تعلیم و تربیت
سال:1387 | دوره:24 | شماره:1 (مسلسل 93) |تعداد مقالات:8

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه میان دانش فرا شناخت اخلاقی با استدلال و رفتار اخلاقی در میان دانش آموزان سال سوم راهنمایی انجام شد. جامعه آماری پژوهش، 140 دانش آموز پایه سوم مدارس راهنمایی شهر تهران هستند که به روش تصادفی انتخاب شدند. نتایج آشکار ساخت که میان فرا شناخت اخلاقی و استدلال و رفتار اخلاقی و میان استدلال اخلاقی و رفتار اخلاقی رابطه ای معنادار وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که از میان طبقات فرا اخلاق، طبقه شخص بهترین پیش بینی کننده استدلال و رفتار اخلاقی دانش آموزان است.

اصول و فلسفه تعلیم و تربیت یکی از درس های تربیتی مهم و ضروری متقاضیان حرفه دبیری است. در توصیه نامه بین المللی یونسکو، فلسفه تعلیم و تربیت به عنوان یکی از مواد درسی ضروری آنها لحاظ شده است، اما متقاضیان حرفه معلمی همواره با تردید به اهمیت این درس نگریسته اند. گویی آن را بی ارتباط با حرفه خود می دانند.این مقاله برای تبیین اهمیت و ضرورت داشتن تفکر و بینش فلسفی برای معلمان، روشنگری های فلسفه و فلسفه تعلیم و تربیت را در حرفه معلمی کنکاش نموده و پیامدهای آموختن مباحث فلسفی را برای معلمان تبیین کرده است. از این رو ابتدا ویژگی های ضروری یک معلم خوب، در یک الگوی چند سطحی پیاز مانند تبیین شده است که این سطوح عبارتند از: رفتارهای معلم، صلاحیت ها، اعتقادها، هویت حرفه ای و رسالت معلم، فلسفه تعلیم و تربیت در اغلب این سطوح دارای رهنمودهایی ارزشمند برای معلمان است. در ادامه مقاله، این رهنمودها، در ارتباط با ویژگی های ضروری یک معلم خوب مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

برنامه های درسی بستر تمامی ارزشها، انتظارات و نیازهای فردی و اجتماعی است و به همین دلیل تشخیص و شناسایی نیازها و اولویت یابی آنها محوری ترین عنصر در تصمیم گیری های آموزشی محسوب می شود. اهمیت درک مسایل، تقاضاها و احتیاجات آموزشی فراوان بزرگسالان، ضرورت توجه به نیازهای آموزشی این قشر را بیش از پیش آشکار می سازد. در این میان برنامه های آموزش مهارتهای زندگی به بزرگسالان، به دلیل بالا بردن ظرفیتهای روانی- اجتماعی آنان برای مقابله موثر با چالشها و مسایل زندگی روزمره، به شدت مورد توجه نظام های تربیتی قرار گرفته است. متاسفانه به رغم اهمیت موضوع، مطالعات انجام شده در این زمینه در کشور بسیار ناکافی و نارساست. مقاله حاضر بر آن است تا از طریق مطالعات میدانی به شیوه توصیف- پیمایشی مهارتهای زندگی مورد نیاز بزرگسالان را شناسایی، سپس آنها را اولویت بندی نماید و با فراهم ساختن اطلاعات صحیح و کافی، گامی موثر در زمینه برنامه ریزی آموزش مهارتهای زندگی به بزرگسالان بردارد. به همین منظور از طریق مطالعات اسنادی در یک رویکرد بین المللی طیفی وسیع از مهارتهای زندگی مورد نیاز بزرگسالان شناسایی شد و در 6 گروه (مهارتهای ذهنی- شناختی، مهارتهای فردی- زیستی، مهارتهای ارتباطات میان فردی، مهارتهای محل کار، مهارتهای زندگی خانوادگی و مهارتهای شهروندی) طبقه بندی شد.سپس با استفاده از نظرات 28 نفر از متخصصان تعلیم و تربیت، 45 نفر از کارشناسان برنامه ریزی درسی متوسطه نظری و 365 نفر از دانش آموزان بزرگسالان مدارس شبانه تهران با توجه به شرایط و نیازهای بزرگسالان ایرانی اولویت یابی گردید. تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق از طریق آزمونهای خی دو، آزمون فریدمن، آزمون t گروههای مستقل، تحلیل واریانس و آزمونهای تبعی صورت گرفت. نتایج تحقیقات نشان داد که همه 6 گروه مهارتهای زندگی تعیین شده از دیدگاه گروههای مورد مطالعه به منزله نیازهای آموزشی بزرگسالان، مهم و اساسی ارزیابی شده اند. در این میان مهارتهای شهروندی و فردی- زیستی بیشترین اولویت را به خود اختصاص داده اند.

مدیریت کلاس، متغیری کلیدی در ایجاد جو مطلوب برای آموزش و یادگیری دانش آموزان به شمار می آید. امروزه، تجهیز معلمان به مهارتهای کارآمد مدیریتی، در برنامه ریزی برای آموزشهای حرفه ای، ضرورتی غیر قابل انکار است؛ بنابراین شناخت عوامل موثر بر سبکهای اثربخش مدیریتی کلاس به منزله پیش نیازی در طراحی روشهای توسعه سبکها و مهارتهای مدیریتی، اهمیت دارد.این مقاله سبکهای مدیریت کلاس مبتنی است بر چارچوب نظری ولفگانگ و گلیکمن (1996) که عبارتند از: سبک مداخله گر، سبک غیر مداخله گر و سبک تعاملی. در این جا از این پرسش پیش می آید که؛ آیا میان عوامل مربوط به معلمان (مدرک تحصیلی، رشته تحصیلی، سابقه خدمت و جنسیت معلمان) و سبک مدیریتی آنها رابطه وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال، در میان جامعه معلمان پایه پنجم ابتدایی مدارس دولتی دخترانه و پسرانه ناحیه 6 مشهد در سال تحصیلی (1385-1384) پرسشنامه ای تکمیل شد که نتایج آن نشان می دهد: تفاوت میان سبک مدیریت کلاس معلمان بر اساس مدرک تحصیلی معنادار است؛ یعنی معلمان دارای مدرک کارشناسی بیشتر به سبک تعاملی تمایل دارند در حالی که معلمان دارای مدرک دیپلم به سبک مداخله گر گرایش دارند. همچنین تفاوت میان سبک مدیریت کلاس معلمان بر اساس رشته تحصیلی نیز معنادار است؛ به این معنا که معلمان تحصیل کرده در رشته های مرتبط با آموزش و پرورش، تمایل بیشتر به سبک تعاملی و معلمان تحصیل کرده در رشته های غیر مرتبط، گرایش به سبک مداخله گر دارند؛ لیکن میان سابقه خدمت و جنسیت معلمان با سبک مدیریت کلاس رابطه معنادار مشاهده نشد. در مجموع یافته های پژوهش، بر اهمیت نقش آموزش معلمان در ایجاد تحول و تغییر در سبکهای مدیریت کلاس تاکید دارند.

به اعتقاد کانت عقل واحد است، اما اطلاقهای آن دو گونه اند که شامل عقل نظری و عقل عملی می شود که به زعم او منشا دستورات اخلاقی عقل عملی است؛ به عقیده او هر انسان به دلیل برخورداری از قوه عقل، احساس وظیفه اخلاقی می کند و عمل اخلاقی انجام می دهد. فوکو مخالف اخلاق عقل باور کانت است. از نظر او اخلاق مدرن متاثر از گفتمان است که ساختاری اجتماعی و زبانی دارد و ساخته و پرداخته صاحبان قدرت است. وی آزادی کانتی را نوعی توهم و فریب می داند و آن را اخلاق مقرراتی نام می نهد و در مقابل او معتقد به اخلاق زیبایی شناسانه است که نوعی اخلاق عملی است.رویکرد تربیت اخلاقی کانت (مدرن) عقل گرا و خردباور است. در دیدگاه او عقل انسانی به عنوان یک قاعده گزار مطلق و جهان شمول مورد توجه است، اما فوکو به عنوان فیلسوف پست مدرن مخالف کلیت، جهان شمولی و قاعده گزار بودن عقل است و تربیت اخلاقی مدنظر وی، تربیت محلی خاص و متفاوت و فاقد بنیانهای ثابت و جهانی است. کانت هدف تربیت اخلاقی را پرورش انسان آزاد می داند. فوکو نیز معتقد به آزادی اخلاقی است، اما نه از نوع کانتی؛ به عقیده او آزادی کانتی به دلیل پیروی از دستورالعمل و مقررات اخلاقی نوعی بردگی و محدودیت محسوب می شود. آزادی حقیقی را فرد باید خود به طریق درونی تجزیه کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان موفقیت شوراهای دانش آموزی بر اساس اهداف تعیین شده در استان کردستان انجام گرفته است. جامعه آماری کلیه شوراهای دانش آموزی مدارس متوسطه استان کردستان بوده که طبق آمار زیر بالغ بر 349 شورا و در مجموع 3794 دانش آموز بوده است. حجم نمونه پژوهش 426 نفر (212 دختر، 214 پسر) بوده که به صورت تصادفی طبقه نسبتی در تمام واحدها (شوراها) از 65 مدرسه (33 پسرانه، 32 دخترانه) از شهرهای سنندج (ناحیه 1 و 2)، سقز، مریوان، بیجار، دیواندره، قروه، موچش و دهگلان انتخاب شده اند. همچنین برای گردآوری داده ها از 60 مدیر و مربی پرورشی و از سه نوع پرسشنامه محقق ساخته (پرسشنامه های دانش آموزی، مربیان و مدیران و فرم تحلیل محتوا، صورت جلسات و سوابق) استفاده شده است. در تدوین آن و محاسبه روایی از نظرات مربیان و متخصصان بهره جسته ایم. پایایی آن از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه دانش آموزان 0.92، برای پرسشنامه مربیان و مدیران 0.93 و فرم تحلیل محتوا اسناد و صورت جلسات 0.89 بوده است.نتایج به دست آمده از آزمون ها نشان می دهد که اجرای شوراهای دانش آموزی در تحکیم و تعمیق ارزشهای دینی، ارج نهادن به شخصیت و کرامت دانش آموزان، بهره مندی از نقطه نظرات دانش آموزان در ابعاد آموزشی و پرورشی، تقویت خودباوری و اعتماد به نفس دانش آموزان در اجرای برنامه های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی به ویژه برای حضور موثر در عرصه های اجتماع، تصمیم سازی در دانش آموزان، تعامل فکر و اندیشه با مسوولان مدرسه در حد بسیار زیاد موثر بوده است. یافته های دیگر نشانگر آن است که شوراها از ده کمیته قرآن و معارف، فرهنگی و ادبی، سیاسی و اجتماعی، ورزشی، علمی آموزشی، پشتیبانی، هنری، انضباطی، تعاونی، بهداشت تشکیل شده اند که بالاترین درصد کمیته های فعال عبارتند از قرآن و معارف، فرهنگی ادبی و ورزشی و بالاترین درصد انجمن های تشکیل شده از انجمن های بسیج، مراسم صبحگاهی، اداره کتابخانه و ورزشی بوده است.

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به میزان و سهم تاثیر محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی تحصیلی در ایجاد مهارتهای ارتباطی دریافت، پردازش و پاسخ در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی با بهره گیری از روش تحلیل محتوا و ابزار «سیستم مقوله بندی متغیرهای مربوط به مهارتهای ارتباطی» انجام شده است. در مجموع 278 صفحه تجزیه و تحلیل شد و واحد تحلیل صفحه بود. 37 درصد صفحات «متن و عکس» و 27 درصد «متن» بوده است. «فعالیت» 35 درصد از محتوای کتابها و «متن نوشتاری» 45 درصد از آن را به خود اختصاص داده است. 12 صفحه هیچ مهارتی نداشته است. مهارت «برقراری ارتباط» بیش از بقیه (72 درصد) و مهارت «برقراری ارتباط با جنس مخالف» کمتر از بقیه (49 درصد) در محتوای کتابها وجود داشته است. در میان مهارتهای جرات ورزی، مهارت «شناخت حقوق خود و دیگران» و مهارت «تعریف و تشکر از دیگران» (69 درصد)، در میان مهارتهای همکاری، مهارت «همکاری در جامعه» (54 درصد)، در میان مهارتهای خودگردانی، مهارت «استقلال مالی و معنوی» (34 درصد)، در میان مهارتهای مقابله ای، مهارت «جلب حمایت و موافقت دیگران» (55 درصد) و در میان مهارتهای مربوط به جامعه، مهارت «شناخت و رعایت قوانین جامعه» (56 درصد) بیش از مهارتهای دیگر مطرح شده اند. در مجموع کتابها از نظر ایجاد و پرورش مهارتهای ارتباطی بسیار غنی و قوی بوده و زمینه لازم را برای رشد اجتماعی و ارتباطی دانش آموزان فراهم کرده است. بنابراین پیشنهاد می شود ضمن تکرار پژوهش روی کتابهای دیگر برای معلمان، دوره های آموزش ضمن خدمت و برای والدین جلسات آموزش خانواده به صورت پایه ای و منسجم برگزار شود. همچنین با شناسایی و کمک به دانش آموزانی که در فرایند رشد اجتماعی و عاطفی دچار مشکل هستند می توان آینده ای بهتر را برای جامعه رقم زد.