مطالعات ملی
سال:1389 | دوره:11 | شماره:1 (41) |تعداد مقالات:7

دگرگونی های نوین ناشی از تغییرات بنیادین در جهان بینی انسانی و پیامدهای اجتماعی ـ سیاسی و فرهنگی ـ عقیدتی و حتی علمی و فناوری آن، بعد از ظهور تجدد جامعه های انسانی را در نقاط مختلف جهان در معرض وضعیت های متفاوتی قرار داد که بی شباهت به راهیابی افراد در جهان امروز برای سامان هویتی آنها نیست. انقلاب های سیاسی و اجتماعی به عنوان پدیده ای نو از جمله این تحولات است که جوامع انقلابی را در معرض چالش ها و تخریب های جدید ازجمله چالش های هویتی عمیق و بنیادین قرار می دهد. انقلاب اسلامی به منزله نقطه عطفی در بازسازی هویت ملی ایرانیان، از ابعاد و وجوه مختلف دارای اهمیت است. یکی از پرسش های بنیانی این است که در فرایند انقلاب و نظام برامده از ان، چگونه «سردرگمی» و آشفتگی ناشی از تخریب هویت ایرانی در اثر اقدامات حکومت پهلوی، به تدریج ترمیم و بازسازی شد؟برای پاسخ به این پرسش، از اندیشه و روش حضرت امام خمینی(ره). معمار و رهبر انقلاب و نظامی اسلامی، یاری جُسته ایم؛ از الگوی نظری مارسیا و ابعاد چهارگانه ان در سطح جمعی و ملی بهره گرفته ایم و وضعیت های ناشی از ان را ترسیم نموده ایم؛ آن گاه در جمع با نظریه سبک رهبری فرهنگی نهضت ها و اصول وضع شده انسان شناختی ان در قالب ایده پژوهش، که آشفتگی و بازسازی هویت ملی است، پاسخ سوال را به آزمون گذاشته ایم.

شاهنامه را نباید متنی ساده و دور از اندیشه های دیریاب دانست. بازخوانی این حماسه ملی با به کار بستن دیدگاه های نوین علوم اجتماعی نشان می دهد که این اثر، متنی پیچیده و رازآمیز است. فردوسی با پیوند زدن اسطوره و سیاست، مسائل دوران خود را مطرح، تحلیل و تبیین می نماید. بزرگترین مشکل زمان این شاعر بزرگ، هرج و مرج ناشی از فروپاشی و ناتوانی شدید ساختارهای سیاسی و اجتماعی، و هویت فردی و جمعی ایرانیان است. در شاهنامه ساختارهای سیاسی، اجتماعی و هنجارهای ناشی از آنها به هویت های فردی و جمعی، استمرار و پایداری می بخشند؛ بنابراین در بازخوانی این اثر حماسی باید به دنبال راز جاودانگی آن بود. بی تردید، یکی از علت های ماندگاری این حماسه، روان و فاخر بودن زبان آن می باشد و استفاده از اسطوره برای پیوند زدن عناصر گوناگون هویت نیز پاسخی موقتی بدان راز است. فردوسی با این شیوه، موفق به آفریدن حماسه ای شده که مسندی برای حمایت از هویت ایرانی قلمداد می گردد.

در این پژوهش در پی جواب دادن به این سوال ها هستیم که هویت ملی در شعر اخوان ثالث، چه مولفه هایی دارد؟ در اندیشه و شعر او این مولفه ها به چه صورتی به کار رفته است؟ دامنه مفاهیم هویت ملی به کدام مبانی محدود می شود و هنگام بررسی و تبیین اصطلاحات هویت ملی در شعر وی چگونه می توان آنها را تعریف کرد و ساختارشان را تعیین نمود؟ نخست اشعار اخوان را بر اساس شیوه تحلیل محتوایی بررسی نموده ایم و سپس با استفاده از نتایج این تحلیل، و بررسی داده های متن، به ابعاد گوناگون سوال های طرح شده پاسخ داده ایم. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، بیشتر آثار اخوان ثالث را بررسی و مبانی هویت ملی را بر اساس آنها تحلیل و دسته بندی کردیم؛ همچنین تمام کتاب ها و مقاله هایی را که درباره شعر اخوان نوشته شده، و امکان دسترسی به آنها وجود داشته، مطالعه نموده ایم.

نقش زبان شیرین فارسی در تامین رفاه اجتماعی و انسان دوستی، بر صاحب نظران پوشیده نیست. هرچند خاستگاه این زبان و ادبیات غنی اش، سرزمین های ایران، افغانستان کنونی و آسیای میانه است، درخشش آن، نه تنها ایران و افغانستان بلکه شبه قاره پاکستان و هند و بنگلادش را نیز از فروغ مهرایین خود روشن می نماید و حتی در مواردی، به صورتی دلپذیر و معنادار از بسیاری از روابط سیاسی و اجتماعی سبقت می گیرد. موضوع مهاجرت و مسافرت شاعران و نویسندگان ایرانی به شبه قاره، که شاخه ای از روابط ادبی و فرهنگی دو سرزمین پاکستان و ایران به شمار می آید، درخور تحقیق و مطالعه جدی است. کشور پاکستان از حیث اقتدار، و هویت سیاسی و فرهنگی خاص خود، تنها شصت سال عمر دارد؛ اما حوزه جغرافیایی ای که امروز پاکستان نامیده می شود، در تراوش ها و ازجمله ادب فارسی به ظرایف فرهنگی بسیار دست یافته است. سخنوران این سرزمین همواره شعر فارسی را به عنوان یکی از برجسته ترین و گسترده ترین آثار فرهنگ بشری، ستوده اند. شعر پارسی در دو حوزه صورت و معنا ویژگی هایی خاص خود دارد که آن را از شعر دیگر ملل متمایز می نماید. امروزه زبان های فارسی و اردو ازجمله نزدیک ترین زبان های جهان به یکدیگر به شمار می روند. اردو از زبان های اریایی هند و انشعاب یافتند که از سانسکریت می باشد؛ ولی چون در محیط زبان فارسی بالیده، به شدت تحت تاثیر این زبان قرار گرفته است. این تاثیر به ویژه در ادبیات اردو تا آن حد است که شعر اردو را پرتوی از شعر فارسی شمرده اند. به گفته عبدالسلام ندوی، ادبیات اردو در زیر بال شعر فارسی پرورش یافته، از این مادرخوانده نظم و نثر، سبک و مضمون، بحر و وزن و قافیه و شکل را به ارث برده و مخصوصا الفاظ ان کاملا از فارسی نشات گرفته است. هدف ما از این پژوهش، بازنمایی تاثیر زبان و ادبیات فارسی بر زبان، ادب و درونمایه زبان اردو می باشد و اطلاعات لازم برای نگارش مقاله با استفاده از شیوه تحلیل محتوای اشعار شاعران برجسته اردو چون حفیظ، جوشن، یلدرم، ابوالکلام ازاد، نیاز فتح پوری، مجنون گورکهپوری و مهد افادی، به منظور نشان دادن جلوه های تاثیرپذیری آنها از زبان و ادبیات فارسی به دست آمده است.

جهانی شدن، پدیده ای است که امروزه توجه محافل علمی را بیش از پیش به خود جلب نموده است. اگرچه این پدیده در گذشته نیز وجود داشته امروزه بیشتر به دلیل فناوری های نوین ارتباطی، رنگ و بویی تازه به خود گرفته است. بسیاری معتقدند که جهانی شدن، فرصتی استثنایی است، بنابراین شرط توفیق، ایجاب می کند که ابعاد این پدیده به خوبی شناخته شود تا انتخاب راهبردهای بهینه میسر گردد. از آنجا که فرآیند جهانی شدن کم و بیش بر تمامی شئون زندگی تاثیرگذار و از انها تاثیرپذیر است، گردشگری نیز به منزله یکی از ابعاد زندگی از اثرهای این فرآیند، دور نمانده است. هدف اصلی ما در این پژوهش است که دریابیم جهانی شدن با توسعه گردشگری رابطه دارد یا خیر و در صورت وجود رابطه، جهت و شدت آن تعیین گردد. جامعه آماری این تحقیق، مدیران و کارشناسان بخش های گوناگون صنعت گردشگری تهران می باشد. در پایان بدین نتیجه دست یافته ایم که جهانی شدن در حوزه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ـ اجتماعی، رابطه ای مثبت و در حوزه محیط زیست، رابطه ای منفی با توسعه گردشگری دارد. از میان ابعاد این فرایند، جنبه سیاسی، رابطه قوی تری با توسعه گردشگری دارد.

در این مقاله سعی شده رابطه بعد فرهنگی جهانی شدن با هویت قومی شهرستان بوکان بررسی شود. روش به کار رفته در تحقیق، پیمایشی است و برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده کرده ایم. بر اساس فرمول کوکران و در سطح اطمینان 95%، حجم نمونه را 382 نفر قرار داد. و در نهایت دریافتیم که از کل پاسخگویان، 3/39% از لحاظ نگرش به جهانی شدن در سطح بالا، 3/57% در سطح متوسط و 4/3% در سطح پایین قرار دارند. فرضیه اصلی ما در این پژوهش، آن بود که هر چه نگرش به جهانی شدن قوی تر باشد، هویت قومی ضعیف می گردد. بر اساس نتایج به دست امده، ضریب همبستگی بین تمرکز زدایی و هویت قومی 336/0؛ میان تحصیلات و هویت قومی 126/0؛ و بین درآمد و هویت قومی 004/0 می باشد.

سیر تحولات اخیر جامعه بین المللی در سایه جهانی شدن همراه با گسترش مفاهیمی چون حقوق شهروندی و تاثیرگذاری آن بر محیط درونی جامعه ایران، ضرورت ارائه یک چهارچوب نظری منسجم برای فهم مقوله امنیت ملی ایران را معنادار می کند. بر این اساس در مقاله حاضر ضمن نقد نظریه های مرسوم و سنتی در بابِ تحلیل امنیت ملی در ایران، درصدد به دست دادن چهارچوبی نظری و مبتنی بر رابطه چهاربعدی تعاملات امنیتی برپایه فرهنگ ملی برآمده ایم. بر اساس این طرح نظری، با تشریح فرآیند تحول مفهوم و نقش دولت مطابق آرای بیان شده در جامعه شناسی نووبری، از یک سو جامعه از لحاظ تعامل های درون جامعه ای (بعد اول امنیت ملی) و نقش نسبی در شکل دهی به دولت (بعد دوم امنیت ملی) تحلیل می شود و از سوی دیگر، دولت برخلاف نظر آرمان گرایان صرفا ابزار جامعه نخواهد بود؛ بلکه در عین اثرپذیری از جامعه، نقشی نسبتا مستقل از جامعه خواهد داشت؛ بدین ترتیب هم روابط درون سازمانی دولت (بعد سوم امنیت ملی) و هم توانایی نفوذ دولت در جامعه و بازسامان بخشی آن (بعد چهارم امنیت ملی) بررسی می گردد.استدلال این مقاله با به دست دادن طرح نظری یاد شده، این است که تدوین هر چهار بعد امنیت ملی یعنی ابعاد درونی جامعه ای، جامعه/ دولت، درون دولتی و دولت/ جامعه نیازمند تعریف مبانی و تقویت بنیان های فرهنگ ملی و هویت ملی می باشد؛ بنابراین در بخش نخست این مقاله، به نقد نظریه های مرسوم و سنتی امنیت ملی و بیان ناتوانی آنها در تحلیل امنیت ملی می پردازیم و سپس طرح نظری بدیل مقاله در توضیح امنیت ملی بیان می شود. در بخش دوم، چگونگی تاثیرگذاری فرهنگ ملی برا بعاد چهارگانه امنیت ملی را تبیین می کنیم و در بخش سوم، کاربست این الگوی نظری در تحلیل امنیت ملی ایران را بررسی می نماییم. یافته های این پژوهش نشان می دهد که الگوی پیشنهادی، توانایی بیشتری برای فهم مولفه های امنیت ملی و عوامل تهدید کننده ان به وجود خواهد اورد.