طب سنتی اسلام و ایران
سال:1396 | دوره:8 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

سابقه و هدف: اخلاق حرفه ای از موضوعاتی است که در سالهای اخیر به طور فزاینده مورد توجه قرار گرفته است. با این حال در آثار طبی کهن ایران، منابع ارزشمندی در این زمینه وجود دارد که مورد غفلت واقع شده است. در این مقاله سعی بر آن است که برخی کدهای اخلاقی در کتاب المعالجات البقراطیه ابوالحسن طبری حکیم قرن 4 هجری مورد بررسی قرار گیرد.مواد و روش ها: این پژوهش به روش مروری- تحلیلی و با رویکرد توصیفی انجام شده و در آن به بررسی نکات اخلاقی مطرح شده در کتاب معالجات ابوالحسن طبری می پردازد. که مخصوصا در مورد ارائه شیوه درمانی، تجربیات بالینی و نسخه های داروئی آموزه های اخلاق حرفه ای مورد مطالعه قرار گرفت.یافته ها: معالجات بقراطیه، تالیف ابوالحسن طبری حکیم قرن چهارم هجری دارای برخی شیوه های درمانی، تجربیات بالینی و نسخه های دارویی ارزشمند است. نکته قابل توجه در این کتاب، تاکید نویسنده به لزوم رعایت مسائل اخلاقی و حقوقی از جانب پزشک و خدمت به بیمار توسط اوست، ضمن آنکه یک فصل از کتاب به طور کامل به این موضوع اختصاص یافته که برخی اصول اخلاقی، ارزشها و رفتارهای حرفه ای ارائه شده در آن منطبق با اخلاق پزشکی نوین می باشد.نتیجه گیری: رعایت اخلاق حرفه ای در پزشکی موضوع مهمی است که از زمان های کهن تاکنون در تمدن های بزرگ مطرح بوده است. در منابع طب کهن تمدن ایرانی و اسلامی نیز به این نکات به تفصیل پرداخته شده است. یکی از آثار مهم، کتاب معالجات بقراطیه است که با نگاهی جامع به ابعاد مختلف اخلاق حرفه ای و لزوم پایبندی پزشکان به آن بخصوص در فصل سی و پنجم کتاب پرداخته است. نکات آموزنده و کاربردی مطرح شده در این کتاب می تواند علاوه بر تاثیرگذاری در عملکرد پزشکان، بر شناخت و آگاهی ایشان از پیشینه اخلاق حرفه ای در تمدن ایران و اسلام مفید واقع گردد.

سابقه و هدف: با توجه به شیوع و روند رو به افزایش نفخ و مشخص نبودن علت نفخ در طب جدید، درمان مناسب برای این مشکل هنوز موجود نیست. در این شرایط این سوالات مطرح می شوند که از منظر طب ایرانی، چه عللی برای ایجاد نفخ عنوان می شود و درمان های پیشنهادی برای آن چیست؟ این مطالعه جهت پاسخگویی به سوالات فوق انجام شده است.مواد و روش ها: تحقیق به صورت کتابخانه ای انجام گرفته و با مراجعه به کتب طب ایرانی و معتبر در مورد علل و درمان های نفخ، این موارد بررسی و گزارش شده است.نتیجه گیری: در منابع طب سنتی ایران، اسباب و علل متنوع و متعددی برای ایجاد نفخ بیان شده و درمان های هریک جداگانه عنوان شده است. این موارد به خوبی قابل انطباق و بکارگیری برای بیماران نفخ امروز می باشند. نظر به عدم موفقیت طب جدید در مورد سبب شناسی و ارائه درمان برای نفخ، ضروری است از توصیه های طب ایرانی برای تعیین علل نفخ و درمان های مناسب برای آن مورد بررسی تجربی قرار گیرد.

سابقه و هدف: علم گیاه شناسی از پایه های داروسازی و داروشناسی است. قرن هفتم هجری مقارن با تحولات اجتماعی و سیاسی مهمی در قلمرو اسلامی از جمله حمله مغول و جنگلهای صلیبی می باشد. با این وجود مطالعات اندکی در زمینه تالیفات گیاهشناسی این بازه زمانی صورت پذیرفته است. این مقاله در نظر دارد آثار گیاه شناسی قرن هفتم را معرفی نماید.مواد و روش ها: تحقیق به روش کتابخانه ای انجام گرفت. آثار گیاه شناسی تالیفی و ترجمه ای تمدن اسلامی در قرن هفتم مورد استخراج و بررسی قرار گرفت.یافته ها: نتایج نشان داد که 61 اثر تالیفی و ترجمه ای در قرن هفتم در زمینه گیاهشناسی نوشته شده اند. از این میان، 45 مورد دارای نسخه خطی هستند و از بقیه موارد تنها نامی در منابع باقی مانده است.نتیجه گیری: بنظر می رسد که علی رغم همه مسائل و مشکلات پیش آمده در قرن هفتم، دانشمندان این قرن به ترجمه و نقل آثار قبلی اکتفا نکرده و خودشان به بررسی و مشاهده و آزمایش گیاه شناسی اقدام نموده اند و تعداد قابل ملاحظه ای کتاب و رساله جدید تالیف نموده اند.

سابقه و هدف: مواد شوینده و پاک کننده علی رغم فواید زیادی که دارند، در سال های اخیر به علت مصرف گسترده در سراسر دنیا، به عنوان عامل جدیدی برای آلودگی محیط زیست به شمار می روند. این ترکیبات به علت فعالیت سطحی، خاصیت شویندگی و پاک کنندگی دارند، ولی به آسانی از محیط تجزیه نمی شوند. پیش از تولید صابون و مواد شوینده شیمیایی، گیاهان، خاکستر و مواد طبیعی گوناگونی برای تولید شوینده ها و صابون مورد استفاده قرار می گرفته است که تاثیر بسیار کمی در محیط زیست می گذاشته است. خوشبختانه امروزه تمایل به استفاده از منایع طبیعی و گیاهان دارویی در صنایع مختلف از جمله صنعت بهداشتی- آرایشی رشد چشمگیری داشته است. در طب سنتی ایران ترکیبات طبیعی گیاهی، حیوانی و معدنی متعددی برای شستشوی البسه، بدن و مو معرفی شده است که آشنایی با انواع و روش های بکارگیری آنها می تواند در حفظ طبیعت و محیط زندگی بسیار سودمند باشد.مواد و روش ها: این نگارش، به معرفی مواد پاک کننده طبیعی عمدتا گیاهی که برای شستن انواع البسه به کار می رفته است بر اساس کتب مهم طب سنتی ایران ازجمله قانون ابن سینا می پردازد.نتیجه گیری: حکمای طب سنتی ایرانی، مواد طبیعی مختلفی را برای پاکیزگی بدن و لباس معرفی کرده اند. گیاهان مولد قلی یا قلیا به عنوان پایه اولیه تولید صابون مانند اشنان و تاغ، چوبک اشنان، کندش و سطرونیون که ریشه ای با خاصیت شویندگی دارند، از آن جمله اند. لذا شناسایی این گیاهان به ویژه گونه هایی که در کشور ایران می روید، می تواند زمینه را برای پژوهش و تولید شوینده های طبیعت دوست ایجاد کند.

سابقه و هدف: بیمارستان یکی از ساختمان های مهم ارائه دهنده خدمات بهداشتی- درمانی می باشد که با تسهیلات ویژه خود در بازگشت سلامت جسمانی و روانی افراد بیمار جامعه، پژوهش های پزشکی و درنهایت ارتقاء سطح سلامت جامعه نقش اساسی ایفا می کند. مطالعات فراوان نشان داده که حضور و گذران ساعت های طولانی در مراکز درمانی، برای بیماران، ملاقات کنندگان و کارکنان تجربه ای تنش زاست از این رو استفاده از موارد مطرح شده در طب سنتی در طراحی مراکز درمانی، می تواند به عنوان رهیافتی جهت کاهش تنش های محیطی و ارتقاء کیفیت محیط باشد. هدف از انجام این مطالعه، تغییر نگرش در طراحی مراکز درمانی می باشد. به طوری که بتوان به محیط یک بیمارستان به عنوان یک محیط شفابخش نگریست و با ایجاد شرایط مطلوب از بیماران و خانواده هایی که در شرایط روحی نامناسب همراه با ترس و اضطراب قرار دارند، حمایت کرد.مواد و روش ها: تحقیق به روش مطالعه داده های موجود انجام گرفت. در این مطالعه، با استفاده از منابع طب سنتی ایران به شیوه کتابخانه ای، توصیه های طبی مرتبط با فاکتورهای محیطی شامل مصالح، نور، رنگ و تصاویر جهت سلامتی و درمان افراد مورد بررسی قرار گرفته است و درنهایت پس از بررسی معیارهای تاثیرگذار بر ارتقای سلامتی بیماران راهکارهایی جهت ایجاد یک فضای شفابخش برای طراحی بیمارستان و مراکز مراقبتی ارائه شده است.نتیجه گیری: بنظر می رسد که منابع طب سنتی بر تاثیرگذاری محیط بر سلامت انسان، تاکید فراوانی دارد، این تاثیر می تواند به دلایلی همچون تحریک قوا و حواس انسان بر اساس مزاج محیط و فرد باشد و الگوی طراحی با توجه به مزاج، الگویی مناسب جهت به کارگیری در ایده های طراحی فضاهای شفابخش می باشد چرا که در این الگو با توجه به مزاج کاربران و پارامترهای محیطی در مراکز درمانی می توان به ارتقا سلامتی افراد جامعه که از ارکان توسعه پایدار می باشد، دست یافت.

سابقه و هدف: دانش دندان پزشکی در تمدن اسلامی رشته ای مستقل از پزشکی محسوب نمی شد. پزشکان اسلامی درباره طبیعت دندان، بیماری ها، علل و راه های درمان آن بررسی های بسیاری انجام دادند. آنان بیماری های مختلف دندان را تحت عناوین متنوعی مانند پوسیدگی، تغییر اندازه و رنگ، شکستگی، ساییدگی، سوراخ شدن، کرم خوردگی، کندی و لق شدن دندان به طور دقیق توصیف کرده، کوشیدند علل ایجاد هر یک را توضیح دهند.مواد و روش ها: این پژوهش مبتنی بر متون کهن پزشکی انجام گرفته است. مهمترین این منابع عبارتند از: فردوس الحکمه ابن ربن طبری، قانون ابن سینا، کامل الصناعه علی بن عباس مجوسی و الحاوی رازی. در کنار آن از آثار جرجانی و معالجات البقراطیه احمد طبری و پزشکان مسلمان تا آغاز دوره صفویه (حک:9071135ق) نیز استفاده شده است. با این حال مطالب دست اول در چهار منبع نخست یافت می شود. روش پژوهش در این مقاله به صورت توصیفی است و در ادامه تلاش نویسندگان آن بود که یافته ها و دستاوردهای دندان پزشکی مسلمانان را با دندان پزشکی نوین -تا حد امکان- مطابقت دهند.یافته ها: پزشکان مسلمان پیشگیری از بیماری را بر درمان مقدم می دانستند، بنابراین توصیه به کاربرد دهان شویه، مسواک کردن، نخوردن برخی از مواد خوارکی مانند ترشیها، شیرینی ها، خوردنیهای بسیار سرد و گرم، مالیدن روغن بر دندانها به جهت حفظ سلامتی و ارتقای بهداشت دهان و دندان بوده است. به باور پزشکان مسلمان بسیاری از بیماری های دندان، معلول طبع آدمی و رطوبت لثه است، ازاین رو داروهایی برای تغییر مزاج و خشک کردن لثه تجویز می کردند. روشهای درمانی تجویز دارو، بادکش گذاشتن، داغ گذاری بر روی دندان، حجامت، فصد بود که داروها به روش جویدنی یا داروهایی ساختنی که بر دندان چسبانده می شد، مالیدنی و مضمضه کردن استفاده می شد. علاوه بر کاربرد دارو، پزشکان از ابزارهای خاص دندان چزشکی برای مداوا استفاده می کردند. پرکردن دندان، ترمیم دندان های پوسیده و شکسته، سفت کردن دندان های لق شده و جرم گیری از جمله روش های معمول برای مداوای دندان بود.بحث و نتیجه گیری: شیوه پیشگیری و مداوای دندانهای ناسالم در طب سنتی که با تجویز داروهای گیاهی و حیوانی بود، به شناسایی گیاهان دارویی و اثربخشی آنها در درمان بیماریها دلالت دارد. بنابراین روش طبابت و داروهای کاربردی پس از تایید می تواند در دندان پزشکی نوین مورد استفاده قرار گیرد.

سابقه و هدف: در طب ایرانی قواعد مفصل علمی درباره حفظ سلامتی در شرایط مختلف وجود دارد یکی از این اصول مهم، قاعده راهبردی حفظ الصحه به مثل و درمان به ضد است که در باره آن بین حکما، تفاوت آرا و نظرات وجود دارد و همچنین برداشتهای مختلفی نیز در حال حاضر وجود دارد. در این مقاله سعی بر این است که با طرح نظرات متفاوت حکما در این باره به شرح و بسط آنها بپردازیم و در نهایت با توجه به مبانی طب سنتی، صحیح ترین نظریات را تبیین کنیم.مواد و روش ها: متون معتبر مانند قانون، خلاصه الحکمه، مفرح القلوب و... مورد بررسی قرار گرفتند مطالب مربوط به حفظ الصحه در شرایط مختلف سلامتی و بیماری بررسی شدند و متون مرتبط با آن در نرم افزار نور بررسی و با استفاده از کلیدواژه هایی مانند حفظ صحت، سلامتی، مشاکل، مماثل، مخالف مورد جستجو قرارگرفتند سپس یافته های بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و اختلافات و اشتراکات بررسی و جمع بندی شدند.یافته ها: دو دیدگاه درمورد حفظ الصحه به مثل به ویژه در امر تغذیه وجود دارد، یک دیدگاه اینکه حفظ الصحه به مثل وقتی حاصل می شود که غذا قبل از ورود به بدن، مزاجی شبیه مزاج شخص مصرف کننده در حالت سلامت و تعادل داشته باشد و دیدگاه دیگر این که حفظ الصحه به مثل در حالت صحت وقتی حاصل می شود که بعد از ورود غذا به بدن و تاثیر و تاثر از عواملی مثل کبد و دستگاه گوارش در نهایت خلط حاصله مشاکل مزاج شخص باشد نه قبل از ورود غذا به بدن.نتیجه گیری: به نظر می رسد بر طبق مبانی طب ایرانی، در صورت وجود صحت تامه حفظ صحت به مثل است و در صورت انحراف از اعتدال مزاج شخصی در شرایط سلامت، حفظ و ارتقاء صحت به مخالف است و در صورت انحراف از اعتدال مزاجی در شرایط بیماری، درمان به ضد است.

سابقه و هدف: دوالی یا واریس یک بیماری مزمن و شایع است که افراد زیادی در معرض ابتلا به آن هستند. ریسک ابتلا به ان در زنان دو برابر مردان است و ابتلا به ان گاهی بدون علامت بوده و گاهی طیف وسیعی از علایم شامل درد، تورم، برجسته شدن عروق وریدی و درمواردی ابتلا به زخمهای وریدی را ایجاد می کند و درمان آن بیشتر نگهدارنده بوده و شامل تغییر سبک زندگی، درمان فشاری و در موارد بسیار محدود جراحی است و از آنجا که در طب جدید درمان قطعی برای آن یافت نشده است لذا در این تحقیق از دو دیدگاه طب سنتی و طب جدید به بررسی علل و عوامل زمینه ساز و روشهای درمانی این بیماری پرداختیم.مواد و روش ها: تحقیق به روش کتابخانه ای انجام شد تعداد چهار منبع معتبر طب سنتی با استفاده از نرم افزار نور در منابع طب سنتی و در منابع جدید سه مقاله مروری گزارش شد.نتیجه گیری: دوالی در طب سنتی ایران بخوبی شناخته شده است.درطب سنتی توجه به سن، مزاج، ویژگیهای شخصی مثل تحرک، تغذیه و مکان زندگی بسیار مهم است. درمان علاوه برتغییر سبک زندگی شامل تغذیه، بانداژاندام تحتانی، درمانهای دارویی خوراکی و موضعی، فصدهای ویژه و در نهایت جراحی رگ مبتلا بوده است.

سابقه و هدف: بررسی فلور گیاهی مناطق مختلف، شناسایی گیاهان دارویی و صنعتی مهم و انجام مطالعات فیتوشیمیایی برای شناسایی ترکیبات مهم موجود دراین گیاهان راهکارهای مناسبی برای سازمان دهی علمی استفاده از گیاهان دارویی و پاسخ گویی عالمانه به نیاز اقشار مختلف در این زمینه می باشد.مواد و روش ها: تحقیق به روش توصیفی انجام گرفته و به شناسایی و بررسی فیتو شیمیایی مقدماتی گیاهان مهم منطقه مریوان به عنوان یکی از مناطق ارزشمند کشورمان از نظر پوشش و تنوع گیاهی پرداخته است. منتخبی از گیاهان جمع آوری شده از نظر وجود ترکیبات ثانویه مهم گیاهی شامل آلکالوئیدها، ساپونین ها، تانن ها، گلیکوزیدهای قلبی، آنتراکینون ها و فلاونوئیدها مورد بررسی های فیتوشیمیایی مقدماتی قرار گرفتند. موارد مصرف بومی و سنتی گیاهان نیز از طریق مصاحبه با افراد آگاه بومی ثبت گردید.یافته ها: تعداد 170 گونه گیاهی جمع آوری شده متعلق به 41 خانواده گیاهی می باشند که در این بین خانواده های Papilionaceae، Compositae، Labiatae و Umbelliferae بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند. نتایج بررسی های فیتوشیمیایی نشان دهنده وجود تانن ها، فلاونوییدها، آلکالوییدها، ساپونین ها و عدم وجود آنتراکینون ها و گلیکوزیدهای قلبی در اغلب گیاهان مورد بررسی می باشد. برخی از گیاهان جمع آوری شده دارای کاربردهای درمانی متنوعی از جمله در درمان بیماری های مربوط به دستگاه گوارشی، عصبی و سیستم تنفسی می باشند.نتیجه گیری: به نظر می رسد که منطقه مریوان حاوی پراکندگی وسیعی از گونه های گیاهی و از جمله گیاهان دارویی ارزشمند می باشد و انجام پژوهش های بیشتر در این رابطه می تواند به شناسایی گونه های دارویی واجد اثرات درمانی و ترکیبات دارویی ارزشمند کمک شایانی نماید.

سابقه و هدف: آلزایمر یک بیماری نورودژنراتیو است که مشخصه آن کاهش حافظه و عملکردهای شناختی است. کتاب های نگارش شده در زمینه طب سنتی یکی از درمان های موثر برای فراموشی را فلفل قرمز ذکر کرده اند و در نسخه های متعدد طب اسلامی از فلفل قرمز برای درمان فساد ذکر (فراموشی) نام برده می شود. هدف از این مطالعه، تعیین اثر فلفل قرمز بر میزان استیل کولین استراز و دانسیته نورونی هیپوکمپ موش های صحرایی مبتلا به دمانس (به عنوان عوامل موثر بر بیماری) می باشد.مواد و روش ها: در این مطالعه، ابتدا دوز مناسب فلفل قرمز بدست آمد و سپس 21 راس موش صحرایی نر نژاد ویستار در سه گروه 7تایی قرار گرفتند که عبارت است از: Sham، آلزایمر-رژیم معمولی و آلزایمر-رژیم فلفل. مدل آلزایمر با استفاده از جراحی استریوتاکس و تزریق استرپتوزوسین القا شد و پس از دریافت رژیم غذایی به مدت سه هفته، میزان استیل کولین استراز و دانسیته نورونی بافت هیپوکمپ در نواحی CA1، CA2 و CA3 بررسی شد.یافته ها: میزان استیل کولین استراز هیپوکمپ در گروه آلزایمر-رژیم فلفل نسبت به گروه آلزایمر-رژیم معمولی کاهش معنی داری (p<0.05) نشان داد و دانسیته نورونی گروه آلزایمر-رژیم فلفل نسبت به گروه آلزایمر-رژیم معولی در نواحی (p<0.05) CA1، (P<0.01) CA2 و (p<0.01) CA3 افزایش داشت.نتیجه گیری: نتایج بدست آمده نشان دادند که مصرف رژیم غذایی حاوی ده درصد فلفل قرمز توانست اختلال حافظه را در موش های نر مدل آلزایمر از طریق کاهش میزان استیل کولین استراز و افزایش دانسیته نورونی اصلاح نماید.