علوم پایه (دانشگاه آزاد اسلامی)
سال:1386 | دوره:17 | شماره:65 (ویژه نامه زمین شناسی) |تعداد مقالات:14

توده های گرانیتوئیدی منطقه مسگران با وسعت حدود 5 کیلومتر مربع در حاشیه باختری نوار آمیزه افیولیتی خاور ایران، در پهنه ساختاری سیستان قرار دارد. این توده ها دارای ترکیب سنگ شناسی گرانودیوریت، تونالیت و دایک های گرانیت آپلیتی می باشد و کانی مافیک اصلی در آنها بیوتیت است. در اغلب بلورهای پلاژیوکلاز این سنگ ها منطقه بندی مشاهده می گردد که بیانگر نبود تعادل کامل بین ماگما و این کانی در حین تبلور است. قرار گرفتن توده های گرانیتوئیدی مورد مطالعه درون پهنه برشی فعال سیستم گسلی نهبندان که دارای روند شمالی – جنوبی است، سبب ایجاد دگرشکلی و پیدایش جهت یابی در میکاهای سنگ های گرانیتوئیدی شده است. شکسته شدن اغلب بلورهای کوارتز و ایجاد خاموشی موجی، تبلور مجدد در بلورهای کوارتز، خمیدگی و انحنای شدید سطوح رخ میکاها، شکستگی در پلاژیوکلازها و ظهور ماکل های تغییر شکلی، همگی به عنوان شواهدی مبنی بر تحمل دگرشکلی در سنگ های مورد مطالعه مطرح می باشند. وجود کلریت فراوان و کانی های گروه اپیدوت – زوئیزیت حاکی از وقوع دگرگونی درجه پایین در حد رخساره شیست سبز در منطقه است. بررسی ژئوشیمیایی سنگ های مورد مطالعه نشان دهنده ویژگی کالک – آلکالن و متاآلومین تا پرآلومین آنها می باشد. آغشتگی ماگمای اولیه با مواد پوسته ای به عنوان فرآیندی موثر در تشکیل سنگ های مورد مطالعه مطرح می باشد. اکثر خصوصیات نمونه های مورد مطالعه با گرانیتوئیدهای نوع I قابل مقایسه است. به لحاظ جایگاه تکتونیکی، این سنگ ها در رده گرانیتوئیدهای کوهزایی و در گروه VAG قرار می گیرند.

منطقه مورد مطالعه در جنوب باختر کلاردشت در جنوب شهرستان چالوس واقع است. نفوذ سنگ های آذرین گرانیتوئیدی و رخداد دگرگونی و تشکیل اسکارن در اطراف آن، محیط را برای کانه زایی های وابسته فراهم آورده است. بر اساس شواهد موجود توده گرانودیوریتی اکاپل به سن پالئوسن به درون سنگ های رسوبی و کربناتی نفوذ کرده است و خود به وسیله آپوفیزهایی از گرانیت علم کوه به سن میوسن قطع شده است. سنگ های گرانیتوئیدی منطقه به دو دسته آلکالن و ساب آلکالن تقسیم می شوند.گرانودیوریت ها ماهیت کالک آلکالن دارند؛ از نوع I می باشند و از یک ماگمای مادر گابرودیوریتی حاصل شده اند. گرانیت های محدوده ماهیت آلکالن پتاسیک دارند و از نوع A هستند. داده های ژئوشیمیایی و همبستگی های عنصری، پتروگرافی و پترولوژی نشان می دهد که کانه زایی تنگستن وابسته به سنگ های گرانیتی منطقه است و کانه زایی فلزات فرعی نظیر نیوبیوم و تانتالیم مرتبط با سنگ های گابرو دیوریتی و دیوریتی آلتره می باشد.

در این تحقیق به منظور تفکیک و شناسایی کانی ها در رخنمون های سنگی با استفاده از اطلاعات رقومی ETM+ ماهواره لندست، منطقه ای واقع در جنوب روستای آبپونه تیران که در 65 کیلومتری غرب اصفهان قرار دارد، به دلیل ضعف پوشش گیاهی و تنوع لیتولوژیکی انتخاب گردید. پس از پردازش های اولیه در تصاویر، دو روش آماری چند متغیره فاکتور شاخص بهینه و کروستا مورد بررسی قرار گرفت. روش فاکتور شاخص بهینه جهت انتخاب ترکیبات حاوی بیشترین اطلاعات طیفی در مورد کانی ها و سنگ ها مورد استفاده قرار گرفت. پس از تعیین ترکیبات حاوی بیشترین اطلاعات طیفی، طبقه بندی با استفاده از ترکیبات مذکور انجام و دقت طبقه بندی های مختلف در تفکیک کانی ها و سنگ ها بررسی شد. نتایج حاصل از استفاده این روش نشان می دهد به دلیل وجود نوار پوشش گیاهی متراکم حاشیه زاینده رود در تصویر منطقه مورد مطالعه، در استفاده از ترکیبات دارای فاکتور شاخص بهینه بالا هر چند به نحو مطلوبی باعث تفکیک کلاس اطلاعاتی پوشش گیاهی و آب از کلاس های اطلاعاتی سنگ ها گردید اما در تفکیک سنگ ها و کانی ها از یکدیگر موثر واقع نشد. روش آماری کروستا بر پایه آنالیز مولفه های اصلی با استفاده از شش باند ETM+ انجام و مولفه های دارای اطلاعات در مورد کانی ها و سنگ های خاص مشخص گردید. نتایج نشان داد که مولفه سوم کانی های خانواده آمفیبول در سنگ سبز و مولفه پنجم کانی های رسی را بارزسازی می کند.

توده های نفوذی مورد مطالعه در جنوب غرب یزد و در قسمت غربی زون ایران مرکزی و لبه شرقی کمربند آتشفشانی ارومیه – بزمان ایران واقع شده است. توده های نفوذی دره زرشک و علی آباد (احتمالا الیگو – میوسن) با نفوذ در واحدهای رسوبی کرتاسه و سکانس آتشفشانی – رسوبی بعد از کرتاسه (ائوسن)، اسکارن سازی و کانه زایی مس پورفیری را در منطقه باعث شده اند.داده های ژئوشیمیایی، مطالعات پتروگرافی و مشاهدات صحرایی نشان می دهد که توده های گرانیتوئیدی دو منطقه دره زرشک و علی آباد دارای شباهت های پترولوژیکی به لحاظ سن، منشا، شرایط تشکیل و در نهایت سیستم کانه زائی مس می باشند. سنگ های گرانیتوئیدی موجود در منطقه مورد مطالعه دارای مشخصات یک ماگمای ساب آلکالن (کالک آلکالن)، متآلومینوس تا پرآلومینوس با پتاسیم متوسط تا بالای تیپ I مرتبط با کمان های آتشفشانی و برخورد قاره های می باشند. این توده ها دارای منشا یکسان بوده اند که پدیده تفریق باعث تغییرات در ترکیب آنها شده است. کانه زایی نیز در ارتباط مستقیم با این پدیده می باشد.مطالعه بیوتیت های این دو کانسار نشان می دهد که اولا بیوتیت ها اغلب از نوع سبز رنگ و کمتر قهوه ای هستند. بررسی ویژگی های ژئوشیمیایی این بیوتیت ها و مقایسه آن با نمودارهای ژئوشیمیایی نشان می دهد که همگی این بیوتیت ها در یک دمای 600 تا 750 درجه تشکیل شده اند که موید منشا ماگمائی آنهاست. از طرفی مقایسه اکسیدهای اصلی و عناصر کمیاب این بیوتیت ها و سنگ های در بر گیرنده آنها نشان می دهد که هیچ گونه رابطه ای بین کانی سازی مس و این بیوتیت ها وجود ندارد. علت اصلی نیز منشا ماگمائی بیوتیت هاست در حالی که کانی سازی مس به فرآیندهای بعد ماگمائی ارتباط دارد.

سیستم جریان آب زیرزمینی در محدوده پولیه لاغرک در منطقه کارستی کوهرنگ مورد مطالعه قرار گرفته است. بدین منظور آب فروچاله ها، عوارض خطی و آبراهه ها به عنوان نمایانگرهای سیستم جریان آب زیرزمینی برای شناسایی مناطق تغذیه، میانی و تخلیه در یک سیستم کارستی، از طریق مطالعات صحرایی، ساخت مدل رقومی ارتفاعی و پردازش داده های رقومی حسگرهای TM و ETM+ ماهواره لندست شناسایی و استخراج گردیده است. گسترش پدیده های مذکور در محدوده مورد مطالعه، مناطق سه گانه سیستم جریان آب زیرزمینی را تنها به مناطق تغذیه و تخلیه محدود کرده است. تلفیق باندهای طیفی حسگرهای TM و ETM+ ماهواره های سری 5 و 7 لندست با باند پنکروماتیک حسگر ETM+ امکان استفاده همزمان از قدرت تفکیک مکانی و طیفی حسگرهای مذکور در شناسایی بصری و بررسی رقومی نمایانگرهای سیستم جریان آب زیرزمینی را در کمترین زمان فراهمی می نماید.

رخنمون های سازند نسن (پرمین بالایی) در ناحیه زال و پیراسحق برای تعیین رخساره ها، محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی مورد بررسی قرار گرفته است. سازند نسن (235 متر) از سنگ آهک های خاکستری تیره رنگ و چرت دار تشکیل شده است و در آن تعداد 8 میکروفاسیس شناسایی شده است. میکروفاسیس های سازند نسن در کمربندهای رخساره ای دریای باز، سدی و تالاب (لاگون) وابسته به یک پلاتفرم کربناته از نوع رمپ هموکلینال نهشته شده اند.بررسی چینه نگاری سکانسی نشان می دهد که سازند نسن در بردارنده دو سکانس رسوبی است. مرز زیرین سکانس نخست ناپیوستگی نوع 1 (SB1) و دیگر مرزها ناپیوستگی نوع 2 (SB2) است.

کانال های آبرفتی، نسبت به تغییرات دبی رود و اختصاصات بار رسوبی خود بسیار حساس هستند. بسیاری از تغییراتی که در طول زمان در ریخت شناسی کانال روی می دهند، ممکن است به تغییرات مذکور مرتبط باشند. از دیدگاه نو زمین ساختی، گسل ها و چین های در حال رشد از معمول ترین ساختارهای تاثیرگذار بر سامانه های رودخانه ای به شمار می آیند. با جا به جایی در راستای گسل ها اندازه و در ازای گسیختگی آنها افزایش می یابد. در چین های مرتبط با گسل های پنهان انتظار می رود که با رشد صفحه گسل، چین نیز به طور جانبی و عرضی (در درازا و دامنه) رشد کند. همان طوری که یال های چین نسبت به تراز پایه محلی بالا می آیند. به عنوان نمونه در این مقاله از چین خوردگی های زاگرس بلند به تاقدیس خرم آباد اشاره می گردد.رودخانه خرم آباد در مسیر 46 کیلومتری خود از عرض تاقدیس خرم آباد می گذرد. تاقدیس خرم آباد بر روی فرا دیواره تکه ای از گسل های پنهان زاگرس بلند قرار گرفته (Berberian 1995) و در بخشی از خود، شهر خرم آباد را پذیرا بوده است. در این راستا و به منظور ارزیابی پویایی تاقدیس خرم آباد، تلاش کرده ایم تا با مطالعه و اندازه گیری برخی از شاخص های کارآمد در امتداد رودخانه خرم آباد (مانند شاخص گرادیان شیب رودخانه، سینوسیتی نیمرخ طولی و پادگانه های رودخانه ای) به برآورد مناسبی از چگونگی پویایی تاقدیس خرم آباد و تکه ای از گسل زاگرس بلند که در زیر آن قرار دارد، بپردازیم.این گسل که گسل خرم آباد نام گذاری شده است (توکلی و شبانیان 1378)، تکه ای از پهنه گسلی زاگرس بلند به شمار می آید (Berberian 1995). با توجه به این که گسل خرم آباد بخشی از یک گسل اصلی پنهان در نوار زاگرس است. اثبات پویایی آن به منظور استفاده در ارزیابی خطر زمین لرزه منطقه و حتی برنامه ریزی های شهری، اهمیت ویژه ای دارد. از این رو بررسی آشفتگی های روی داده در سامانه رودخانه ای خرم آباد ابزار کارآمدی برای تشخیص پویایی تاقدیس خرم آباد و پیرو آن گسل اصلی خرم آباد خواهد بود.

توده گرانیتوئیدی میشو در جنوب غرب مرند و در شمال غرب ایران رخنمون دارد. این توده جز گرانیتوئیدهای تیپ S نابرجا محسوب می گردد و از نظر سن زمین شناسی می توان آن را به قبل از پرمین و بعد از کامبرین نسبت داد. بیشتر نمونه های توده گرانیتوئیدی ترکیبی در حد مونزوگرانیت دارند و در بعضی مناطق به صورت محلی ساخت های کاتاکلاستیک و گنایسی پیدا کرده اند. بافت غالب در این نمونه ها گرانولار می باشد. عملکرد دگرسانی بر سنگ های منطقه شدید است و در اثر آن کانی های ثانویه ای نظیر سریسیت، کائولینیت و کلریت تشکیل گردیده اند. این توده در اوج حرکات فشاری فاز هرسی نین شکل گرفته و محصول ذوب بخشی سنگ های رسوبی قدیمی دگرگونه و یا مواد پوسته ای پی سنگ در منطقه می باشد.

گسل کوهبنان به عنوان یکی از گسل های داخل قاره ای ایران مرکزی با فعالیت های لرزه ای قابل توجهی و شواهد ریخت زمین ساختی جدیدی شناخته می شود که یک سازوکار گسلش راستالغز راست گرد (با مولفه معکوس) را نشان می دهد. بر اساس شواهد هندسی و جنبشی، پهنه گسلی کوهبنان در منطقه بهاباد به 5 قطعه (S26, S27, S28, S29, S30) تقسیم گردید. مقادیر نسبت پهنای دره به عمق آن (Vf) و ریخت شناسی دره (V) اندازه گیری شده، بیشینه مقدار فرازگیری را برای قطعه S28 نشان می دهند. مقادیر متوسط شاخص پیچ و خم جبهه کوهستان (Smf) و درصد رخدار شدن (%facet) محاسبه شده برای قطعات مختلف این سامانه گسلی به ترتیب 1.1 و 83.16 است. بر اساس این پارامترهای ریخت زمین شناختی، نرخ فرازگیری (بالا آمدگی) این منطقه بین 4-2 میلی متر در سال پیشنهاد می شود.بر اساس بازسازی پهنه گسلی کوهبنان از 360ka تا عهد حاضر، حداقل میزان جا به جایی افقی تجمعی حدود 750 متر و کمینه لغزش حدود 2-1.4±0.1 میلی – متر در سال برای بخش شمالی این سامانه گسلی در منطقه بهاباد به دست می آید. انجام این جا به جایی تجمعی افقی سبب بازسازی عوارض زمین ریخت شناسی از قبیل آبراهه ها و پشته های مسدود کننده می گردد.

نهشته های سازند آسماری که در برش چینه سازی مورد مطالعه 256.62 متر ضخامت دارد، در بخش زیرین به طور هم شیب روی سازندپابده قرار گرفته و با ناپیوستگی هم شیب زیر مارن های سازند گچساران قرار می گیرد. از لحاظ لیتولوژی این سازند از سنگ های آهکی تشکیل شده است. با بررسی 109 نمونه ها از نهشته های این سازند در برش چینه شناسی علمدار، 36 جنس و 56 گونه فرامینیفرابنتیک و 1 جنس و گونه از فرامینیفراپلانکتونیک و 5 جنس و گونه جلبک قرمز، 2 جنس و گونه بریوزوا و یک سری قطعات ماکرو و میکروفسیل شناسایی گردید. از نظر سن، سازند آسماری در برش علمدار بر اساس گسترش چینه سازی میکروفسیل های بنتیک شاخص، از الیگوسن (روپلین پایانی – شاتین) شروع و تامیوسن پیشین (اکیتانین – بوردیگالین) ادامه می یابد. برش مورد مطالعه قابل انطباق با بایوزون های شماره 1 و 2 و 3 آدامز و بورژوا: 1) Borealis melo group – Meandropsina iranica Assemblag Zone 2) Miogypsinoides – Archaias – Valvulinid Assemblag Zone 2a) Elphidium sp. 14 – Miogypsina Assemblage Subzone 2b) Archaias asmaricus – Archaias hensoni Assemblage Subzone 3) Eulepidina – Nephrolepidina – Nummulites Assemblag Zone و بایوزون های شماره 56، 57، 59، 60 و 61 وایند می باشد.

منطقه مورد مطالعه شامل بخش خاوری البرز مرکزی می باشد. این بخش از نظر زمین ساختی جز حاشیه شمالی صفحه ایران است و گسلش زمین لرزه ای آن دارای سازوکار چیره معکوس و رانده می باشد. در این پژوهش، منطقه مورد مطالعه بر اساس ویژگی های زمین شناسی به سه ایالت تقسیم بندی گردیده است و سپس بر اساس ویژگی های زلزله شناختی، پارامترهای لرزه خیری آنها محاسبه شدند. بر این اساس، ایالت 2 به عنوان پر خطرترین ایالت از نظر احتمال رخداد زمین لرزه معرفی گردید و ایالت های 3 و 1 به ترتیب واجد نرخ فعالیت لرزه ایی حداقل و متوسط شناخته شدند. افزون بر این، روند لرزه زای اصلی خاوری – باختری در منطقه مورد نظر که دارای همخوانی با روندهای اصلی لرزه زای البرز است، تشخیص داده شده است.

تاقدیس بن دشت با درازای بیش از 70 کیلومتر و پهنای 10 کیلومتر و راستای چیره شمال باختری – جنوب خاوری، یکی از تاقدیس های واقع در منطقه فارس داخلی (کمربندن چین خورده ساده زاگرس) می باشد. سازند آسماری – جهرم، به خوبی در این تاقدیس در حال فرسایش رخنمون یافته است.در این مقاله، سعی شده تا عناصر سبک چین و سازوکار چین خوردگی در دو بخش خاوری و باختری تاقدیس بن دشت مورد بررسی قرار گیرند. بدین ترتیب، گسل های معکوس توسعه یافته با شیب به سمت جنوب باختری در یال شمالی تاقدیس، به عنوان عامل فرازگیری و رخنمون یافتن واحدهای قدیمی تر (سازند گورپی) پیشنهاد شده اند.

البرز باختری در حد فاصل طول های جغرافیایی 49-50.30 درجه خاوری قرار دارد که محل تغییر روند البرز مرکزی – باختری از روند شمال باختر – جنوب خاوری به روند شمالی – جنوبی (کوه های تالش) است.در این پژوهش ضمن بررسی الگوی دگرریختی و هندسه گسل های پهنه البرز باختری، سعی شده تا روند و سازوکار گسل ها یا به طور دقیق تر پهنه گسل مسبب زمین لرزه رودبار – منجیل شناسایی گردد. در این راه به بررسی جهت یابی میدان تنش و مطالعه آماری سازوکارهای حاکم بر گستره پرداخته شده است.بررسی آماری هندسی گسل ها در بخش های مختلف پهنه یاد شده را می توان در چهار گروه اصلی دسته بندی کرد: روندهای شمال باختر – جنوب خاور، شمالی – جنوبی، شمال خاور – جنوب باختر و خاوری – باختری که هر یک از روندها به طور چیره در یک پهنه مشخص بروز کرده است.جهت تنش بیشینه که از روش برگشتی به دست آمده دو جهت متفاوت تنش بیشینه خاوری – باختری و شمال خاوری را نشان می دهد. رژیم زمین ساختی حاکم در نزدیکی گسل مسبب لرزه از نوع راستا لغز با جهت تنش بیشینه خاوری – باختری هماهنگ است و با دور شدن از آن به شمال خاوری و شمالی – جنوبی نزدیک می شود. با ترسیم تراژکتورها مشخص می شود که جهت تنش (s1) در نزدیکی گسل از روند عمومی خاوری باختری تبعیت می کند و با دور شدن از گسل هم روند با جهت تنش منطقه ای شمال خاوری می شود و انحراف جهت تنش در نزدیکی گسل و همسوئی تقریبی آن با روند گسلی می تواند متاثر از ضریب برشی بالا بین دو بلوک گسلی باشد.پهنه گسلی که در زلزله رودبار – منجیل (1369) با گسیختگی سطحی با روندهای مختلف ظاهر شد، بخشی از گسل های فعال با روند N140 می باشد. این روند به صورت عمومی در بخش مرکزی و در منطقه رودبار و سد منجیل شروع می شود و در جنوب به دره الموت ختم می گردد.جهت تنش خاوری – باختری البرز باختری ناشی از همگرایی صفحه ایران نسبت به بلوک خزر است. محاسبات انجام شده از طریق روش برگشتی و پهنه بندی منطقه البرز باختری به ویژه پیرامون گسل منجیل رودبار بر اساس مقادیر R و روند تنش ها نشان می دهد که در مجاورت گسل رژیم زمین ساختی از نوع امتداد لغز می باشد که حاصل عملکرد در رژیم های فشاری و فشاری شعاعی است.