مطالعات ملی
سال:1396 | دوره:18 | شماره:3 (71) |تعداد مقالات:8

بازگشت به خود چیزها، توصیه و قول مشهوری در پدیدارشناسی است که سنت های فکری در سده اخیر را تحت تاثیر قرار داده است. این نوشتار با به خدمت گرفتن برخی مفاهیم اساسی پدیدارشناسی، سعی در فهم مفهوم «ایران آگاهی» در زیست جهان ایرانی دارد. این مقاله در چارچوب پدیدارشناسی تقویمی هوسرل و با نقد رویکردهای مدرنیستی نسبت با تاریخ ملی، می کوشد تا کاربست پدیدارشناسی برای استمرار تاریخی «ایران» در قالب مفهوم ایران آگاهی نشان دهد. ایران به مثابه موضوع شناخت، برای ایرانیان، همواره در حضور و غیاب بوده است. این نوشتار درصدد است با درآمدی پدیدارشناسانه، شناخت ما از ایران را با مفهوم روی آورندگی گسترش دهد و ایران را به عنوان یک ابژه روی آوردی و متعلق شناخت، قابل فهم سازد. تمرکز بحث معطوف به دوران آغازین ورود مدرنیته به ایران و مواجهه ایرانیان با «دیگری» با عنوان غرب است.

مولفه های هویت بخش انسانی در سه حوزه فرد، محیط و تعامل بین این دو حوزه مورد بررسی و نظریه پردازی قرار گرفته است. محیط/ مکان/ سرزمین به عنوان یک مولفه مهم در هویت بخشی فردی و اجتماعی ملی، عامل موثری است که از دیرباز در برساختن هویت فردی و اجتماعی تاثیرگذار بوده است. این مقاله بر مبنای نظریه حس مکان و تاثیر آن بر هویت بخشی اجتماعی ملی، با روش تحلیل تاریخی بر آن است که میزان و کیفیت آگاهی ایرانیان از حس مکان و چگونگی تداوم آن را بررسی کند. یافته های پژوهش آن است ایرانیان ساکنان کشوری بوده اند که دارای سرحدات مشخصی است و آنان همواره ایران را در موقعیت کانونی و دیگر سرزمین ها را در موقعیت حاشیه ای ترسیم و توصیف کرده اند و به این ترتیب آنان «حس مکانی» نیرومندی نسبت به سرزمین ایران داشته اند و این حس مکانی در تداوم هویت ایرانی به نحو بارزی ایفای نقش کرده است.

هویت یکی از ابتدایی ترین نیازهای بشری است. انسان ها به محض شناخت خود به طور مستقیم در مواجهه با این موضوع قرار می گیرند، اما نکته حائز توجه، تاثیرات وضعیت محیطی بر تغییرات هویتی است، مولفه های جمعی و فردی بر شکل گیری هویت نقش ویژه ای دارند. رسانه ها امروزه بیش از پیش نقش پررنگی پیدا کرده اند، امروز رسانه ها نقش بارزی در تشکیل «ما» در جوامع دارند. پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش رسانه های مجازی در گرایش به هویت های جمعی و انسجام اجتماعی انجام شده است. این مقاله می کوشد تا به استناد یک پژوهش جامع ملی به این سوال اصلی تحقیق یعنی بررسی دقیق تاثیرات استفاده از رسانه های مجازی بر هویت ملی پاسخ دهد و تغییرات بررسی شود، روش پژوهش پیمایشی بوده و پرسشنامه ها در سطح 31 استان کشور توزیع شده اند. بر اساس پژوهش حاضر دسترسی به اینترنت رابطه مستقیم با سطح هویت ملی در فرد دارد، میزان استفاده از اینترنت نیز نشان می دهد که هرچه دسترسی به اینترنت افزایش می یابد مولفه های هویت ملی در فرد ضعیف تر می شوند، داشتن ایمیل یا وبلاگ شخصی و میزان استفاده از شبکه های مجازی نیز دو عامل دیگری هستند که مورد مطالعه قرار گرفته اند، بنابراین بین میزان استفاده از رسانه های مجازی و هویت ملی رابطه تاثیرگذار وجدی وجود دارد.

این مقاله با رویکردی بین رشته ای با استفاده از نظریات علوم سیاسی، جامعه شناسی و علوم ارتباطات، نقش رسانه در بازنمایی هویت تمدنی و کاربست آن در ارتباطات بین الملل به این سوال پاسخ می دهد که «آیا خاطره تاریخی مسلمانان از صلیبی گری غرب، می تواند به عنوان ظرفیتی خبری جهت پیشبرد سیاست استکبارستیزی ج.ا.ا کاربست یابد؟». در قالب مدل فرایند سیاسی خط مشی گذاری عمومی، به تبیین حلقه اول سیاست گذاری خبری یعنی شناسایی مساله می پردازد. پژوهشگر تاثیر هویت بر روابط بین الملل را از دیدگاه سازه انگارانه و برخورد تمدن ها تبیین کرده است و سپس با تشریح چیستی صف بندی هویت ضدصلیبی از منظر هانتینگتون، چگونگی استفاده از این ظرفیت در مواجهه با استکبار در حوزه سیاستگذاری خبری صداوسیما ج.ا.ا در تولیدات رسانه برون مرزی را واکاوی کرده است. در پایان پژوهش ضمن تایید امکان کاربست ظرفیت راهبردی مذکور چنین نتیجه می گیرد که ضعف اخبار برون مرزی صداوسیما در معرفی ایران به عنوان مبارز علیه صلیبی گری نوظهور، یکی از عواملی است که موجب شده ج.ا.ا کمتر بتواند بر ریشه های عمیق هویتی جهان اسلام تکیه کند.

هدف از این پژوهش آن است که با روش توصیفی، مقایسه ای و تحلیلی، تحول در راهبردهای رسانه ای القاعده و داعش را بررسی کند. القاعده و داعش بیش از هر سازمان تروریستی دیگری در حوزه رسانه فعال بوده اند. به ویژه این مورد در اینترنت و شبکه های اجتماعی بیشتر بوده است. به رغم این که اقدامات دو سازمان، پراکنده و مقطعی به نظر می آید، اما یافته های پژوهش نشان می دهد که این دو در برنامه های رسانه ای خود از راهبردهای مشخصی پیروی می کنند. در این راهبرد، ابزارها و اهداف رسانه ای، جامعه مخاطبان هواداران و دشمنان و در نهایت امر تاکتیک های برقراری ارتباط با آنها مشخص بوده و با در نظر گرفتن برخی مقتضیات، ویژگی های ابزار رسانه ای و جامعه هدف انتخاب شده اند. افزون بر آن، وجود برخی روش های متفاوت تمایزاتی را در حوزه راهبرد رسانه ای آن دو پدید آورده است. هم چنین دو سازمان در محیط راهبردی خاورمیانه بعضا اهداف رقابتی را دنبال می کنند، به طوری که این رقابت ها به محیط رسانه نیز کشیده شده است.

این پژوهش به بررسی ویژگی های معماری مکان در طراحی صحنه با رویکردی تحلیلی به فیلم های ایرانی «پری»، ساخته مهرجویی و «مادر»، ساخته حاتمی از زاویه دید طراحی صحنه ایرانی می پردازد و در تحلیل فضای معماری از اندیشه های کریستین نوربرگ شولتز بهره می گیرد. مقاله حاضر با روش تحلیلی توصیفی با تکیه بر روش نشانه شناسی بصری و نیز تلفیقی از تحقیق کیفی مفاهیم معماری را در صحنه فیلم باز شکافی می کند، فرآیند حاصل از این پژوهش ما را به معنای راستین طراحی صحنه ایرانی رهنمون می سازد، هم چنان که معنای راستین معماری، نه شکل و کالبد مکان یا فضا، بلکه برهمکنش میان آن شکل و کالبد معمارانه و زندگی ویژه ای است که در آن مکان می گذرد، نتایج به دست آمده رهیافتی است به انگاره «معماری فیلم» و طراحی معماری مفهومی در فیلم های ایرانی برای احراز هویت ملی که با تحلیل ها و مدل ارائه شده، نشان داده شده است که عناصر معماری در آفرینش فضا و ادراک زیباشناسانه صحنه بسیار موثر بوده است.

هدف پژوهش حاضر، مطالعه رابطه محتوای برنامه های شبکه استانی سهند آذربایجان شرقی با تعلق خاطر مخاطبان به هویت ملی است. نوشتار حاضر، به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با حجم نمونه 400 نفر در بین افراد 15 تا 70 سال شهر تبریز در سال 1393 اجرا شده است. روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین میزان استفاده، استفاده هدف مند از برنامه های شبکه استانی و نوع محتوای برنامه های شبکه استانی آذربایجان شرقی در تمامی ابعاد (مدنی، دینی، اجتماعی و فرهنگی) با تعلق خاطر مخاطبان به هویت ملی رابطه معنادار مستقیمی وجود دارد. اگر چه رابطه محتوای برنامه های شبکه استانی از ابعاد مدنی، دینی، فرهنگی و اجتماعی با تعلق خاطر به هویت ملی مثبت است، اما این تاثیر چندان قابل اعتنا نیست و نشان از آن دارد که افراد مطالعه شده بخشی از تعلق خاطر خود در زمینه هویت ملی را از منابع دیگر به دست می آورند.

برخلاف دوره مدرن اولیه که «خود» در سطح دولت ملت ها تثبیت و هویت یابی می شد، امروزه جهانی شدن و قلمروزدایی شدن به نوعی سیالیت هویت یابی اجتماعی انجامیده است. درا ین وضعیت یکی از مهم ترین چالش های علمی و سیاست گذاری بحث نسبت و رابطه هویت یابی های اجتماعی ملی و جهانی و میزان تعلق و تعهد به آنان است.پژوهش حاضر با روش کمی و پیمایشی، برجستگی مولفه ها و همبستگی هویت های ملی و جهانی را بین 400 نفر از دانشجویان لر دانشگاه یاسوج بررسی کرده است. روش نمونه گیری، روش چند مرحله ای طبقه ای بوده است. بر اساس نتایج تحقیق، پاسخگویان، ادبیات و اشعار ملی، و سبک پوشش غربی را برجسته ترین مولفه های هویت های ملی و جهانی دانسته اند. آنها بیشترین تعهد و تعلق خاطر را به ترتیب، به هویت ملی و جهانی داشته اند. بر اساس نتایج تحقیق می توان گفت اگر هویت ها را متشکل از عناصر متعددی در نظر بگیریم، پاسخگویان در انتخاب هر یک از عناصر مربوط به هویت های ملی و جهانی «گزینشی» عمل می کنند و رابطه بین انواع هویت ها از نوع تضاد یا همنشینی نیست. در مقابل، اگر هویت ها را به عنوان کلیت های یکپارچه و منسجم در نظر بگیریم، رابطه بین آنها از نوع رابطه تضاد و قدرت/ مقاومت است.