علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1384 | دوره:- | شماره:24 |تعداد مقالات:10

از آن که امروزه بیشتر افراد جامعه شهری حدود80 تا90 درصد اوقات کار و زندگی خود را در محیط های بسته سپری نموده و در معرض آلودگی هوای این محیط ها هستند، اهمیت بررسی کیفیت هوای محیط های بسته آشکار می گردد. همچنین، اثرات آلاینده های عمده مطرح در کیفیت هوای محیط های بسته مانند CO  و PM10 که معضل اصلی آلودگی هوای شهری تهران نیز به شمار می آیند و میزان تاثیرپذیری این آلاینده ها از هوای بیرون بر کیفیت هوای محیط های بسته اعم از اداری ، مسکونی و آموزشی بررسی شده است . تهران ، شهری است کاسه مانند از نظر ناهمواری های طبیعی که در آن میزان بارندگی سالانه محدودیت دارد، بیش از نیمی از روزهای سال ، هیچ بادی در آن نمی وزد فراتر از 70% روزهای سال با پدیده وارونگی هوا مواجه است و تعداد زیادی خودروی فرسوده در آن تردد می کند. با توجه به موقعیت مکانی ایستگاه های سنجش هوای تهران، 5 ایستگاه انتخاب شده و براساس آنها و به تبع آن، محدوده هایی و با کاربری های اداری و مسکونی به شعاع 500 متری هر ایستگاه در بررسی های میدانی در نظر گرفته شدند. ایستگاه ها منتخب عبارتند از: تجریش ، نجات اللهی ، پردیسان، فاطمی و قلهک، دستگاه انتخاب شده برای سنجش ذرات از دستگاه GRIMM ، برای CO از نمونه بردار CO استفاده شده است که اندازه گیری ها به صورت ساعتی از ساعت 8 صبح الی 4 بعد از ظهر و همزمان در محیط های باز و بسته انجام شده اند. نتایج محاسبات نشان دهنده وجود همبستگی معنی دار بین کیفیت هوای محیط های بسته با محیط های باز همجوار خود است. نتایج  حاصل از  اندازه گیری  و محاسبه ρ (غلظت آلاینده در محیط  بسته نسبت به محیط باز) نشان می دهدکه برای آلاینده گازی  CO ، ρ بین 37/0تا68/0 و ذرات معلق بین حداقل 69/0 تا حداکثر 92/0  متغیر است. در اینجا ρ گویای وابستگی کیفیت هوای محیط های بسته به محیط های باز است. خطی بودن نمودار ρ بر حسب ، نشان دهنده وابستگی شدید کیفیت هوای محیط های بسته به  محیط های باز خواهد بود در این خصوص ، دو وضعیت جداگانه قابل تشخیص خواهد بود: (i)ـ ایستگاه ها و مناطقی که کاملاً متاثر از فضای باز هستند، (ii) ـ ساختمان هایی با فشار مثبت در داخل که با برخورداری از تهویه مناسب می توانند آلاینده ها را از داخل به بیرون برانند و از ورود آلاینده ها به محیط بسته نیز جلوگیری نمایند. در مجموع از تمامی اندازه گیری های به عمل آمده در5 ایستگاه ، حدود 72% از ایستگاه ها وابستگی شدید ، 10% وابستگی کم و 18% نیز عدم وابستگی برای آلاینده CO نشان داده اند. از نظر آلاینده PM10  نیز 36% وابستگی کم 27% عدم وابستگی را به نمایش گذارده اند.      

دریاچه انسان ساخت پیش بینی شده درشمال غرب شهر تهران، واقع در منطقه  22شهرداری، به عنوان بزرگترین دریاچه مصنوعی ایران به شمار می آید. این دریاچه از  مساحت تقریبی 224 هکتار، عمق متوسط 10 متر وحجمی معادل 10 میلیون متر مکعب برخوردار است. مهم ترین منابع آبی موجود در محدوده برای تامین آب دریاچه، عبارتند از: رودخانه کن، رواناب های سطحی منطقه شهری، رواناب های حوزه های میانی وپساب تصفیه شده منطقه شهری. دراین تحقیق، هر یک از منابع فوق به صورت جداگانه وهمچنین تلفیقی از دو یا چند منبع به همراه یکدیگر، به عنوان گزینه های تأمین آب دریاچه درنظر گرفته شده اند. بدین ترتیب، دوازده گزینه متفاوت برای تأمین آب مطرح شده اند. از آنجاکه عوامل متعددی بر کیفیت آب دریاچه تأثیر می گذارند، درمطالعه حاضر پدیده پرغذایی و افت اکسیژن محلول دردریاچه به عنوان نمونه هایی از این عوامل، مورد بررسی قرار گرفته اند. بدین ترتیب که غلظت ماده مغذی فسفر درمخزن دریاچه برای هریک از حالت هایی که آب دریاچه به وسیله یکی ازدوازده گزینه فوق تأمین گردد، طی یک دوره زمانی معین با استفاده ازمدل” کیفیت آب برای سامانه های مخازن – رودخانه  شبیه سازی  شده  است. پس از تعیین غلظت فسفر، وضعیت تروفیک دریاچه قابل پیش بینی شده است. از سوی دیگر، تغییر غلظت اکسیژن محلول با استفاده از همین مدل برای رودخانه کن شبیه سازی شده است .انتخاب دوره زمانی معین با بهره گیری از اطلاعات وآمار درازمدت ایستگاه های هواشناسی وهیدرومتری منطقه انجام شده است. در این مطالعات سال های آبی 52-1351 تا 56-1355 به عنوان دوره شاخص مدلسازی تعیین شده اند. به منظور اجرای مدل از آمار وداده های هواشناسی، هیدورلوژی وکیفی، هندسه مخزن، داده های جریان ورودی وضرایب پیش فرض مدل استفاده شده و پس از اجرای مدل، نتایج مورد بررسی ومقایسه قرارگرفته اند. با استفاده از این نتایج گزینه های (2) و (4) به ترتیب  مربوط به رودخانه کن به تنهایی ویا استفاده توأم این رودخانه با رواناب های حوزه های میانی، به عنوان مناسب ترین منابع تأمین آب دریاچه از نظر پیدایش فرایند مغذی شدن معرفی گردیده اند. رودخانه کن نیز از نظر میزان اکسیژن محلول در وضعیت مطلوبی قرار دارد.

کروم به اشکال گوناگون در خروجی پساب های برخی صنایع وجود دارد و یکی از عوامل آلاینده محیط زیست محسوب می شود . ساز و کار هایی که در جذب فلزات به واسطه میکروارگانیسم ها دخالت دارند ، بسیار پیچیده اند و وابستگی کامل به واکنش های فیزیکو شیمیایی یون فلزی در محلول ، مکان های جذب سلولی و غیره دارند. میکروارگانیسم ها به چرخه مواد غیرآلی در طبیعت کمک می کنند. دراین مقاله، توانایی جذب فلز کروم به کمک قارچ های جداسازی شده از پساب کارخانجات حاوی این فلز تحت شرایط بهینه جذب (طی چندین مرحله نمونه برداری ) مورد بررسی قرارگرفته است . این قارچ ها عبارتند از :  فوزاریوم ، پنی سیلیوم ، اسپرژیلوس ، موکور و الترناریا . در غلظت های پائین یون+6 Cr،  عمل جذب به شکل بهتری انجام می شود ، لیکن ظرفیت جذب با افزایش غلظت بیشتر می شود . مقدار جذب فلز کروم به کمک دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 540nm و با توجه به تشکیل ترکیب رنگی ،  با دی فنیل کاربازید سنجیده شده است. نتایج این مطالعه، نشان می دهد که با استفاده از روش (جذب زیستی) ، می توان میزان +6 Cr موجود در پساب دست ساز را درحضور قارچ های مقاوم، به حد استاندارد رسانده و یا تا حد بسیاراندکی کاهش داد و پساب را برای تخلیه در محیط آماده ساخت . ظرفیت جذب موکور در این تحقیق 2/60 ، اسپرژیلوس نیجر 2/38 ، اسپرژیلوس با کلنی سبز رنگ (سویه دیگر) 1/35 و آلترناریا 7/34 میلی گرم ،کروم 6 ظرفیتی بر گرم وزن خشک زی توده قارچی برآورد گردیده است . درصد جذب موکورتا غلظت +Cr6 mg/l 150 ، 99/9% و در غلظت های بالاتر (250mg/l) و 1 6 50% اسپرژیلوس تا غلظت mg/l 150 ، 99% و اسپرژیلوس با کلنی سبزرنگ تا غلظت mg/l  100 ، 99/8% و در مقادیر بالاتر mg/l 150 ، 50% ، آلترناریا تا غلظت mg/l100، 2 6 50% ( تحت شرایط t=40 cْ ,120rpm) است .   

پس از جمع آوری چند نمونه پساب از برخی واحدهای صنعتی استان اصفهان، میزان آلودگی پساب ها از طریق تعیین مقدار فلزات سنگین ، COD, BOD  و TOC تعیین گردیده است. همچنین میکروارگانیسم های مقاوم به فلزات جداسازی شده و درصد مقاومت آنها ارزیابی شد و ارتباط بین فاکتورهای فیزیکو شیمیایی پساب ها از جمله pH , COD , BOD    و فلزات موجود با باکتری های مقاوم جداسازی شده، مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج حاصله، EC و pH در این پساب ها هیچ ارتباطی با درصد وحضور میکروارگانیسم های مقاوم ندارند. بین  غلظت  سرب وکادمیوم با میزان  BOD  رابطه مثبتی برقرار است. درصد میکروارگانیسم های مقاوم به روی و کادمیوم با غلظت این فلزات در پساب و میزان   BOD و COD هم از رابطه مثبتی برخوردار است، به طوری که با ا فزایش غلظت این فلزات ،  COD وBOD  درصد میکروارگانیسم های مقاوم افزایش می یابند.  

این بررسی در سال 1383 ، با هدف تعیین منشا و میزان آلودگی کبد ماهیان حوزه آبریز خرم آباد به وسیله برخی عناصر آلاینده ، انجام شده است.چهارده عنصرمحیطی درکبدگونه های مختلف ماهیانی که از 15 سایت درمحدوده این حوزه آبریز به روش الکتروفیشینگ نمونه برداری شده اند، با استفاده از طیف سنج جذب اتمی و فلیم فتومتر شناسایی شده اند. مهم ترین موقعیت های نمونه برداری به معادن محلی، زمین های کشاورزی، نواحی مختلط و مناطق مسکونی شهری/ روستایی اختصاص دارند.عناصرلیتیوم و نقره درهیچ یک ازنمونه های ماهی مورد آنالیز مشاهده نشد.کمترین مقدار غلظت عناصرجزئی در کبدماهیان حوزه مطالعاتی، مربوط به وانادیوم و بیشترین غلظت به آهن اختصاص دارد.غلظت بالای روی درنمونه های کبد، به دلیل نیاز ماهی ها به این عنصرغذایی کوچک، به ویژه در روزهای اولیه رشد است. غلظت پایین جیوه و آرسنیک دربافت کبد ماهی، نتیجه ورود سموم کشاورزی وآب های زهکشی مزارع حاشیه ای به داخل آب های سطحی واحد مورد بررسی است.غلظت عناصر ردیاب درکبد ماهی با غلظت این عناصردرغذا، آب و رسوب مصرفی ماهی،همین طور با سرعت تجمع زیستی درارتباط مستقیم است.

بی مهرگان کفزی موجود بر روی چهار زیستگاه مصنوعی (طناب سیمانی، آجر، چوب و سفال) ایجاد شده در استخر رسوبگیر پژوهشکدة اکولوژی دریای خزر واقع در خزر واقع آباد ساری از نظر فراوانی و توالی مورد بررسی قرار گرفته اند. به این منظور، هر پانزده روز یکبار از اردیبهشت تا شهریور 1383 نمونه برداری به عمل آمده و در مجموع 2901 بی مهره کفزی مربوط به شش گونه از روی چراگاه ها جمع آوری شده اند. این بی مهرگان دو گونه دوکفه ای، سه گونه شکم پا و یک گونه سخت پوست را شامل می شوند. زی توده (بیومس) کفزیان برحسب وزن تر 975.636 گرم بر مترمربع محاسبه شده است. پس از اندازه گیری درجه حرارت آب ارتباط آن با فراوانی و زی توده موجودات بی مهره کفزی تجزیه و تحلیل شده است. در بررسی توالی کفزیان، به طور کلی ابتدا جلبک های  Chare sp. و Nitella sp.پدیدار شده و سپس شکم پای Psuedomnicola sphearion، دوکفه ای های Driessena polymorpha ،  Cerastoderma lamarckii و به دنبال آن، شکم پای  Valvata piscinalis و شکم پای Planorbis contortus و در نهایت نیز میگوی Palaemon elegans  در زیستگاه های مورد مطالعه مشاهده شده اند. از میان گونه های شناسایی شده گونه D. polymorpha با 1816 عدد در متر مربع و 593.108 گرم بر متر مربع بیشترین فراوانی و زی توده را به خود اختصاص می دهد. در این بررسی، زیستگاه های آجر  و سفال بیشترین جانداران را به خود جلب نموده اند (P<0.01). همچنین، طناب سیمانی در مرحله بعدی و چوب کمترین تعداد موجود زنده را در خود جای داده است. مشاهده ماهی Carssiuse carassius و قورباغه Rana rana در اطراف زیستگاه های مصنوعی گویای آن است که این محیط ها تامین کنندة غذای مورد نیاز جانداران شکارگر بزرگتر(کفزیان) هستند.

این تحقیق ، به منظور بررسی اثرات بهره برداری بی رویه از منابع آب زیر زمینی در منطقه انار، واقع در 200 کیلومتری شمال غرب کرمان انجام شده است. نامطلوب شدن آب های زیر زمینی، از بین رفتن پوشش گیاهی، تخریب خاک، پیشروی کویر و نابودی محیط زیست گویای ضرورت انجام چنین تحقیقی بوده اند. برای انجام این مطالعه، از 50 حلقه چاه آب منطقه، نمونه برداری به روش خوشه ای یک مرحله ای به عمل آمده است. پارامترهای کلسیم، منیزیم، سدیم، کلراید، سولفات، کربنات و بی کربنات، دی اکسید کربن، pH، سختی، هدایت الکتریکی ، نسبت جذب سدیم در نمونه های آب برداشت شده مورد آزمایش ومحاسبه قرار گرفته اند. در مرحله بعد و با توجه به نتایج به دست  آمده، منطقه مطالعاتی  به سه محدوده کوچک تقسیم شده و آب های هر محدوده نیز از نظر آبیاری و شرب مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته های حاصله ، مؤید غیرقابل مصرف بودن آب های محدوده از نظر کشاورزی و یا شرب هستند.

با توجه به وجود منابع عظیم گاز طبیعی از یک سو و کاهش ذخایر نفتی از سوی دیگر و همچنین بنا به دلایل زیست محیطی و اقتصادی استفاده از گاز طبیعی به عنوان سوخت تامین کننده انرژی مورد نیاز بخش های مختلف صنعتی ، در سال های اخیر رواج زیادی یافته است با این همه ، درصنعت حمل و نقل ریلی تا کنون توجه چندانی به استفاده از گاز طبیعی نشده است. در این مقاله سعی خواهد شد که مزایای استفاده از سوخت گاز طبیعی در لوکوموتیوها، (اقتصادی و زیست محیطی) و مسائل تکنولوژیک موجود توضیح داده شود. استفاده از گاز طبیعی مایع شده (LNG) در حمل و نقل ریلی ، مستلزم استفاه از روش های خاصی برای تبدیل سوخت لکوموتیوها است . حتی الامکان ، نکاتی درباره جنبه های فنی روش های تبدیل سوخت و چگونگی انجام آنها به منظور استفاده از سوخت یاد شده نیز ، توضیحاتی ارائه خواهند گردید.

امروزه گسترش شهرها باعث تغییر قابل توجه‏ای در استفاده از زمین و عوامل محیطی، به ویژه در بیشتر شهرهای بزرگ شده است . با توجه به رشد جمعیت و تغییراتی که هر روزه در شهرها در حال وقوع هستند، بایستی در برنامه‏ریزی های اجتماعی، اقتصادی و محیطی شهرها، رشد کیفیت زندگی و حفظ محیط شهری مد نظر قرار گیرد.بسیاری از شهرها در حال حاضر مصرف کننده سوخت فسیلی ، استفاده کننده از زمین و تولیدکننده مواد زائد هستند. برای غلبه بر این مسائل ، طراحی الگوی مناسبی برای توسعه شهری ناگزیر به نظر می رسد. در مراحل توسعه،  پایداری سامانه های اکولوژیکی شهرها از اهمیت زیادی برخوردار است. ایجاد شهر اکولوژیکی راه حل مناسبی در مدیریت و برنامه‏ریزی برای شهروندان و محیط شهری تلقی می شود. نظریه شهر اکولوژیکی ، راه های مناسب تعامل بین طبیعت و محیط مصنوع در جوامع شهری را پیشنهاد می‏کند. شهر های از لحاظ فرهنگی و تاریخی دارای اهمیت خاصی هستند. همواره باغ ها و درختان ، دارای نقش برجسته‏ای برای ساکنین  محیط های شهری بوده و  متاسفانه در قرن حاضر، بسیاری از زمین های سرسبز به ساختمان های مسکونی تبدیل شده اند. از طرف دیگر، توسعه اقتصادی طی چند دهة گذشته، باعث دامن زدن به مشکلات و بحران های محیط زیست شهری شده است. در حال حاضر بسیاری از شهرهای ایران نیازمند اعمال تغییراتی در جهت تبدیل به شهرهای  اکولوژیکی هستند تا از این طریق، برای ساکنین خود ، جذابیت بیشتری به ارمغان آورند. هدف این مقاله ، بررسی مباحث نظری مرتبط با شهرهای اکولوژیکی بوده و در کنار آن، مباحث عملی برای شهر ها نیز مطرح گردیده اند. از این رو ، نوشتار حاضر می تواند به عنوان مأخذی برای طراحان شهری ، معماران و مدیران محلی و ملی مورد استفاده قرار گیرد.