نامه فرهنگستان
سال:1377 | دوره:4 | شماره:4 (16) |تعداد مقالات:21

مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران (نثر، داستان)، نشر قطره، تهران 1376، 370 صفحه. مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران ظاهرا برای تدریس در دوره های دانشگاهی تالیف شده است. هدف از تالیف آن شناساندن ادبیات فارسی (آثار و سبک های ادبی)، به کمک ابزار «نقد ادبی» و به زبانی ساده، به جوانان و دانشجویان ذکر شده به نحوی که «بتوانند، علاوه بر شناسایی، به آنها بیندیشند و هر کدام را به درستی ارزش گذاری کنند و در جایگاه واقعی خود قرار دهند». محمد حقوقی، در «پیش نوشت» سه صفحه ای خود، صورت اجمالی وضع شعر و نثر کهن و معاصر ایران را ارائه داده است. وی، در «اشاره ای به گذشته نثر فارسی»، به بررسی سبک های نثر فارسی و معرفی آثار مهم هر دوره تاریخی، از قرن چهارم تا قرن سیزدهم، می پردازد و آثار مهم هر قرن و ویژگی های سبکی آنها را معرفی می کند. نویسنده در فصل بعد، با عنوان «اشاره ای به تحول نثر فارسی در قرن سیزدهم» به گرایش به ساده نویسی اشاره و از نخستین نویسندگانی که آثاری با نثر ساده آفریده اند، از جمله فاضل خان گروسی، عبدالرزاق بیگ دنبلی، میرزا صادق وقایع نگار و عبداللطیف طسوجی یاد می کند و نقش میرزا ابوالقاسم قائم مقام را در ترویج نثر مسجع فارسی، در عین نزدیک کردن زبان نوشتار به زبان گفتار، نظرگیر می شمارد...

در غالب کتب تراجم و تذکره ها، دیدار مولانا و شمس تبریزی را در یکی از روزهای سال 642، یعنی پس از ورود شمس به قونیه در بیست و ششم جمادی الاخر همان سال، ثبت کرده اند. این دیدار چگونه صورت گرفت و در آن چند لحظه کوتاه بین آن دو چه گذشت، هنوز هم یکی از رازهای شیرین و توجه برانگیز تاریخ عرفان و ادب فارسی است؛ چرا که آن لحظه لحظه آبستنی زمان برای زادن بزرگ ترین شاعر عارف ایران بود. این دیدار سرآغاز عشق پرشوری گشت که، بسان آتشی سهمگین و مهار نشدنی، در نیستان هستی و بیشه اندیشه و سجاده پارسایی جلال الدین افتاد و از سوخته او خاکستری بر جای گذاشت. اما، از زیر این خاکستر، اخگروار، مولانایی پدید آمد که پندارسوز و نمودگداز و سراپا شور و عشق به حقیقت بود. نزدیک به هشتصد سال است که مردم آشنا و علاقه مند به زندگی مولانا و آثار او بارها از خود پرسیده اند که شمس تبریزی که بود و چه اکسیری داشت که از عالمی والامقام و شیخی زهدپیشه و متعبد و خطیبی پرآوازه رندی عالم سوز و عاشقی بی پروا و شوریده ای از دام نام و ننگ رسته و عارفی به حق پیوسته ساخت و، در مدت کوتاه آشنایی و هم نشینی با او، چنین تحول شگرفی در اندیشه و جهان نگری و، به تبع آن، در زندگی و سلوک فکری و عرفانی او پدید آورد. این جستجوها به کشف واقعیت هایی درباره زادگاه و حیات جسمانی و سلوک عرفانی و، در یک کلمه، گذشته شمس منجر شده است ولی هنوز برای آن پرسش اصلی پاسخی به دست نیامده است: شمس برای پدید آوردن عشقی این چنین شگرف و عظیم چه افسونی داشت؟...

از فرهنگستان زبان و ادب ممنونم که این فرصت را در اختیارم گذاشت تا آنچه از فرهنگ فارسی عامیانه، اثر استاد نجفی، دریافته ام با شما در میان بگذارم. به عقیده من، این فرهنگ ویژگی هایی دارد که آن را از فرهنگ های دیگر- چه عامیانه، چه عمومی، چه تخصصی- ممتاز می سازد و، اگر آن ویژگی ها به درستی شناخته شوند، چه بسا که این اثر زمینه ساز پژوهش های تازه و بسیار ثمربخش در باره زبان فارسی گردد. اما دو مانع در این میان هست که هر دو دستیابی به ویژگی های ممتاز این فرهنگ و شناخت درست آنها را دشوار می کنند. از آن دو مانع، یکی از عنوان این اثر ناشی می شود؛ و دیگری از روش تحقیقی که در تالیف آن به کار رفته است. واقعیت این است که عنوان فرهنگ فارسی عامیانه، به جای آن که از ماهیت و محتوا و نقش و ارزش این اثر رونمایی کند، آن همه را رو می بندد و ناگزیر مانع از آن می گردد که شخص حتی بو ببرد که ممکن است ویژگی های ممتازی در آن باشد تا چه رسد که در پی کشف و شناخت آنها برآید.  به عبارت دیگر، فرهنگ فارسی عامیانه، به دلایلی که به زودی خواهیم دید، آن نیست که خود عنوان می کند. هر اعتبار و ارزشی هم که این اثر دارد درست در همین است که صرفا فرهنگ لغات و ترکیبات عامیانه نیست. چه، اگر این فرهنگ منحصرا فرهنگ فارسی عامیانه بود، خود به خود در عداد آثار متعددی قرار می گرفت که به قصد گردآوری لغات و ترکیبات عامیانه تالیف شده اند. در آن صورت، نقش و ارزش و سود و ثمر آن نیز به همان فارسی عامیانه محدود می شد. در هر حال، واقعیت به چند دلیل غیر از این است...

واژه گزینی فعالیتی زبانی- شناختی است. زبانی است چون با زبان سر و کار دارد.  شناختی است چون بر فرایندهای عالی ذهن مثل تفکر و ادراک و حل مسئله متکی است. اما این فعالیت زبانی- شناختی، برخلاف فعالیت هایی چون سخن گفتن و گوش دادن، بی زحمت نیست. چامسکی معتقد است که زبان، یعنی همان مهارت های گفتاری آن و نه مهارت های نوشتاری (خواندن و نوشتن)، بدون زحمت و تلاش و آموزش مستقیم کسب می شود. وی علت را فطری بودن زبان می داند. اما واژه گزینی فعالیتی مبتنی بر تلاش است و از این جهت با سخن گفتن و گوش دادن تفاوت دارد. واژه گزینی به گمان نگارنده نوعی حل مسئله است و چهار مرحله ای که پولیا (1369، ص بیست و چهار و بیست و پنج) برای حل مسئله قائل است، یعنی فهمیدن مسئله، طرح نقشه، اجرای نقشه و به عقب نگاه کردن، در واژه گزینی نیز مصداق دارد. سولسو معتقد است که حل مسئله حاصل تفکری است در جهت خاص که پاسخ ها را به دست می دهد و از میان پاسخ ها انتخاب می کند (Solso 1988, p.157) اگر این تعریف را بپذیریم و واژه گزینی را نوعی حل مسئله تلقی کنیم به تعریف زیر می رسیم. واژه گزینی تفکری است که به سمت یافتن معادل برای واژه بیگانه جهت گیری می کند، معادل های متعدد را به دست می دهد و از میان معادل ها انتخاب می کند...

شریف جان مخدوم صدر ضیا در 27 رمضان 1283 هجری قمری برابر 27 ژانویه سال 1847 میلادی در بخارا چشم به دنیا گشاده و فوتش به آخر 1350 تقریبا برابر آخر آوریل 1932 راست آمده است. نام خود را در نوشته هایش بیشتر میرزامحمد شریف صدر المتخلص به ضیا می نویسد. در سرچشمه های تاریخی، او را محمد شریف مخدوم، قاضی محمدشریف، قاضی شریف جان، شریف جان قاضی صدر نام گرفته اند و، در سندهای رسمی روسی زمان شوروی، شریف شکوراف می نوشتند. نام خانوادگی شکوراف از اسم پدر او داملا عبدالشکور صدر، که در شعر آیت تخلص داشت، گرفته شده است. در این نام، واژه «داملا» معنای ملای بزرگ دارد (دا- ده به زبان چینیایی [چینی] به معنای بزرگ بوده است و واژه داملا شاید در کاشغر و اویغورستان پیدا شده بعد به ورارود و افغانستان کنونی آمده باشد). مخدوم واژه ای است که در بخارای سده های آخر به نام فرزندان علما علاوه می کردند. صدر عنون علمی است که سومین (پس از اوراق و صدور) و عالی ترین عنوان علما به شمار می رفت. صدرضیا، مانند پدرش، از جوانی با ادیبان و دانشمندان هم نشین بوده در حویلی (= حوالی، پیرامون) خود محفل ادبی ای تشکیل کرده بود و، در این محفل، شاعران، شعرشناسان، لطیفه گویان، شیرین کاران، علما و فضلای زمان صحبت می آراستند. اکثر اینها حق جوی و آزاداندیش بودند و به معارف پرور (روشنگر) بزرگ تاجیک، احمد دانش (1242/1826-1314/1897)، پیروی کردند و در نهضت معارف پروری 15 سال آغاز سده 20، که به نام جنبش جدیدان مشهور است، شرکت گرفتند، «مکتب اصول جدید» گشادند، کتاب و روزنامه به طبع رسانیدند، اصلاحات اجتماعی و فرهنگی طلب کردند و خواستند «انقلاب علمی» برپا سازند. به این گناه، بسیاری از آنها، در سال 1336/1918، که در بخارا ارتجاع بالا گرفت، کشته شدند. صدرضیا به زندان افتاد و حکم نامه قتل او تصادفا به اجرا نرسید. چون او را به زندان می بردند، دست نویس بعضی از نگاشته های او را که یک نسخه بود سوزانیدند. پس از انقلاب سال 1339/1920، که در بخارا جمهوری شوروی و حکومت پانترکیستی تاسیس شد، صدرضیا، بعد از مدتی، خانه نشین شد و آثار نابود شده اش را دوباره نوشت و یا از روی پاره های مسوده برقرار کرد...

نهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی، مهوش واحد دوست، سروش، تهران، 1379، 500 صفحه. پرسش هایی که در نظر اول برای خواننده کنجکاو این کتاب پیش می آید، به عنوان فارسی و انگلیسی آن، یا دقیق تر به دو جز از این عناوین، یعنی نهادینه ها و Symbols مربوط می شود. نخستین پرسش این که آیا اختیار Symbol به عنوان معادل نهادینه درست است؟ دیگر آن که مراد مولف از نهادینه چیست و چرا در متن و نمایه موضوعی کمتر ذکری از آن می شود و، به جای آن، بن مایه و نمادینگی و نمودگاری به کار رفته است.  دیگر آن که نهادینه بیشتر آنچه را به صورت نهاد Institution درآمده افاده می کند و حال آن که در متن از نهادها (مذهب، زبان، مناسبات خانوادگی...) کمتر بحث شده است. از آن بگذریم، نثر خود نویسنده، که حجم بسیار اندکی از کل کتاب را در بر می گیرد، جلب توجه می کند که در آن بر سره نویسی اصرار شده است. زبانی نامانوس که، از همان گام نخست (سرآغاز شاعرانه کتاب)، خواننده را برای فهم مطلب به نوعی تلاش ذهنی، برای برگرداندن تعبیرات به زبان معیار، وا می دارد. نمونه ای از آن را در عبارت زیر می توان ملاحظه کرد: برای آغاز جستارم می بایست کوتاه گونه [= به اختصار]، شناختی از پژوهش های ارزمند [= ارزشمند] استادانی [را] که اوستا و متون پهلوی را ترجمه و نقد [کذا] کرده بودند- تا آنجایی که در پیوند با جستار من بود [= به موضوع تحقیق من مربوط بود]- در گستره دید نهم [= در مد نظر آورم]. که البته تصور «در گستره دید نهادن شناخت» نیز برای هر کسی میسر نیست...

با آن که در قرن بیستم زبان دری افغانستان توجه پژوهشگران را به خود جلب کرد؛ در میان گویش های موجود در پیوستار زبان های خویشاوند فارسی، تاجیکی و دری کمتر از همه گویش های این زبان بررسی و مطالعه شده است. حتی، در منطقه ای که زبان دری رواج دارد، مطالعات ایران شناسان، بیش از همه، بر گویش پایتخت یعنی کابلی متمرکز شده است که می توان، برای نمونه به آثار ل. بوگدانوف، ر. فرهادی، ت. ن. پاخالینا و غیره اشاره کرد. علاوه بر گویش کابلی، گوبش های هزاره ای نیز در کانون توجه پژوهشگران قرار گرفت و مجموعه آثار و. آ. افیموف و دیگران بدان اختصاص دارد. تحقیقاتی نیز در باره گویش های منطقه جبل السراج در ایالت پروان و گویش هراتی صورت گرفته که در مقایسه با دیگر گویش ها، اطلاعاتی که در باره آنها منتشر شده بسیار ناقص است. به رغم پژوهش های محدودی که امروزه در باره گویش های محلی دری صورت گرفته است، در آثار منتشر شده می توان نظرهای ارزشمندی سراغ گرفت که چه بسا اساس رده بندی گویش های این زبان واقع شوند و موقعیت زبانی آنها را نه تنها نسبت به یکدیگر بلکه نسبت به دیگر واحدهای گویشی منطقه دری- فارسی- تاجیکی آشکار سازند. در رده بندی پیشنهادی ر. فرهادی، گروه گویشی تاجیکی- فارسی- دری به دو بخش غربی (گویش های فارسی ایرانی غربی) و شرقی تقسیم می شود. بخش شرقی خود شامل یک زیرمجموعه خراسانی (خراسان ایران، خراسان افغانستان و سیستان) و افغانی- تاجیکی (تاجیکستان و دیگر مناطق آسیای مرکزی، مرزهای افغانستان از بدخشان تا کابل و امتداد آن به سمت مشرق) است. این رده بندی بدون تردید در خور توجه است؛ اما، به سبب بی ثباتی و تزلزل مطالب موجود، می توان آن را طبقه بندی ابتدایی تلقی کرد...

لاله برافروخت رمان لاله برافروخت اولین اثر اسماعیل فصیح پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است که در همان سال های اول به رشته تحریر در آمد؛ اما، متاسفانه در سال 1377 در دسترس خوانندگان قرار گرفت. هر چند بدعت و تازگی مضمون انقلابی آن در همان سال هایی که اثر خلق شده است بسیار ملموس تر می بود، اما هنوز هم این رمان، چه برای خواننده ای که انقلاب را لمس کرده است و چه خواننده جوان تری که فاقد چنین تجربه ای است می تواند خاطره انگیز و هیجان زا باشد، خاصه که مضمون عشقی آن نیز بر زیبایی اثر افزوده است.   خلاصه داستان صحن قبرستان امامزاده عبدالله در یکی از روزهای تابستان 1350 شاهد مراسم چله شهید «علی نبوی» از مبارزان ضد رژیم پهلوی است. ندای حق خواهی در خانواده «اوس عبدالرضا نبوی»، «پدر علی» سنتی دیرینه است. پیرمرد، که کینه خاندان پهلوی را از زمان رضاشاه به دل داشته و مسلمانی پرشور و هوادار امام خمینی بوده، موفق شده بود حس مبارزه جویی و اسلام خواهی را در تک تک فرزندان خویش بپروراند. «محمد نبوی»، فرزند ارشد خانواده، در تظاهرات 15 خرداد 1342 به شهادت رسیده بود. «محسن» متواری و «مصطفی» در بند اسارت ساواک بود. «رضا» نیز، که برای تحصیل طلبگی ایران را ترک کرده بود، در لبنان، در یکی از اردوگاه های سازمان آزادی بخش فلسطین، به تعلیمات نظامی مجاهدان سرگرم بود. «مریم»، یگانه دختر اوس عبدالرضا، نیز ستایشگر برادران مبارز و در آرزوی پیروی از آنها بود. تنها «ناصر»، کوچک ترین عضو خانواده، که به دلیل رماتیسم قلبی مادرزادی دارای رشد جسمانی کم و همیشه ضعیف و خانه نشین بود، طبعی ساده و لطیف داشت، هرچند که گرایش های مذهبی خانواده او را نیز به تلاوت قرآن و کسب مهارت در قرائت آن کشانده بود...

این مقاله، فروتنانه، حاوی پیشنهادهایی است در تشریح اجزای سازنده واژه فارسی کشاورز، واژه ای بسیار متداول که فردوسی و، پیش از او، ابوشکور بلخی، در اشعار خود، آن را به کار برده اند. تا آن جا که می دانیم این واژه در زبان های ایرانی میانه غربی نیامده است. این پرسش پیش می آید که آیا واژه کشاورز بازمانده زبان ایرانی مشترک است یا واژه ای دخیل از زبان سغدی. واژه مرکب kešāwarze به معنای «کشت، کشاورزی» در متن های سغدی، با املای kš'wrz'k یا qš'wrzyy، شاهد دارد؛ جز نخست این ترکیب اسم مصدر باستانی است از بن مضارع باستانی karša- / kṛša که در دیگر زبان های دوره میانه ایران دیده نمی شود. در متن سغدی مسیحی C2، شاهدی با ضبطی دیگر از این بن مضارع آمده است و آن kaš- /kəš-، به صیغه سوم شخص مفرد وجه تمنایی است با املای qšy و اسم مصدر مونث qšy' به معنای «بذرافشانی»...  

دکتر منصور شکی، استاد بازنشسته زبان فارسی و زبان پهلوی در دانشگاه پراگ، روز سوم فروردین 1379، در سن 82 سالگی درگذشت. دکتر شکی، در جوانی، از طرف شرکت نفت، برای تحصیل ریاضیات، به بیرمنگام (انگلستان) رفت، و در آن جا، در رشته فیزیک، درس خواند و موفق به اخذ درجه فوق لیسانس در این رشته شد. پس از بازگشت به ایران، به مدت دو سال در آبادان به کار پرداخت؛ اما، به علت درگیر شدن در مسائل سیاسی روز، مجبور به ترک ایران شد و در 1327، قبل از واقعه تیرخوردن شاه، به کشور چکسلواکی رفت. در آن جا، به معرفی صادق هدایت، با یان ریپکا، ایران شناس مشهور چک، آشنا شد و، به مدد او، به تحصیلات خود در رشته فیزیک ادامه داد و موفق به اخذ درجه دکتری در این رشته شد. پس از اتمام تحصیلات، در کشور چک مستقر شد و مدت پنجاه سال تا آخر زندگی خود را در آن کشور گذرانید. شکی، پس از مدتی که در رشته فیزیک به کار مشغول بود، به علت ابتلا به بیماری سخت ریوی از کارهای سنگین منع شد و به تدریس زبان فارسی در دانشکده شرق شناسی دانشگاه پراگ پرداخت. از این تاریخ به بعد، او هم خود را یکسره صرف تحقیق در زبان فارسی کرد و سه کتاب خوب و مفید و چند مقاله در این زمینه به چاپ رسانید...

قوامی رازی از شاعران پارسی گوی و شیعی مذهب قرن ششم هجری است. قدیم ترین اثر مکتوب شناخته شده که در آن از این نانوای شاعر نام برده شده کتاب النقض عبدالجلیل قزوینی است که در دهه اول نیمه دوم قرن ششم تالیف شده و مرحوم محدث ارموی تصحیحی انتقادی از آن را در سال 1331 منتشر کرده است. در این کتاب، از قصیده ای یاد شده که قوامی، در آن، تخلص به شرف الدین مرتضی کرده در این بیت: تا صاحب الزمان برسیدن به کار دین                                اولیترین کسی شرف الدین مرتضی است بزرگان خاندان نقیب شرف الدین ابوالفضل محمد بن علی مرتضی، رئیس ری، که النقض به نام او نوشته شده، ممدوحان برهانی نیشابوری و پسر او، امیر الشعرا معزی، و کمال الدین اسماعیل بوده اند. شیخ منتجب الدین قمی نیز کتاب مشهور فهرست خود را به نام پسر همین شرف الدین، یعنی نقیب عزالدین یحیی، ممدوح کمال الدین اسماعیل، تالیف کرده است. عوفی، در باب دهم از لباب الالباب (حدود 618 ه.)، ضمن شعرای آل سلجوق، از قوامی رازی ذکری به میان آورده و قوام الملک یمین الدین طغرایی را ممدوح او معرفی کرده است. در لباب الالباب، از قوامی، 8 بیت از یک قصیده در مدح این قوام الملک و غزلی در 5 بیت و قطعه ای در 2 بیت نقل شده است. امین احمد رازی نیز در هفت اقلیم (دهه اول یا سوم قرن یازدهم) از این شاعر یاد کرده و سی و اند بیت، از جمله ابیاتی چند در صفت شراب و اسب و آتش، از او نقل کرده است. تذکره نویسان پس از او مطلب تازه ای درباره قوامی نیاورده اند...

بر روی سکه های قرن سوم و چهارم میلادی دولت ساسانی لقبی حک شده است که درباره خصوصیات فرمان روایی و عقاید سیاسی- مذهبی آن دوران نکات مهمی را روشن می کند. این لقب، که بر روی سکه های اردشیر اول (224-240م)، شاپور اول (241-272م)، هرمز اول (272-273م)، بهرام اول (273-276م)، بهرام دوم (276-293م)، بهرام سوم (293م)، نرسی (293-303م)، هرمز دوم (303-310م)، و شاپور دوم (310-379م) حک شده، چنین است: ctry MN yzd'n «چهر از یزدان». این لقب بر روی کتیبه های اوایل دوره ساسانی به چشم می خورد. برای مثال، در آغاز کتیبه اردشیر اول، بنیان گذار سلسله ساسانی، این القاب یافت می شود: Mzdysn bgy 'rthštr MLK'n MLK' 'yr'n MNW ctry MN yzd'n «بغ مزداپرست اردشیر، شاهنشاه ایران، که چهر از یزدان (دارد)». در این مقاله، تلاش بر آن است که منظور شاهنشاهان ساسانی در اختیار این لقب و نفوذ فرهنگ های هلنی و میان رودانی را در شکل گیری تبلیغات ایدئولوژیکی آنها روشن سازیم. در این کتیبه و در سکه هایی چند، شاهنشاهان ساسانی خود را بغ یا خدا قلمداد می کنند و به ایزدان ربط می دهند. برای درک وجه این معنی، لازم است که لقب چهر از یزدان را جز به جز مطالعه کنیم. چهر در فارسی میانه čihr و در کتیبه های فارسی باستان به صورت ciça در کنار ariya به معنی «آریایی چهر» آمده است. در اوستا نیز، čiθra- به معنی «نطفه» و، در متون مانوی، cyhr به معنی «ذات و نسل» است و، در پازند، به صورت čihara ضبط شده است. معنی این کلمه، هر چند در دوره میانه تقریبا روشن است، با نگاهی به صورت هند و ایرانی آن روشن تر می گردد...

اهریمن، خرد خبیث، دیو یا شیطان، ویرانگر، مرگ آفرین، راهنمای بدی ها و، در دین زردشتی، منشا بدی، زشتی، پلیدی، تاریکی، جهل، ستم و دشمن خداوند است. این نام، در اوستای گاهانی، Angra Mainyu؛ در اوستای غیرگاهانی، Aŋra Mainyu؛ در ادبیات پهلوی، Ahreman؛ و، در فارسی نو، اهریمن آمده و در کتیبه های فارسی باستان ذکری از آن به میان نیامده است. واژه Angra Mainyu فقط یک بار در گاهان (یسن 45، بند2) ذکر شده است. اما، در اوستای غیرگاهانی، به دفعات ازAŋra Mainyu با عنوانdaēvanąm daēvō  «دیوان دیو» (وندیداد، فرگرد 19، بندهای 1 و 43-44) یاد شده است. اهریمن، در کتاب های مقدس زردشتی، نادان و فریبکار (یسن 30، بندهای 5، 6) خبیث، خالق بیماری، بلا، مصیبت، شرارت، بدی (وندیداد1) و مرگ و نیستی (یسن 30، بند4) است. وی به آفرینش نیک اشه هجوم می برد (یشت 13، بند77) و به وسوسه و اغوای زردشت می پردازد (وندیداد 19، بند6 و بندهای بعدی). از رویداد عجیب و باور نکردنی به بارگی گرفتن اهریمن، به مدت سی سال، به دست تهمورث Taxma Urupi، دوبار در اوستا یاد شده است (یشت 15 بند12 و یشت 19 بند29). در متن های پهلوی، واژه اهریمن گاهی وارونه نوشته می شود تا نشانه ای از واژگونگی اعمال وی و بیزاری کاتب از او باشد. در این متن ها نیز، اهریمن دشمن اورمزد است و به آفرینش اورمزد می تازد و بیماری، تاریکی، ریمنی، ویرانی، عیب، نقص و مرگ می آفریند (بندهش 5، بندهای 42-47). آغاز نبرد اورمزد و اهریمن، زمان معین شده برای آن، توصیف کامل آفرینش اورمزدی و اهریمنی و سرانجام کار اهریمن در متن های پهلوی به صورت های متفاوتی آمده است. اما، امروزه، به عقیده پارسیان هند، اهریمن جلوه ای از تمایلات اهریمنی است و از این رو نبرد واقعی میان اورمزد و اهریمن در روح هر انسان در تمامی جهان ادامه دارد...

در ادوار پیشین که فرهنگ عمومی و آمخته های نهادین جامعه پارسی زبان جوششی داشت و خروششی، بی تردید پارسی گفتاری ایرانیان نیز آهنگین بود. جایگاه رفیع شعر و کلام موزون، در دوره های پیشین، هم بر آهنگین بودن پارسی گفتاری تاثیر داشت و هم از آن تاثر. این که بسیاری از زمینه های فرهنگی- که با کلام مخیل و شعر سر و سری هم نداشت اما با کلام موزون (نظم) تبیین می شد- مثلا تفسیر قرآن به نظم صورت می گرفت و ترجمه حدیث به نظم فارسی می شد یا دستور زبان و دیگر زمینه های آموزشی و تعلیمی زبان شناختی به نظم عرضه می شد و تاریخ صورت منظوم می یافت و حتی مباحث علوم دقیقه مانند پزشکی و گیاه شناسی و اخترشناسی به نظم و کلام موزون مجال طرح می یافت- همه، حاکی از این بود که پارسی زبانان آهنگ و آهنگین بودن را در زبان روزمره شان بیشتر خوش می داشته اند. زبان گفتاری برخی از مشایخ صوفیه مانند خواجه عبدالله انصاری، ابوسعید ابوالخیر، یکی دو پاره عبارت پارسی از بایزید بسطامی و برخی عبارت های منسوب به ابوالحسن خرقانی و نگارش هایی چون روضه الفریقین ابوالرجا شاشی، دستور الوزرا ابوالرجا قمی و امثال و اشباه آنها هم، که بی گمان با زبان گفتاری عصر همسانی و همسویی دارند، همه نشان از آن دارد که مقوله آهنگ و آهنگین سازی عناصر زبان پسند غالب و عمومی ذهن و زبان پارسی زبانان ادوار پیشین بوده است...

این مقاله، که به بحث درباره ماضی نقلی در گویش های مازندران و گیلان (حاشیه دریای خزر) اختصاص دارد، بر اساس گونه ساروی گویش مازندرانی و مقایسه آن را با رامسری و رشتی تنظیم شده است. پیش از ورود در بحث اصلی، به اجمال ساختمان فعل ماضی را در گویش های مازندرانی و گیلانی بیان می کنیم. ماضی مطلق، از پیشوند فعلی و بن ماضی و شناسه فعلی ساخته می شود: مردم                                            (سا)  ba-merd-e-me                  افتادم                                                             (را)  ba-ket-əm               خواندم                                                           (ر)  ba-xand-əm صیغه های ماضی استمراری ساده و ترکیبی، در مازندرانی، از بن ماضی و شناسه فعلی ساخته می شود:                 می مردم                                                      (سا)  merd-e-me و، در رامسری، از بن ماضی و-en  نشانه استمرار و صیغه فعل ماضی âbâ'an  «بودن» ساخته می شود: می افتادم                                                      kat-en-âbâ-m و، در گیلکی رشتی، از بن ماضی و نشانه استمرار -i- و شناسه فعلی ساخته می شود:                 می گفتم                                                        goft-i-m (i) ماضی بعید، از صفت مفعولی و صیغه ماضی مطلق «بودن» ساخته می شود: مرده بودم                                                     (سا)  ba-merde-bi-me برده بودم                                                      (را)  bâ-borde-bâm خورده بودم                                                  (ر)  bu-xurde-bu-m ماضی التزامی، از صفت مفعولی و صیغه مضارع التزامی فعل «بودن» ساخته می شود: چیده باشم                                                     (سا)   Da-či (ye)-bu('e)m گفته باشم                                                      (ر)      bu-goft-ə-bim در رامسری، صیغه خاصی به دست نیامد. به نظر می رسد که از صیغه ماضی بعید استفاده می شود: شاید گفته باشم                                               šâyadbo-gutə-bâm ...

شغل گیوه کشی بیش از هزار سال در ایران سابقه دارد. در کتاب شیرازنامه (به تصحیح بهمن کریمی، تهران 1310، ص 154)، در شرح حال احمد علوی، به نقل از ابوالعباس احمدبن ابی الخیر زرکوب شیرازی، آمده است: به شهور سنه ثلثین و خمسمائه (530) وفات یافت و در بازار گیوه دوزان [شیراز] به محلت پیراسته به مدرسه شریفی مدفون است. گیوه پاافزار سنتی ایرانیان بوده و هنوز هم، به خصوص در روستاها، شان خود را حفظ کرده است. امروز هم گیوه دوزانی هستند که فقط به کار دوختن گیوه ملکی اشتغال دارند با این تفاوت که تخت یا زیره آن را اغلب از چرم می گیرند و کمتر تخت کشی می کنند. به همین دلیل، به آنها گیوه دوز می گویند نه گیوه کش. اما گیوه کش را فرهنگ ها غلط معنی کرده اند. در لغت نامه دهخدا به نقل از این فرهنگ ها آمده است: گیوه کش کشنده گیوه، حامل گیوه، کفشدار، از جایی به جایی برنده گیوه، شخصی را گویند که چون کفش ها را از پا در آورند بدو سپارند و این قسم مردم اکثر بر در مزارات و مانند آن نشینند (آنندراج، بهار عجم، چراغ هدایت). حتی گیوه کش را به معنی «گیوه دزد» هم گرفته اند؛ چون کش رفتن، در اصطلاح عامه، به معنی «دزدیدن» نیز هست. شفائی، شاعر معاصره شاه عباس صفوی و هم عصر ذوقی اردستانی شاعر، ابیات بسیاری در هجو بینی ذوقی سروده است. یکی از آن ابیات چنین است: تا کی ز دست بینیت ای غول گیوه کش             از روی این و آن به ملامت خجل شوم به قول مولف چراغ هدایت، اغلب لغت نویسان این بیت را شاهد در معنی «کفش داری» آورده اند که ظاهرا از روی قیاس است و اصلی ندارد. فرهنگ های معتبر بعد از آن و حتی فرهنگ معین این شعر را به عنوان شاهد در معنی «کفش دار» نقل کرده اند. رضا قلی خان هدایت در تذکره ریاض العارفین (به کوشش گرگانی، ص 115، ذیل ذوقی اردستانی) می نویسد: از قصبه اردستان و به علی شاه مشهور بوده و در اصفهان گیوه دوزی می نموده. تحصیل نکرده اما ذوقی داشته، مردی درویش مشرب از اهل طلب است و با حکیم شفائی معاصر بوده.

در مقاله «حذف در زبان فارسی» (کاوسی نژاد 1376: 155-156)، گفته شد که هلیدی، برای حذف، با توجه به جایگاه وقوع آن، سه نوع قایل شده است: 1) حذف در گروه اسمی 2) حذف در گروه فعلی 3) حذف در جمله. در تعریف «حذف در گروه اسمی» نیز گفته شد که هر گروه اسمی از یک هسته و چند وابسته که در دو طرف هسته قرار می گیرند تشکیل شده است. در شرایط خاص، هسته گروه اسمی می تواند حذف شود و یکی از وابسته ها نقش هسته را در ساختمان گروه اسمی به عهده بگیرد و این همان است که «حذف در گروه اسمی» نامیده می شود. این مقاله به بررسی حذف در گروه اسمی در زبان فارسی اختصاص دارد. در این پژوهش، توصیفی که در دستور صادقی و ارژنگ (1356) از ساخت گروه اسمی شده، با اندکی تغییر، مبنا در نظر گرفته شده است. ابتدا خذف در گروه اسمی، با توجه به ساخت آن در زبان فارسی، تعریف و سپس چگونگی پیش فرض عناصر در گروه اسمی و انواع حذف در آن مطرح می شود...

روزه در نگاره اول چنین به نظر می رسد که واژه روزه با واژه روز، به مناسبت آن که زمان اجرای این فریضه تمام روز را در بر می گیرد، مربوط است. با دلایلی که ذکر خواهد شد، نشان خواهیم داد که این ربط ظاهری است و کلمات روزه و روز، به احتمال قوی، با یکدیگر مربوط و هم ریشه نیستند.   نخست یادآور می شویم که روزه، به عنوان فریضه آیینی، مختص به دین مبین اسلام نیست و در بیشتر ادیان دیگر نیز با تشریفات و ویژگی های خاص خود وجود دارد. مسلم است که در بسیاری از این ادیان زمان اجرای فریضه روزه بخشی از شب و حتی تمام شب را در بر می گیرد. برای نمونه، روزه مومنان مسیحی را در دو عید معروفشان یادآور می شویم که از نیمه شب آغاز می شود و تا عصر روز بعد ادامه می یابد. علاوه بر این، بسیار منطقی است که بپذیریم آنچه در طول اجرای فریضه روزه، چه در دین اسلام و چه در ادیان و مذاهب دیگر، مهم تلقی شده و منظور نظر شارع بوده نفس محدودیت خوردن و آشامیدن یا پرهیز از آن است نه زمان آن (شب یا روز). دیگر آن که در برخی از زبان های هندواروپایی کلمه ای که برای رساندن مفهوم روزه به کار می رود با کلمه روز در آن زبان ها ربطی ندارد. برای نمونه، در زبان سنسکریت، کلمه anāhāra- به معنی «روزه» مرکب است از an- (پیشوند نفی) و āhāra به معنی «خوراک» anāhārin) «روزه دار»( که بر روی هم «دوری از خوراک، پرهیز از خوراک» معنی می دهد. یا، در همان زبان، کلمهanaśana-  به معنی «روزه» مرکب است از an- (پیشوند نفی) و aśana- مشتق از aśnāti به معنی «خوردن» که باز بر روی هم «دوری و پرهیز از خوراک» معنی می دهد. در زبان یونانی نیز، کلمه vησ τεία به معنی «روزه» و vῆστιs به معنی «روزه دار» (لفظا: «نخورنده») مرکب هستند از vη- (پیشوند نفی) و جز مشتق از δω ἔ به معنی «خوردن». هم چنین، در زبان ایرلندی، کلمه troscaim به معنی «روزه» احتمالا مشتق است از trat به معنی «تشنگی»...