علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1392 | دوره:15 | شماره:2 (مسلسل 57) |تعداد مقالات:13

در سال های اخیر فعالیت های اقتصادی متعددی نظیر پالایش نفت خام، تولیدات آلومینیوم و روی، تعمیر و ساخت کشتی، تخلیه و بارگیری انواع مواد معدنی و شیمیایی و غیره در بندرعباس به عنوان مرکز توسعه جنوب کشور ایران شکل گرفته که این موضوع موجب تشدید بار آلودگی و تخریب اکوسیستم حساس آب های ساحلی منطقه شده است. لذا شناسایی و اندازه گیری و ردیابی عناصر فلزات سنگین در رسوبات آب های ساحلی با توجه به اثرات زیانباری که بر اکوسیستم های دریایی و از جمله آبزیان و به تبع آن بر انسان اثر می گذارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بر این مبنا در این تحقیق میزان فلزات سنگین مس، سرب و آهن در رسوبات ساحلی مناطق هدف بندرعباس مورد سنجش قرار گرفت.کلیه مراحل نمونه برداری و هضم رسوب طبق روش استاندارد موپام (MOOPAM) انجام یافت. میزان فلزات سنگین مس، سرب و آهن در رسوبات ساحلی توسط دستگاه طیف سنجی جذب اتمی مورد سنجش قرار گرفت.متوسط غلظت فلزات سنگین مس، سرب و آهن در رسوبات به ترتیب 35.2±0.2، 149.6±0.1 میکروگرم بر گرم وزن خشک و 42.91±7.15 گرم بر کیلوگرم وزن خشک رسوب به دست آمد. این مقادیر با متوسط غلظت عناصر فوق در رسوبات جهانی و دیگر مناطق داخلی و خارجی مقایسه و تجزیه و تحلیل شد.بررسی آماری (ANOVA: Single Factor) نشان داد که متوسط غلظت فلزات سنگین مس، سرب و آهن موجود در رسوب گذرگاه ها اختلاف معناداری دارند. دو عنصر سرب و آهن با ضریب هم بستگی -0.12 بیشترین هم بستگی را دارند و بعد از آن عناصر سرب و مس با ضریب هم بستگی -0.1620 قرار دارند. با توجه به ضریب هم بستگی منفی و معنی دار بین این عناصر مشخص می شود که منشاء ایجاد فلزات سنگین مس، سرب و آهن در رسوبات یکسان است.

سیرجان یکی از مناطق مهم کشاورزی استان کرمان و دشت زیدآباد مهم ترین منطقه کشاورزی شهرستان سیرجان می باشد که قسمت اعظم آن به کشت پسته اختصاص یافته است. در سه دهه اخیر توسعه کشت بیش از حد، برداشت بی رویه آب های زیرزمینی، خشک سالی های مکرر و تبخیر شدید باعث افت سطح آب های زیرزمینی شده است. نتیجه آن پیشروی آب شور از طرف کفه نمک زیدآباد (اراضی پست) به سمت اراضی تحت کشت پسته مجاور می باشد. پیشروی جبهه آب شور در این منطقه باعث نامطلوب شدن کیفیت آب آبیاری، تغییر خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و کاهش بسیار شدید عملکرد پسته شده است. این تحقیق به منظور بررسی تاثیر پیشروی آب شور بر کیفیت آب آبیاری و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تحت کشت خصوصا شور شدن اراضی و عملکرد پسته در منطقه یادشده انجام گرفته است. در راستای انجام تحقیق ابتدا نقشه های توپوگرافی به مقیاس 1:25000 و تصاویر ماهواره منطقه تهیه شد. سپس تعدادی نقطه مطالعاتی انتخاب و در هر نقطه از خاک و آب نمونه هایی برداشته و برای تجزیه کامل به آزمایشگاه ارسال شد. مرحله بعد بین پارامترهای مختلف خاک و آب نظیرpH ، EC، کلسیم، منیزیم، سدیم، کلراید و بی کربنات توسط نرم افزار اکسل روابط رگرسیونی برقرار تا رابطه بین پارامترهای مختلف در آب آبیاری با خاک های مطالعه شده در شرایط مختلف مشخص شود. نتایج نشان داد که تمامی پارامترهای آب آبیاری به غیر از pH اثر مستقیم بر فاکتورهای موجود در خاک دارند و این امر تاثیر آب های نامتعارف را بر تغییر خصوصیات خاک به ویژه شور شدن اراضی منطقه نشان می دهد. همچنین در مناطقی که تحت تاثیر پیشروی آب شور قرار گرفته اند، میزان پارامترهای اندازه گیری شده به گونه ای است که از لحاظ استانداردهای موجود نظیر فائو 1991 غیرقابل استفاده برای هر گونه کشت و کار هستند و عملا تولید پسته با این آب ها امکان پذیر نمی باشد. ولی باغ های که هنوز تحت تاثیر پیشروی آب شور قرار نگرفته اند، تولید اقتصادی پسته در آن ها امکان پذیر می باشد. همچنین نامطلوب شدن آب آبیاری بستگی به مدت زمانی که تحت تاثیر پیشروی آب شور قرار گرفته، نیز دارد. در نهایت برای هر منطقه مطالعاتی پرسشنامه های مخصوص تکمیل گردید تا با آن بتوان با توجه به نتایج مطالعات آب و خاک راهکار کاربردی جدید پیشنهاد نمود.

مکان یابی محل مناسب جهت احداث مزارع بادی مانند هر پروژه مهندسی دیگر، به اطلاعات پایه و برنامه ریزی دقیق نیازمند است. در فرآیند بهره برداری از انرژی باد پس از تایید پتانسیل باد، مساله ای که مهم می نماید مکان گزینی مزارع بادی با توجه به معیارهای متعدد فنی، اقتصادی - اجتماعی و طبیعی است. پژوهش حاضر به تحلیل تناسب اراضی جهت استقرار مزارع بادی در استان اردبیل با در نظر گرفتن عواملی چون پتانسیل باد، نقشه کاربری اراضی، ارتفاع، شیب، فاصله از شهر، فاصله از روستا، فاصله از فرودگاه، فاصله از پهنه های آبی و فاصله از شبکه راه های ارتباطی اصلی می پردازد. بدین منظور ابتدا داده های 9 پارامتر تاثیرگذار منطقه مورد مطالعه در محیط GIS آماده سازی گردید و با استفاده از روش های AHP و SAW وزن هر معیار و وزن کلاس های هر معیار محاسبه شد. در مرحله بعد، نواحی دارای محدودیت برای مکان یابی نیروگاه های بادی حذف گردید. سپس با استفاده از توابع تحلیلی GIS، کل محدوده برای هر یک از معیارهای تعیین شده پهنه بندی شد. در نهایت با تلفیق نقشه های پهنه بندی شده بر اساس وزن اکتسابی از روش های AHP و SAW، نقشه نهایی هر دو روش در پنج کلاس از کاملا مناسب تا نامناسب تهیه شد. مقایسه نتایج بیانگر این مطلب می باشد که AHP نسبت به SAW نتایج محتاطانه تری را ارایه می کند. همچنین طبقه کاملا مناسب حاصل از دو روش مورد استفاده با وجود تفاوت در مقدار مساحت، نشان دهنده این موضوع است که دشت اردبیل و دامنه های کوه سبلان می تواند به عنوان مکانی مناسب جهت بهره گیری از انرژی باد مورد توجه قرار گیرد.

ذرت دانه ای گیاه زراعی مهمی در دنیاست که در شرایط آب و هوایی معتدل و نیمه گرمسیری عملکرد خوبی نشان داده است. توسعه کشت و تولید ذرت دانه ای در شهرستان روانسر استان کرمانشاه به حدی است که چندین بار مقام اول کشوری را از لحاظ عملکرد به خود اختصاص داده است. لذا شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر در افزایش تولید ذرت دانه ای در این شهرستان می تواند راه گشای توسعه کشت این محصول برای سایر نقاط مشابه در کشورمان باشد و در نهایت موجبات توسعه کشاورزی و بهبود اقتصادی زندگی مردم روستایی را فراهم نماید. بنابراین هدف از مطالعه حاضر، تحلیل و اولویت بندی عوامل موثر بر تولید ذرت دانه ای با کاربرد روش AHP و با تاکید بر پایداری محیط زیست است.جامعه آماری مورد مطالعه، مهندسین مراکز خدمات مشاوره ای شهرستان روانسر در استان کرمانشاه می باشند، اطلاعات از طریق پرسشنامه جمع آوری و داده ها با استفاده از تکنیک AHP (روش تجزیه و تحلیل چند معیاره) و نرم افزار Expert Choice مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج تحقیق نشان داد که عامل آموزشی - ترویجی، اصلی ترین عامل افزایش تولید ذرت دانه ای بوده و عوامل مدیریتی، فنی و اقتصادی در اولویت های بعدی قرار دارند، لذا پیشنهاد می گردد پایداری محیط زیست نیز در برنامه های آموزشی کشاورزان گنجانده شود.

در این مطالعه پس از شناخت فرآیند تولید، نقاط تولید پسماند، نوع و حجم پسماندهای تولیدی و دوره تخلیه آن ها شناسایی شده است. همچنین طبقه بندی پسماندها و مواد شیمیایی بر اساس قانونRCRA  و کنوانسیون بازل، با اختصاص کدهای مخصوص به هر ماده و نحوه مدیریت ضایعات مورد بررسی قرار گرفت. به طور کلی متوسط پسماندهای تولیدی در منطقه مورد مطالعه 1750 تن تخمین زده می شود که این مقدار 20.4 گرم به ازای هر بشکه نفت خام می باشد. همچنین مقدار متوسط مواد زاید خطرناک تولیدی 1338.7 تن در سال برآورد می شود که حدود %76.5 زایدات را شامل می شود. و متوسط مقدار مواد زاید غیرخطرناک نیز %23.5 از سهم کل تولیدی مواد زاید را به خود اختصاص می دهد. بر اساس طبقه بندی RCRA از کل مواد شناسایی شده در پالایشگاه تهران 9 ماده جزء مواد زاید خطرناک از منابع مشخص یا فهرستK ،11  ماده جزء مواد زاید خطرناک از منابع نامشخص یا فهرستF ، 25 ماده جزء مواد زاید خطرناک سمی یا فهرست U و 4 ماده نیز جزء مواد زاید خطرناک حاد یا فهرست P قرار گرفته است. به طور کلی 49 ماده از 133 ماده شناسایی شده در لیست RCRA قرار می گیرد. بر اساس طبقه بندی بازل نیز 14 ماده زاید شناسایی شده کد Y، 6 ماده زاید کدH ، 16 ماده زاید هر دو کد H و Y را شامل می شوند.نتایج آزمایش های انجام یافته بر روی نمونه های خاک نشان می دهد که در پسماندهای تولیدی پالایشگاه فلزات سنگین کادمیوم، کبالت، مس، نیکل، سرب، روی بیش از حد استاندارد وجود دارد و بیشترین میانگین فلز سنگین موجود در خاک منطقه سالویج مربوط به فلز روی و کم ترین آن مربوط به فلز کادمیوم می باشد. و به طور کلی میانگین غلظت TPH در خاک منطقه 230.58 میلی گرم در هر گرم خاک می باشد که این امر به وضوح آلودگی خاک منطقه سالویج را به پسماندهای نفتی نشان می دهد.

آلودگی هوا یکی از نشانه های رشد شهرنشینی، افزایش جمعیت، استفاده بیش از حد از منابع سوخت های فسیلی، عدم به کارگیری فناوری های سازگار با محیط زیست و از همه مهم تر فقدان مدیریت صحیح زیست محیطی است. استقرار بیش از ده میلیون نفر و تمرکز بیش از حد صنایع و کارخانجات در محدوده جغرافیایی شهر تهران، همراه با اوضاع جغرافیایی، توپوگرافی و اقلیمی خاص منطقه، سبب شده است تهران از نظر آلودگی هوا در زمره آلوده ترین شهرهای جهان قرار گیرد. در بین آلاینده های مختلف، غلظت و دوام گاز مونو اکسید کربن (CO) از اهمیت زیادی در ارزیابی کیفیت هوا برخوردار است.در این تحقیق، احتمال تداوم های دو تا هفت روزه مقادیر غیرمجاز آلاینده CO در شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، اطلاعات 5 ساله (85-1381) پنج ایستگاه سنجش آلودگی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گردآوری و با استفاده از زنجیره مارکف مرتبه اول دوحالته مدل سازی گردید.نتایج نشان داد که بیشترین احتمال وقوع تداوم آلاینده CO به ترتیب در ایستگاه های فاطمی، بازار و اقدسیه وجود دارد. در اکثر ماه های سال، ایستگاه فاطمی بالاترین احتمال وقوع تداوم دو روزه CO را دارد و ایستگاه بازار و اقدسیه در رده های بعدی قرار می گیرد. این در حالی است که احتمال وقوع تداوم آلاینده CO در ایستگاه شهرری در مقایسه با دیگر ایستگاه های بررسی شده کم ترین میزان را دارد.

ارزیابی اثرات تجمعی به بررسی آن دسته از اثرات پروژه می پردازد که در ارزیابی اثرات زیست محیطی به طور مستقیم نادیده گرفته می شود. در این روش اثراتی که در نتیجه اضافه شدن یک فعالیت در ترکیب و تقابل با اثرات دیگر فعالیت ها و پروژه های منطقه در گذشته، حال و پروژه های توسعه جدید و قابل پیش بینی در آینده به وجود می آید، مورد بررسی قرار می گیرد. شهرک صنعتی نظرآباد با مساحت 194 هکتار، در موقعیت جغرافیایی 50° 35’ طول شرقی و 35° 58’ عرض شمالی شهرستان نظرآباد واقع شده است. در مجاورت این شهرک، شهرک صنعتی سپهر قرار گرفته است که برخی از واحدهای صنعتی آن در حال بهره برداری هستند. به منظور انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی تجمعی در این مقاله از روش ماتریس منوری 2001 استفاده گردید و 2 گزینه عدم اجرا و اجرا در نظر گرفته شد. پیش بینی و ارزیابی اثرات حاصل از احداث و بهره برداری شهرک های صنعتی بر محیط زیست اطراف آن ها تا حد مرزهای شهرستان نظرآباد صورت گرفت. در گزینه عدم اجرا اثرات زیست محیطی حاصل از فعالیت پروژه های توسعه با فرض اجرا نشدن پروژه شهرک صنعتی نظرآباد و در گزینه اجرا، اثرات زیست محیطی تجمعی حاصل از فعالیت شهرک های صنعتی سپهر و نظرآباد مورد بررسی قرار گرفت. معدل جمع جبری اثرات فازهای ساختمانی و بهره برداری در گزینه عدم اجرا -1.78 و در گزینه اجرا +2.04 به دست آمد و گزینه اجرای پروژه به عنوان گزینه نهایی انتخاب گردید. اما اجرای پروژه مشروط به رعایت جدی تمهیدات پیشنهادی برای کاهش اثرات تجمعی و پیامدهای ناگوار زیست محیطی حاصل از فعالیت شهرک های صنعتی در منطقه و اجرای برنامه های مدیریت، پایش و آموزش زیست محیطی است.

با توجه به توسعه بی رویه و غیراصولی شهرها، فقدان الگوی صحیح مصرف و رشد روزافزون تولید پسماندها و همچنین مشکلات و نارسایی های سیستم مدیریت پسماندها، منطقی ترین و کم هزینه ترین روش برای دفع پسماندهای شهری، دفن بهداشتی است. روش دفن بهداشتی عملیات مهندسی خاصی است که به وسیله آن دفع پسماندها با کم ترین مخاطرات بهداشتی و محیط زیستی با استفاده از پوشش خاکی روزانه، ایجاد لایه نفوذ ناپذیر در کف محل دفن جهت جلوگیری از نشت شیرابه و آلودگی آب های زیرزمینی، سیستم جمع آوری شیرابه و استفاده از لایه های شنی جهت کنترل گاز متان انجام می گیرد.محدوده مطالعاتی در این تحقیق کل شهرستان سمنان با مساحت 2291 کیلومترمربع می باشد و در مختصات جغرافیایی بین 34 درجه و 15 دقیقه تا 36 درجه و 11 دقیقه عرض شمالی و از 52 درجه و 46 دقیقه تا 54 درجه و 11 دقیقه طول شرقی واقع شده است. محل پیشنهادی جهت احداث لندفیل بهداشتی سمنان در زمینی به مساحت 25 هکتار در 20 کیلومتری جنوب شرقی شهر سمنان واقع شده است.در این مقاله، ارزیابی اثرات زیست محیطی محل دفن بهداشتی - مهندسی شهرستان سمنان و مقایسه آن با گزینه عدم انجام (محل دفن فعلی پسماندهای شهری) با استفاده از روش ماتریس سریع انجام و ارزشگذاری پارامترها بر اساس معیارهای تعریف شده در این روش صورت می گیرد.نتایج حاصل از بررسی ماتریس ها نشان می دهد که اثرات سوء ناشی از فعالیت های ساختمانی و بهره برداری در حد اندک و بسیار اندک و پیامدهای مثبت در گروه کم و متوسط می باشد. آلودگی هوا و خاک حادترین معضل زیست محیطی و ایجاد فضای سبز، اشتغال، افزایش درآمد، رضایتمندی جوامع محلی، افزایش شاخص های بهداشتی مطلوب ترین عوامل زیست محیطی پروژه است. با توجه به نتایج حاصل، مرکز دفن مهندسی - بهداشتی پسماندهای سمنان در محل پیشنهادی با توجه به توان بالای طرح در حل مشکلات بهداشتی با رعایت گزینه های اصلاحی در راستای حفاظت هوا و خاک، در کل مثبت ارزیابی شده و بلامانع خواهد بود.

از میان مشکلات محیط زیست می توان به آلودگی محیط زیست به وسیله فلزات سنگین اشاره کرد. در این کار تحقیقی جذب فلز سنگین کادمیوم به وسیله جلبک قهوه ای Fucus serratus و جذب آن به وسیله باکتری باسیلوس گرم مثبت Bacillus sp مقایسه شده است. روش های بیولوژیک در مقایسه با روش های مرسوم شیمیایی و فیزیکی کارایی بالاتری دارند.در این تحقیق ایزوترم و کینتیک جذب کادمیوم به وسیله باکتری و جلبک در راکتور بسته مورد مطالعه قرار گرفته است. بر اساس معادله لانگموئیر میزان بیشینه جذب در باکتری و جلبک به دست آمده است. باکتری از پساب کارخانه فلز کاری تهران و جلبک از ساحل شهر پورنیک فرانسه جدا شده است.مطالعه کینتیک جذب کادمیوم نشان داده است، زمان تعادل برای جلبک در حدود 240 دقیقه و برای باکتری در حدود 10 دقیقه بوده است. ایزوترم جذب کادمیوم به وسیله معادله لانگموئیر تفسیر گردیده است و میزان بیشینه جذب فلز کادمیوم برای باکتری و جلبک به ترتیب 0.45 و 0.85 میلی مول بر گرم وزن خشک جاذب بیولوژیک بوده است.

به منظور بررسی هماوری و کیفیت تخم در ارتباط با برخی پارامترهای زیستی ماهیان مولد قزل آلای رنگین کمان  (Oncorhynchus mykiss)با سنی بین 7 - 2 سال و وزنی بین 3.02 - 0.78 کیلوگرم در یک مطالعه موردی در مرکز تکثیر ماهی قزل آلای شهید مطهری یاسوج مورد بررسی قرار گرفتند. نمونه برداری در طی عملیات تکثیر، در 3 مرحله و در هر مرحله 27 ماهی مولد ماده انجام گرفت. طول و وزن ماهی مولد ماده، وزن کل تخمک به صورت جداگانه و وزن و قطر تخمک ها و تخم ها به صورت نمونه برداری اندازه گیری شده و در فرم های مخصوص یادداشت شد و رابطه بین پارامترهای زیستی (طول، وزن و سن) و هماوری و کیفیت تخمک و تخم با استفاده از از نرم افزار SPSS ویرایش 14 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر طبق نتایج این مطالعه رابطه مستقیمی بین سن و طول و وزن مولدین و هماوری مطلق و رابطه معکوس، بین طول و وزن و هماوری نسبی مشاهده گردید که این روابط در سطح (P<0.05) %95 معنی دار بود. همچنین رابطه معنی داری بین سن مولد و هماوری نسبی و همچنین سن، طول و وزن مولدها و اندازه تخمک و تخم مشاهده نشد. بر اساس نتایج این تحقیق با افزایش اندازه (طول و وزن) مولد علی رغم افزایش مقدار کل تخمک تولیدی نسبت بین تخمک تولیدی به وزن مولد ماده کاهش می یابد، یعنی متناسب با افزایش اندازه ماهی مقدار تخمک تولیدی افزایش نمی یابد. همچنین میانگین هماوری در هر کیلوگرم وزن ماهی (هماوری نسبی) در گروه های بزرگتر کاهش می یابد. بر اساس مشاهدات حاصل از این مطالعه به نظر می رسد که مولدینی به طول حدود 40 سانتی متر و وزن تقریبی 1.5 - 1 کیلوگرم مناسب ترین مولدین برای تکثیر می باشند.

تولید مصالح و احداث ساختمان در سال های اخیر، انرژی بسیار زیادی را به خود اختصاص داده و به آلودگی های زیست محیطی فراوانی نیز منجر شده است. انتشار گرد و غبار ناشی از عملیات ساختمانی در مناطق مختلف، پخش آلودگی های شیمیایی ناشی از تولید مصالح ساختمانی، آلودگی های گازی و ذرات معلق پخش شده در هوا که ناشی از حمل و نقل مصالح ساختمانی به محل های مورد نظر است و نیز تولید زباله های ساختمانی از جمله موارد عمده آلودگی های زیست محیطی تحت تاثیر صنعت ساختمان می باشد. لذا ضروری است تا راهبردهای طراحی در ساختمان های جدید، به سوی آینده و با هدف کاهش آلودگی های زیست محیطی جهت گیری شود.در این تحقیق ابتدا با روش مطالعات تطبیقی به بررسی اقدامات صورت گرفته بر روی نمونه های موردی در دوره های زمانی مشخص و نیز اثرات آن ها بر اکوسیستم های طبیعی پرداخته شد. سپس تبیین تدابیر پایدار به کار گرفته شده از سوی معماران در طراحی این ساختمان ها، در دستور کار قرار گرفت. در ادامه با روشی تحلیلی - منطقی به ارایه نتایج اقدام گردیده است. شیوه گردآوری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای و مطالعه اسنادی بوده است.بدین ترتیب در این مقاله، تاثیرات نمونه های موردی ارزیابی شده بر روی محیط زیست مورد بررسی قرار می گیرد و بر اساس نتایج به دست آمده، به مقوله معیارهای طراحی برای ساختارهای آینده و تدابیر قابل اتخاذ آن پرداخته می شود. در نهایت نیز پیشنهادهایی اجرایی در خصوص طراحی ساختمان های آینده به منظور کاهش آلودگی های زیست محیطی در راستای اهداف توسعه پایدار ارایه می گردد.

محدود بودن منابع انرژی و لزوم صرفه جویی در مصرف آن، طراحی بهینه و مناسب ساختمان ها را از دیدگاه مصرف انرژی ضروری می سازد. در این راستا جهت گیری مناسب ساختمان ها به منظور کاهش بارهای حرارتی و برودتی و جلوگیری از اتلاف انرژی از اهمیت خاصی برخوردار است.هدف از این پژوهش بررسی تاثیر جهت گیری بر میزان بارهای حرارتی و برودتی در ساختمان های با کاربری آموزشی می باشد. بدین منظور ساختمان یک واحد آموزشی نمونه با شرایط هندسی و فیزیکی یکسان در اقلیم های آب و هوایی مختلف در نظر گرفته شده است. سپس با کمک نرم افزار کریر، این ساختمان مدل سازی شده و با چرخش و تغییر جهت گیری آن بصورت هر 22.5 درجه بارهای حرارتی و برودتی محاسبه شده است.با مقایسه نتایج حاصل، جهت های مناسب از لحاظ بار حرارتی و برودتی بررسی و جهت گیری مناسب از نظر صرفه جویی مصرف انرژی سالیانه در اقلیم های مختلف توصیه شده است.