مطالعات ملی
سال:1384 | دوره:6 | شماره:2 (22) جنگ تحمیلی و هویت (1) |تعداد مقالات:6

مطالعه و بررسی ادوار مختلف جنگ و ماهیت و نقش آن در جوامع مختلف در بررسی پژوهشگران عرصه جامعه شناسی و علوم سیاسی اهمیت بنیادین دارد. در مقاله حاضر، ضمن تحلیل تاریخ جنگ و چگونگی تغییر در ماهیت آن در جامعه سنتی، مدرن و پسامدرن، تحولات معرفتی و ساختاری جامعه و نقش هویت ساز جنگ در آن ها مورد ارزیابی قرار می گیرد. مساله اصلی مورد نظر برای نگارنده، اثبات این مهم است که ما هم چنان در جوامع نظامی زندگی می کنیم. به عبارت دیگر: برخلاف روی کرد خوش بینانه عصر مدرن به حذف نهاد جنگ از زندگی جدید، ما هر روز شاهد اکال مخرب تر جنگ و پی آمدهای منفی بر زیست- جهان بوده ایم، چنان که در دوره پسامدرن خطر آن تمامی هستی بشر را در معرض انهدام قرار داده است. این روی کرد از طریق استفاده از مثال ها و آمار عینیت خواهد یافت.

انقلاب اسلامی ایران، در تعمیق مبانی فکری - فرهنگی و اعتقادی خود به میزان قابل ملاحظه ای با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، که یک دهه از عمر انقلاب را به خود اختصاص داد، آمیخته شده است. در این جنگ جوهره اسلام مبارز تبلور یافت و خوداتکایی و عدم اعتنا به قطب های قدرت در پیشبرد جامعه تحقق عینی یافت. در دوران جنگ تحمیلی که هشت سال به طول انجامید، جمهوری اسلامی ایران، همواره با تکیه بر اصل، نه شرقی – نه غربی به دفاع از موجودیت و تمامیت سرزمینی خود پرداخت، دورانی که نظام حاکم بر عرصه روابط بین المللی نظام دو قطبی بود. جمهوری اسلامی ایران توانست با ارایه تعریفی مستقل از هویت خود در مقابل این نظام دو قطبی بایستد و مبارزه نماید. در مورد ریشه ها، تاریخ، عواقب و پی آمدهای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، کتب و مقالات زیادی به زبان های فارسی و انگلیسی منتشر شده است، اما درحوزه بررسی موضوع از دیدگاه تئوریک اقدامات بسیار محدودی صورت گرفته است. نگارنده با آگاهی از این موضوع، در نوشتار حاضر، در پی ارایه تحلیلی سازه انگارانه از هویت جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ تحمیلی برآمده است. بنابراین، ابتدا دیدگاه سازه انگاری را مورد بررسی قرار داده و سپس به ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، از این دیدگاه می پردازد و در پایان هویت دولت جمهوری اسلامی ایران را در دوران جنگ تحمیلی مورد تحلیل قرار خواهد داد.

جنگ یکی از پیچیده ترین پدیده های اجتماعی است که جوامع را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و تاثیر آن، تمام نظام ها، خرده نظام ها و نهادهای اجتماعی را در برمی گیرد. لذا جنگ یک ستیزه گروهی است که مهم ترین خصلت آن نظم و سازمانی است که بر آن حاکم می باشد. از طرفی، هویت نیز به عنوان یکی از پیچیده ترین و غامض ترین مفاهیم علوم اجتماعی می باشد که با توجه به سابقه دیرینه آن هنوز رنگ کهنگی به خود نگرفته و همواره در معرض تغییر و دگرگونی است. این مقاله، با استفاده از الگوی پارسونز به تحلیل خرده نظام های زیستی، شخصیتی، اجتماعی و فرهنگی و تحلیل جامعه شناختی جنگ ایران و عراق و رابطه هویت و جنگ پرداخته است و این موضوع را که در جریان جنگ هویت در معنای عام و هویت ملی در معنای خاص خود تقویت می شود و افراد یک جامعه از طریق وفاق و وحدت جمعی و ملی و با توجه به منش ملی خود فارغ از احساسات دینی و قومی در کنار هم در برابر دشمنان خارجی ایستادگی می کنند، مورد بررسی قرار داده است.

با توجه به تلاش های بر طرح شکاف های قومی و مذهبی در ایران، نوشتار حاضر در جست و جوی ریشه های هم گرایی بین اهل کتاب با سایر ایرانیان در دفاع مقدس است. ضمن طرح وفاق ملی در ایران، به ریشه های عمیق آن نیز اشاره دارد. در مدخل بحث، مفاهیم کلیدی چون اهل کتاب، دفاع مقدس و هم گرایی مورد تامل قرار گرفته و از نوع رابطه حکومت با حقوق اقلیت های دینی سخن به میان آمده است و این مدعا مدلل گردیده که چون حکومت دینی ایران بر مبنای مدل مردم سالاری دینی است، می تواند حافظ حقوق اقلیت ها بوده و آن ها را به مشارکت و فداکاری برای اعتلای کشور در صحنه های مختلف دعوت کند.این مقاله در بررسی اندیشه های هم گرایی پیروان اهل کتاب با سایر ایرانیان در دفاع مقدس بر دو عامل کلیدی و کلان تاکید کرده است:اول: وطن دوستی و عامل ایرانیت پیروان اهل کتاب و دوم: شیوه حکومت و نحوه تعامل امام خمینی (ره) با پیروان اهل کتاب که زمینه وفاق معقول ملی را فراهم می کرد. مدعای دوم را فراتر از حقوقی که برای اهل کتاب در تقنین جمهوری اسلامی ایران منظور گردیده است، بر مبنای هویت دینی و تعامل اهل کتاب با مسلمانان نیز می توان مورد ارزیابی قرار داد.

دوران هشت سال دفاع مقدس یکی از گسترده ترین حوزه های تفکر، اندیشه و پژوهش را فراروی اندیشمندان و پژوهشگران این کشور قرار داده است، تا ابعاد پیچیده و ناشناخته ای از فرهنگ و ارزش های اصیل مذهبی و ملی مردم ایران را مورد پژوهش قرار دهند. مقاله حاضر تلاشی است در این حوزه، که سعی دارد تاثیر جنگ هشت ساله را بر مقوله هویت سازی فرهنگ ایرانی در شعر، بررسی نماید. طرح مباحث مربوط به هویت ایرانی در شعر دفاع مقدس، سبب ترویج اندیشه های مهرورزی به میهن و تقویت روحیه دفاع از آن شد و شعر، به عنوان وسیله عمده ای برای تجلی مبانی هویت ایرانی مطرح گردید که نوع نگرش انسانی ایرانی را به دنیای پیرامون خود نشان می دهد.

جشن تیرگان از کهن ترین جشن های ایران زمین است. ایرانیان از دوره ماد آن را با شکوه تمام در سراسر ایران زمین برگزار می کردند. پس از فتنه افغان، به دلایل نامغلوم جشن تیرگان به فراموشی سپرده شد و فقط زرتشتیان، ارمنیان، برخی از روستاییان روستاهای خراسان و در گیلان و مازندران به نام تیرماه سیزشو آن را برگزار می کنند. یکی از جشن تیرگان و سابقه تاریخی آن آگاه نیستند. برای آشنایی بیش تر و احیای این جشن کهن ایران زمین، این مقاله نگاشته شد.