ابوالمکارم رکن الدین علاءالدوله احمدبن محمدبن احمد بیابانکی سمنانی (659-736 ق)، از عرفای بزرگ کبروی به شمار می آید که به اعتبار وی، این طریقت «علائیه» نیز خوانده شده است. خاندان علاءالدوله، از خانواده های اصیل و ثروتمند سند بودند که به سمنان کوچ کردند و در عصر ایلخانان، صاحب مشاغل دولتی بودند. دوران زندگی علاءالدوله را به دو دوره، قبل و بعد از توبه و تحول روحانی اش، می توان تقسیم کرد. این تنبه معرفتی که در 24 سالگی، در میدان جنگ، با ندای «زاجر غیبی» حاصل شد، به سرعت او را در محضر نورالدین عبدالرحمان کسرقی اسفراینی (م 695)، از خلفای نجم الدین کبری در بغداد نشاند و از یک جوان ملازم درباری، سالکی تائب و شیخی کامل ساخت. تصوف علاءالدوله را باید تصوفی شریعت مدار و متابعت محور، مردم گرا و معتدل دانست که در آن به آموزه عزلت و چله نشینی، برای قطع علایق نفسانی و تحصیل مکاشفات و تجارب عرفانی، بسیار تاکید و توجه می شود اما این خلوت گزینی ها، با مسوولیت گریزی اجتماعی، بی کارگی و طفیلی گری، همراه نیست. دیگر ویژگی مهم تصوف علاءالدوله که پژوهش حاضر، درصدد بررسی و تحلیل آن برآمده، گرایش های بارز شیعی اوست. نتایج این بررسی، نشان می دهد که دیدگاه های علاءالدوله درباره سه موضوع مهم: 1. واقعه غدیر خم و منصب جانشینی پیامبر (ص)، 2. ارادت و مودت ایمانی نسبت به اهل بیت (ع)، 3. موعود آخرالزمان و مهدویت، هم سان و هم سو با عقاید شیعه امامیه است. درباره توصیف های مبالغه آمیز از خلیفه اول در العروه و عبارات عجیب و غریب و مردود در مورد خلیفه دوم در چهل مجلس که حتی مضامین برخی آن ها بر کفر و فساد دلالت دارد، مساله تقیه و حفظ وحدت در عصر ایلخانان و احتمال جعل و تحریف را نباید از نظر دور داشت.