پژوهشهای نهج البلاغه
سال:1395 | دوره:14 | شماره:49 |تعداد مقالات:7

پس از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)، وقایعی در حکومت اسلامی رخ داد، که در اثر آن مسلمین به انواع آسیب های اخلاقی مبتلا شدند. زورگویی، بی بصیرتی، قدرت طلبی، و ناهنجاری های اخلاقی از جمله آسیب هایی بود که با ماجرای سقیفه جان تازه ای یافت و در دوره ی خلفا نهادینه شد. بدین سبب، امر هدایت جامعه، با موانع و مشکلاتی روبرو شد. این مقاله با روش تحقیق کتابخانه ای و به روش متن پژوهی، آموزه های امام علی(علیه السلام)، در نهج البلاغه را استخراج، دسته بندی و تحلیل نموده است. نتایج حاصله نشان داد که ریشه های آسیب های اخلاقی عملکرد خلفا، بسیار عمیق بوده، و هسته ی آغازین آن با ماجرای سقیفه شکل گرفت و ریشه ی معضلات دوران حکومت عدل محور امام علی شد.

امروزه بعضی از گروه ها و دولت ها به نام جهاد اسلامی، مرتکب اعمال غیر انسانی می شوند که باعث شده اسلام به عنوان دینی شناخته شود که در مواجهه با دشمن، رعایت هیچ یک از اصول اخلاقی را لازم نمی داند. این مقاله با بررسی سیره امیرمومنان علیه السلام در جنگ ها، اهتمام بر رعایت اصول اخلاقی در برابر دشمن و تنافر تعالیم اسلام با چهره ضد اخلاقی ای که رفتار بعضی از این گروه ها از اسلام ترسیم می کند، آشکار می سازد. بر اساس این بررسی، مقدم شمردن صلح بر جنگ، پرهیز از آغاز کردن جنگ در میدان نبرد، رعایت اصول اخلاقی و پرهیز از پیمان شکنی، ممنوعیت جنگ با غیر جنگ جویان و عدم تعرض به اموال ایشان، دفاع از همرزمان، دعا و خیرخواهی برای دشمن، پرهیز از دشنام دادن به دشمن، نکوهیده بودن فرار از مقابل دشمن، ممنوعیت کشتار جمعی، پرهیز از آسیب زدن به درختان و حیوانات، حفظ عمران و آبادی ها، منع تعقیب کردن فراریان و کشتن مجروحان و رفتار نیک با اسیران در دیدگاه امیر مومنان علیه السلام از اخلاق جهاد شمرده می شود.

توبه و استغفار موضوعی است که در نهج البلاغه و آثار متاثر از آن بسیار به آن پرداخته شده، از میان آثار متاخر متاثر، کتاب چهل حدیث امام خمینی دیدگا ها و بیاناتی را از امام خمینی در موضوع توبه و استغفار در بردارد، که نشانگر این مساله است که امام خمینی از مفاهیم و ادبیات کلام امام علی (ع) در موضوع مذکور تاثیر به سزایی گرفته است. بینامتنیت از جمله روشهای مطالعاتی جدید می باشد که به ارتباط و تعامل بین متون می پردازد، بر اساس این نظریه متون و گویندگان آنها متاثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از آثار پیش از خود یا معاصر با خود بهره جسته اند . این پژوهش بر آن است که بینامتنیت نهج البلاغه را در چهل حدیث امام خمینی در موضوع توبه و استغفار بررسی نماید، تا بتواند تحلیل نوینی از شیوه اقتباس و نحوه تایرپذیری این اندیشمند بزرگ معاصر در تالیفاتش ارائه دهد . با تامل در خوانش دو متن، می توان به اثبات سیطره و تاثیر فراوان کلام امام علی (ع) بر عارفان و نکته سنجانی همچون امام خمینی دست یافت.با تحلیل و بررسی روند بینامتنیت دو متن، بیشترین فراوانی به روابط بینامتنی مضمونی و از نوع نفی متوازی و سپس به روابط بینامتنی لفظی از نوع نفی جزئی تعلق پیدا می کند.

مطالعات شیعه شناسانه غرب که در قرن نوزدهم آغاز شد در قرن بیستم با روندی منظم ادامه یافت. این پژوهش ها به تناسب رویکردهای استعماری و سوژه محور مدرنیته غربی ابتدا با معیارهای اروپایی مورد بررسی قرار می گرفت واز واقع نمایی کمتری برخوردار بود،این رویکرد تا سال های اخیر ادامه داشت، روش تاریخ نگارانه مونتگمری وات چنین رویکردی دارد. اما در قرن بیست و یکم یعنی دوره پسا استعماری، پدیدار شناسانی مانند هانری کوربن از معیارهای جوامع مورد پژوهش،برای ارزیابی ادیان آن جوامع استفاده کردند و به این ترتیب دین پژوهی ها از نتایجی واقعی تر برخوردار شد.کوربن در دین پژوهی پدیدارشناسانه اش، برخلاف وات (که گزارش های دینی را در تاریخ خطی بررسی می کرد) گزارش های دینی را در تاریخ دوری بررسی کرد و بر این اساس به نتایجی متضاد با نتایج وات دست یافت. دین پژوهی میرچا الیاده، اما روش «پدیدارشناسی تاریخی» را اتخاذ کرد به گونه ای که گزارش های تاریخ دینی را هم در تاریخ خطی و هم در تاریخ دوری بررسی می کرد و به این ترتیب به نتایجی واقعی تر از روش های «تاریخ گرایی» و «پدیدارشناسی» دست یافت. در این مقاله با تمرکز بر «امامت علی (ع)» سه روش مزبور یعنی تاریخ گرایی، پدیدارشناسی و پدیدارشناسی تاریخی مورد ارزیابی قرار می گیرد و میزان واقع نمایی هر یک بررسی می شود.

هدف از تحقیق حاضر، تحلیل محتوای مقالات موجود در شماره های 30 تا 45 فصل نامه النهج می باشد.روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تحلیل محتوا است. یافته ها نشان داد که مقالات به نسبت بالایی دارای شباهت موضوعی و محتوایی هستند و بیش ترین پوشش موضوعی به موضوع الهیات اختصاص دارد. بیش ترین مقاله ها دارای ساخت تحلیلی و دارای موضوع بندی علوم انسانی بوده بیشترین استنادهای ابراز شده در مقاله های مورد بررسی (71.6 درصد) به محققان و پژوهشگران علمی است. مخاطب (15.6 درصد) مقالات عموم افراد جامعه و مخاطب (30.9 درصد) از مقالات مدیران و مسوولان حکومتی هستند. بیشترین روش تحقیق (87.6 درصد) مقالات روش سندی و هدف (60.0 درصد) مقالات بنیادی بوده و (79.4درصد) نویسندگان مقالات مرد و (20.6 درصد) نویسندگان مقالات زن هستند.بیشترین مرتبه علمی نویسندگان در مقاله های مورد بررسی عبارت است از، «استاد درصد26.5»، «دانشجوی دکترا درصد19.4» و «استادیار درصد18.8».(72.5 درصد) مقالات بین رشته ای و (درصد75.8 درصد) مقالات دارای منابع ردیف اول هستند از 2635 استناد در مقاله های مورد بررسیاستناد به کتاب، (34.6 درصد) استناد به مقاله، (17.3 درصد) استناد به پایان نامه و (0.2 درصد) استناد به سایت هست.

آنچه در ترجمه متون اهمیت فراوان دارد، شناخت تفاوتهای ادبی و بلاغی و فرهنگی میان زبا نها و ادبیات آنها و معیارهای بلاغی و فصاحت و وجود ضرب المثللها و استعارات آن است. وجود دشوار یها در زبان عربی و متون قرآن و روایات، به خصوص نهج البلاغه باعث شده است که کار ترجمه ی آنها بسیار دشوار به نظر رسد. با این حال ترجمه های زیادی از نهج البلاغه از گذشته تا عصر معاصر انجام گرفته است. در این مقاله گزیده هایی از ترجمه نهج البلاغه توسط مترجم معاصر محمد دشتی در روش و ویرایشهای متن و ترجمه آن و تحلیل موضوعات بلاغی و نحوی و همچنین توجه به رویدادهای تاریخی در امر ترجمه و رعایت فن ادبی و.... مورد نقد قرار گرفت. بر اساس این تحقیق انتقادهایی بر این ترجمه مترتب است، که برای دستیابی به معنای درستتر برای اهل تحقیق و پژوهش کافی نخواهد بود. این موارد بیشتر شامل عدم رعایت دقت در فن ترجمه و اضافات تحلیلی و توصیفی و جا افتادگی های متنی و بلاغی است.

از روش های مهم تفسیری برگرفته شده از سیره اهل بیت (ع) روش تفسیرقرآن به قرآن است. این روش مورد توجه علامه طباطبایی قرار گرفت. علامه با در نظر گرفتن اصل مهم عدم افتراق قرآن و اهل بیت (ع)، تفسیر واقعی قرآن مشتمل بر ظاهر و باطن را مختص به معصومین (علیهم السلام) می داند، جستار پیش روی با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی مبانی علامه در بهره گیری از روایات می پردازد. در دیدگاه مفسر قرآن در برخورد با روایت چند اصل مهم وجود دارد: عدم افتراق قرآن و معصوم، اصالت و رجحان دریافت اهل بیت (ع) از قرآن، اهمیت کلیدی روایات معصومین (علیهم السلام) در تفسیر قرآن، امکان روش تفسیر قرآن به روایت در خلال روش تفسیر قرآن به قرآن، اصل تطبیق در روایات تفسیری، اصل جبران ضعف سند و قوت دلالت، اصل ترجیح ظواهر بر نصوص روایات.