مجله علوم انسانی
سال:1385 | دوره:13 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

شمال غرب ایران از چشم اندازهای جغرافیایی متفاوتی چون مراتع، تپه ماهورهای کوهپایه ها، کوهستان و دشت های پر آب تشکیل می شود. با این وجود گاهنگاری موجود این منطقه منحصرا بر اطلاعات گردآوری شده از محوطه های پیرامون دریاچه ارومیه متکی است و دیگر مناطق تقریبا به طور کامل نادیده انگاشته شده است. طی عصر مفرغ جدید روش زیستی نوینی در مناطق کوهستانی شکل گرفت که ساخت دژهای مسکونی از شاخص ترین ویژگی های آن بود.نویسندگان این مقاله کوشیده اند تا در پرتو تحلیل مواد فرهنگی عصر مفرغ جدید متعلق به این محوطه ها گاهنگاری شمال غرب ایران را بازنگری کنند.

با اختصاص یک شماره کامل مجله اکسپدیشن به حسنلو در سال 1989 از طرف هیات باستان شناسی امریکایی شاغل در این محوطه در سال های قبل از انقلاب و پذیرفتن بعضی اشتباهات در تعبیر و تفسیر یافته ها در مقالات مندرج در آن و از سوی دیگر با آغاز فعالیت های هیات باستان شناسی ایرانی در سال 1379، تغییراتی در گاهنگاری و لایه نگاری حسنلو ضرورت پیدا کرد که این مقاله به آن پرداخته است. انتساب آثار مربوط به دوران چهارم حسنلو به دولت ماننا از ابتدای کار با مخالفت بعضی محققان روبرو بود که بالاخره دایسون نیز آن را به طور ضمنی پذیرفت. قبول اشتباه درباره انتساب دیوار دوم دفاعی به مانناها و اعلام رسمی اورارتویی بودن آن، ولی اصرار بر ادامه حضور اورارتوها در حسنلو تا پایان کار آن دولت در اواخر قرن هفتم با آغاز قرن ششم ق.م. و همچنین اورارتویی دانستن اتاق های داخل قلعه از مواردی است که با یافته های هیات ایرانی تطبیق نمی کند. نحوه از میان رفتن بخش خشتی دیوار دفاعی اورارتویی و روش نام گذاری لایه های روی آن از موارد دیگری است که نیاز به بررسی و کنکاش بیشتری دارد. نگارنده به عنوان سرپرست هیات ایرانی حسنلو و در رابطه با تغییرات فوق الذکر، چارت گاه نگارانه جدیدی را در مقابل چارت سال 1989 دایسون ارایه می کند.

تپه قبرستان در فروردین 1383 به وسعت شش هکتار مورد بررسی ژئوفیزیک قرار گرفت. هدف از تحقیقات ژئوفیزیک شناسایی قبور عصر آهن و بخش های صنعتی هزاره چهارم قبل از میلاد در محوطه مورد اشاره بوده است. این طرح به طور مشترک بین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران و دپارتمان علوم باستان شناسی دانشگاه برادفورد به انجام رسید. در این پژوهش تیم تحقیق موفق به شناسایی کانال های کشاورزی عصر آهن، قبور هزاره اول و شناسایی بخش های صنعتی هزاره چهارم قبرستان شدند. نتایج این بررسی از آن جهت مهم است که راه را برای تحقیقاتی آتی دانشگاه تهران در دشت قزوین را هموار کرده است. مقاله حاضر به بحث درباره اهداف، روش ها و برخی از نتایج ژئوفیزیک تپه قبرستان پرداخته است.

تدفین گورخمره ای از شیوه های رایج تدفین دوران اشکانی است. تاکنون گورستان های متعددی از این دوران در نقاط مختلف کشف و حفاری شده اند. ولی در منطقه مریوان به دلیل عدم انجام بررسی ها و مطالعات باستان شناسی هیچ گونه اطلاعی از وضعیت تاریخی و باستان شناسی منطقه و وجود گورخمره در این ناحیه وجود نداشت. خوشبختانه با انجام عملیات پژوهشی تعدادی گورستان گورخمره ای با چند شیوه تدفین از دوران اشکانی کشف و شناسایی شد که با مطالعه اولیه این مجموعه اطلاعات ارزشمندی در خصوص شیوه های تدفین و نگرش مذهبی اشکانیان کوچرو در حاشیه دریاچه زریبار حاصل آمد که در این مقاله به شرح آن خواهیم پرداخت.

قالی بافی ایرانی از معروفترین صنایعی است که در طول قرون متمادی توجه جهانیان را به هنرهای ایرانی معطوف ساخته است. آنچه که بیش از هر عاملی قالی ایرانی را به عنوان یک اثر هنری زیبا مطرح می سازد، نقوش و چگونگی ترکیب بندی آنها در فضای دو بعدی قالی است. تنوع نقش مایه ها، کاربرد رنگ های عمیق و زیبا، حسن ترکیب و تناسب الوان، ترکیب بندی لطیف و شاعرانه و عدم ایجاد آثار فراوان از برجسته ترین ویژگی های طراحی فرش ایرانی به شمار می روند.پیشرفت صنعتی و توسعه حمل و نقل در قرن نوزدهم میلادی باعث شد که کاوشگران غربی با سفر به شرق، با میراث فرهنگی این تمدن ها آشنا شوند. ویلیام موریس متفکر اصلی جنبش هنر و پیشه انگلستان و از پیشگامان هنر مدرن در اروپا از اولین هنرمندانی است که به تحقیق در نقوش و طرح های قالی های ایرانی پرداخته است.در این مقاله کوشش شده تا در ابتدا با معرفی و مطالعه ویژگی های فرش های تاثیرگذار در بحث «فرش ایرانی به مثابه رسانه ارتباطی» جایگاه قالی ایرانی در هنر مغرب زمین تبیین شده، سپس با «رویکردی نشانه شناختی بر آثار ویلیام موریس» نحوه الهام وی از طراحی قالی ایرانی مورد مداقه قرار گیرد.

به نظر می رسد تصویرگری نقوش زنان بر روی ظروف سیمین دوره ساسانی از موضوعات جالب توجه و مورد علاقه هنرمندان آن دوره می باشد که تعدد و تنوع آنها موید این امر است. آثار موجود نمایشگر زنانی با پوشش های متفاوت است که با در دست داشتن اشیای متنوع و در حالت های مختلفی چون رقص، نوازندگی و حرکت تصویر شده اند. تعداد قابل ملاحظه ای از این نوع آثار، همراه با نقوش متنوع بانوان و دیگر ریزه کاری های موجود، مورد مطالعه دانشمندان مختلف قرار گرفته اند که اظهار نظرهای متفاوتی را در خصوص شخصیت و هویت آنان در پی داشته است. عده ای آنان را تجسم آناهیتا و پیروانش دانسته و عده ای دیگر نیز آنان را به دایناسوس و پیروانش نسبت داده اند. برخی این صحنه ها را کاملا سکولار و برخی دیگر مفاهیم مذهبی برای آنها قایلند. این مقاله سعی بر آن دارد تا ضمن مروری بر مطالعات گذشته، با تکیه بر روش نگاره شناسی و استناد به متون مذهبی آیین زرتشت، تفسیر جدیدی از این نقوش ارایه کند.

لئوناردو داوینچی (1519-1452)، نقاش دوره رنسانس پیشرفته ایتالیا و کمال الدین بهزاد (1535-1460)، نگارگر عصر طلایی هنر ایران، دو نماد شرقی و غربی هستند که در حافظه هنر جهان ثبت شده اند. سرگذشت زندگی آن دو تقریبا مشابه یکدیگر است. آنها در کودکی دوران سختی را گذرانده اند و در جوانی و بزرگسالی در زمره نوابغ دنیای هنر بودند و سبک هنری شان علاوه بر اینکه هنر زمانه خود را متحول کرده، بر آیندگان نیز تاثیرگذار بوده است.هدف: یافتن ایده ها، اندیشه ها و رفتارهای هنری مشابه از دو هنرمند مطرح در دوران زندگی و هم عصر، اما با دو سبک متفاوت هنری، فرهنگی و اجتماعی است.روش: در این مقاله سعی شده است آثار و ایده های مشترک دو هنرمند هم عصر و برجسته را به صورت تطبیقی و تحلیلی با استفاده از روش کتابخانه ای و آثار هنری بررسی کنیم.یافته ها: وجوه اشتراک و تواردهای مشاهده شده به قرار زیر است:1- اعمال حالت گرایی نمایشی (دراماتیک)؛2- اعمال حالت گرایی عاطفی به ویژه در چهره پردازی (اکسپرسیون)؛3- برقراری ارتباط عاطفی بین پیکره ها؛4- ارتباط پیکره ها با پس زمینه معماری و طبیعی؛5- توجه به صور خارق العاده؛6- کارگردانی تضادها؛7- توجه هوشمندانه به مضامین جنگی (بیش از روایتگری)؛8- به کارگیری زیر ساخت منحنی در ترکیب بندی.نتیجه: تحولات اساسی مشابهی به طور همزمان در دو جای دور از هم در هنر ایران و ایتالیا اتفاق افتاده است. با اینکه دو هنرمند در دو محیط فرهنگی و جغرافیایی و حتی سبک کاملا متفاوت در هنر تجسمی فعالیت داشته اند از نظر ایده پردازی و اندیشه های پرداختن به موضوعات هنری دارای مشابهت هایی هستند که از مقایسه آثار آنها می توان به رفتارهای خلاق تخصصی مشابه آنها در زمینه متجسم کردن ایده ها و به تصویر کشیدن موضوعات و روایتگری سوژه های مذهبی و جنگی پی برد.

اگر به روند تکاملی جوامع انسانی نظری بیفکنیم در خواهیم یافت که گیاهان نقش تعیین کننده ای در زندگی انسان ایفا کرده اند. شواهد مطالعات انجام شده حکایت از آن دارد که انسان برای جستجوی غذا (گیاهان خودرو) اغلب مواقع استقرارگاه های خود را از نقطه ای به نقطه دیگر تغییر می داده است. انسان چه در دوره شکارگری و چه پس از اهلی کردن حیوانات و چه زمانی که وارد دوره کشاورزی شد، همواره برای زندگی روزمره خود نیاز به محیطی سرسبز داشته است.مقاله حاضر سعی دارد تا تاریخ گزاری محیط گیاهی بر اساس بقایای گیاهی به دست آمده از محوطه های مختلف باستانی ایران را بررسی کند. برای تعیین ارتباط میان هستی انسان و گیاهان، در ایران یا هر جای دیگر، باستان شناسان از روش های مختلفی نظیر تجزیه گرده های گیاهی، دانه های سوخته گیاهان و ذغال چوب و پس ماده های ارگانیک تا قوم باستان شناسی استفاده می کنند. این مقاله با تاکید بر روش دیرین گیاه شناسی تلاش دارد تا ارتباطات فرهنگی و درون منطقه ای را بر اساس مطالعه بر روی دانه ها و بقایای گیاهی نشان دهد.

این مقاله دیدگاه ها و پژوهش های محققان مختلف را درباره پل اله وردیخان در بردارد. به طور مختصر، این مقاله بررسی دو موضوع مهم را هدف عمده خود قرار داده است: اول) سازنده پل کیست و منابع در این باره چه می گویند؟ دوم) با وجود خطای فاحش در خصوص تاریخ گذاری پل، یعنی زمان آغازین ساخت و انجام آن، پس زمان واقعی آغاز و انجام آن کدام است؟ علاوه بر این دو دیدگاه، ویژگی های مختلف معماری پل نیز بررسی شده است.