پژوهش های رشد و توسعه پایدار (پژوهشهای اقتصادی)
سال:1386 | دوره:7 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

سرمایه اجتماعی، یکی از مفاهیمی است که در چند سال اخیر وارد مباحث اقتصادی گردیده و مورد توجه جدی اقتصاددانان قرار گرفته است. ما در این مقاله با مروری کوتاه بر مفاهیم ارایه شده از سرمایه اجتماعی به بررسی نحوه اثرگذاری سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی می پردازیم. در ادامه با گسترش مدلهای رشد نئوکلاسیک، سه مدل که نحوه تاثیرگذاری سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی را از سه کانال مختلف بیان می کنند، ارایه شده است. سپس با استفاده از اطلاعات پیمایشهای «ارزشها و نگرشهای ایرانیان» و «رفتارهای فرهنگی ایرانی» و آمار مرکز آمار ایران و بانک مرکزی و بر اساس مدلهای رشد اقتصادی و روش اقتصاد سنجی فضایی، تاثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی 28 استان کشور طی دوره 82-1379 مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تجربی نشان می دهد که این متغیر دارای تاثیر مثبت و معنی داری بر رشد اقتصادی می باشد، به این ترتیب که با ثابت بودن سایر شرایط، افزایش یک واحد شاخص سرمایه اجتماعی، رشد اقتصادی 0.18 درصد افزایش می یابد.

رقابت مفهومی است که در فرایند تحولات اقتصادی، اجتماعی و فناوری مفهومی چندوجهی و چندبعدی به خود گرفته و از این رو یک مفهوم متحول می باشد. و به همین جهت است که از زوایای مختلف مورد توجه قرار گرفته و این امر نگرشهای مختلف با پایه های اطلاعاتی متفاوت را شکل داده که یکی از این نگرشها، دستگاه نظری نهادگرایی جدید است که در تبیین رقابت، به پایه اطلاعاتی نهاد توجه داشته و در این چارچوب نهادهای فناوری، اطلاعات و آثار خارجی را مهم ارزیابی نموده است.از سوی دیگر، الگوهای متفاوتی وجود دارند که به تبیین رفتار بنگاه در فرایند رقابت پرداخته اند که در این بین، الگوی تکاملی نلسون- وینتر در دو دهه اخیر، با تکیه بر نگرش رفتار عاملین اقتصادی در فضای بازار رقابت، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. رویکرد متفاوت این الگو در مقایسه با الگوهای مرسوم نئوکلاسیکی و برجسته نمودن مفاهیمی که مهمترین مشکلات بنگاه ها در کشورهای در حال توسعه بوده، از نکات قابل توجه این الگو است. اما آنچه در این مقاله مورد توجه قرار گرفته، شباهتهای بین مفاهیم مفروض در این مدل با پایه های اطلاعاتی دستگاه نظری نهادگرایی جدید به ویژه در موضوع رقابت می باشد.این مقاله تلاش می کند تا با میان مبانی نظری رقابت در دستگاه نظری نهادگرایی جدید و نیز الگوی تکاملی نلسون- وینتر نشان دهد که پایه های اطلاعاتی مرتبط با رویه، نوآوری، یادگیری و نااطمینانی در هر دوی آنها، مفاهیم یکسانی دارد. ضمن آنکه با کاربرد آن در واحدهای متانول ایران، ابعاد بهتری از این الگو نمایان می گردد.

گرایش جهانی به پذیرش الگوی توسعه مبتنی بر اقتصاد بازار و افزایش صادرات، سبب شده همکاری منطقه ای و منطقه ای شدن تولید و تجارت، به عنوان ابزار توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی مورد نظر قرار گیرد. بر این اساس سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، توسعه اقتصادی کشورهای عضو را هدف قرار داده است. از زمان پیوستن آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان به جمع کشورهای ایران، ترکیه و پاکستان- بنیانگذاران اکو در بهمن 1370- این سازمان مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. یکی از مهمترین و اصلی ترین اهداف اکو به عنوان یک سازمان منطقه ای، رشد و توسعه اقتصادی کشورهای عضو است. سوال اصلی مقاله این است: «علل ناکامی اکو در توسعه تجارت در میان اعضا چه بوده است؟» روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و فرضیه مقاله این است که «به دلیل سیاسی شدن اکو، تجارت درون منطقه توسعه نیافته است». اثبات این فرضیه، ضرورت بازنگری در سیاست های اکو را روشن می کند.

مدل های مختلفی در تجزیه و تحلیل تقاضای انرژی مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از این مدل ها صرفا جهت مطالعه تقاضای انرژی طراحی شده اند. بعضی دیگر اختصاص به تقاضای انرژی ندارند ولی در تحلیلهای تقاضای انرژی  نیز مورد استفاده قرار می گیرند. عمده ترین مدل های تقاضای انرژی، مدل های مصرف نهایی و مدل های اقتصادسنجی ساختاری و غیرساختاری می باشند. مدل ارزیابی تقاضای انرژی، یکی از مشهورترین مدلهای مصرف نهایی است که مخصوص تجزیه و تحلیل تقاضای انرژی است.سیستم تقاضای خطی استون، سیستم تقاضای ترانس لوگ، سیستم تقاضای با کشش ثابت، سیستم تقاضای روتردام، سیستم تقاضای تقریبا ایده آل، الگوهای خود توضیح، میانگین متحرک، خود توضیح میانگین متحرک، خود توضیح جمعی میانگین متحرک، خود توضیح برداری و تصحیح خطای برداری نیز از معروفترین مدلهای ساختاری و غیرساختاری اقتصادسنجی هستند که در تحلیل تقاضای انرژی مورد استفاده قرار می گیرند.در این مقاله از میان الگوهای فوق، مدل دینامیک تصحیح خطای برداری به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد، جهت تجزیه و تحلیل پویای تقاضای انرژی در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. در این راستا سه الگوی جداگانه برای بررسی تقاضای فرآورده های نفتی، برق و گاز طبیعی در ایران طراحی شده است. جهت برآورد این مدل های تصحیح خطای برداری طراحی شده برای تحلیل تقاضای انرژی در اقتصاد ایران، از نرم افزارهای Eviews و Microfit و سری های زمانی مربوط به متغیرهای تولید ناخالص داخلی حقیقی، قیمت حقیقی حاملهای انرژی و مقدار فیزیکی تقاضای حاملها در دوره 1338 لغایت 1383 استفاده شده است. به کارگیری روش جوهانسن، نشان می دهد که تعداد بردارهای همجمعی بین متغیرهای مدل تقاضای فرآورده های نفتی و مدل تقاضای برق، یک می باشد. بین متغیرهای مدل تصحیح خطای برداری گاز طبیعی، رابطه تعادلی بلند مدت پایا وجود ندارد. در مدل تصحیح خطای برداری تقاضای فرآورده های نفتی ضرایب تمامی متغیرها در سطح اطمینان بالایی از نظر آماری معنادار هستند و علامت جمله تصحیح خطا نیز صحیح است. در این مدل، سرعت تعدیل انحرافات از رابطه تعادلی بلند مدت، ملایم است. ضرایب رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرهای مدل تصحیح خطای برق، نشان می دهد که کشش قیمتی و درآمدی بلندمدت تقاضای برق بالاست و به ترتیب معادل 0.86- و 1.84 می باشد. لازم به یادآوری است که در این تحقیق منظور از کوتاه مدت دوره کمتر از یک سال و منظور از بلندمدت دوره بیش از یک سال تا زمانی است که در روابط بین متغیرها تغییرات ساختاری به وجود نیامده باشد.

توجه به بهره وری فعالیتهای کشاورزی از جمله کشت گندم، یکی از مهمرین ابعاد برنامه ریزی اقتصادی می باشد. هدف این پژوهش نیز سنجش و تبیین بهره وری نظامهای بهره برداری کشت گندم استان تهران می باشد. بدین منظور بهره وری نیروی کار، ماشین آلات، کودهای نیتروژنه و فسفره، آب، بذر و همچنین بهره وری کل عوامل تولید (شاخص ابتدایی، کندریک و دیویژیا) از طریق رویکرد تابع تولید محاسبه شد و برای تحلیل و تبیین بهره وری کل عوامل تولید (TFP)، از تحلیلهای همبستگی و رگرسیونی استفاده شد. 240 نفر از گندمکاران از طریق نمونه گیری طبقه بندی شده، انتخاب شدند و مورد مصاحبه قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان داد میزان عملکرد در واحد سطح، میزان پایداری واحد تولید، سطح توسعه کشاورزی در منطقه، سطح زیر کشت گندم، تجربه بهره بردار و سطح تحصیلات خانواده او، دانش فنی و زراعی و دارایی بهره برداران مورد مطالعه، مهمترین عوامل موثر بر TPF گندمکاران استان تهران می باشد.

بر اساس نظریه های تجارت بین الملل، کشورهای در حال توسعه به دلیل برخورداری از مزیتهای نسبی و فراوانی نهاده ها و منابع اولیه تولید، از تخصصهای اولیه اقتصادی برخوردار هستند. در این رابطه اقتصاددانان توسعه، تخصص گرایی بین المللی را به دلیل وابستگی شدید اقتصاد به کالاهای صادراتی، مورد انتقاد قرار می دهند. این را می توان شامل کشورهایی دانست که وابستگی شدید به صادرات نفت دارند و اقتصاد تک محصولی به حساب می آیند.اینان معتقدند که تخصص گرایی بین المللی در کالا برای یک کشور منجر به وابستگی شدید اقتصاد آن کشور به درآمدهای صادراتی آن کالا می شود و به دلیل غیر قابل پیش بینی بودن قیمت کالاهای صادراتی (قیمت نفت)، نوسانات شدید آن منجر به نوسان و بی ثباتی درآمدهای صادراتی می گردد و این امر، اثر منفی بر بخشهای اقتصادی خواهد گذاشت. به همین منظور در این مقاله رابطه عدم اطمینان قیمت نفت و بخشهای صنعت، خدمات و ساختمان بررسی می شود، زیرا با درک صحیح و شناخت درست ماهیت و علت نااطمینانی می توان درصدد کاهش اثر آن برآمد.لذا در این مقاله، بر اساس روش GARCH، عدم اطمینان قیمت نفت را اندازه گیری و اثر آن را با استفاده از معادلات همزمان بر ارزش افزوده بخشهای صنعت، خدمات و ساختمان بررسی می کنیم. نتایج حاکی از آن است که اثر عدم اطمینان قیمت بر بخشهای خدمات و ساختمان منفی می باشد.

حمل و نقل به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار بر رونق اقتصادی، از طریق جابه جایی بار و مسافر، زمینه های امکان دسترسی به رفاه و تسهیلات ملی را افزایش می دهد و بنابراین در فرایند رشد اقتصادی نقش بسیار مهم و تاثیرگذار دارد؛ ضمن آنکه خود نیز از فرایند رشد و توسعه اقتصادی تاثیرپذیر می باشد.هدف اصلی این مقاله بررسی نقش توسعه بخش حمل و نقل در رشد اقتصادی کشور با استفاده از آماری موجود می باشد. برای آزمون تجربی مدل، از الگوی خود همبستگی برداری استفاده شده است. جهت بررسی هم انباشتگی متغیرها، مرتبه جمعی بودن متغیرهای الگو تعیین گردیده و سپس تعداد وقفه های بهینه مدل، مشخص می شوند. در گام بعدی تعداد بردارهای هم انباشتگی الگو، تعیین شده و سپس الگوی مطلوب مشخص گردیده و همچنین، چگونگی آثار شوکهای مختلف بخش حمل و نقل بر رشد اقتصادی در طول زمان و میزان توضیح دهندگی تغییرات متغیرها با روش تجزیه خطای پیش بینی مورد توجه قرار گرفته است.