مطالعات ملی
سال:1393 | دوره:15 | شماره:3 (59) |تعداد مقالات:10

امروزه اسناد هویتی به عنوان دسته ای از مواد آرشیوی و مدارک هویت بخش جمعی هر کشوری به شمار می آیند؛ شناسنامه (سجل) نخستین و مهم ترین سند هویتی ایرانیان در ابتدای سده بیستم محسوب می شود و اولین سندی است که حامل بار هویتی جمعی و فراگیرایرانی بود. قاموسی که وقایع تلخ و شیرین همچون روز ولادت، زمان ازدواج، نام فرزندان، طلاق یا مرگ همسر و روز وداع صاحبش در آن ثبت و ضبط می گردد. اصولا در تقسیم بندی اسناد تاریخی، شناسنامه را زیر مجموعه اسناد دیوانیات و در گروه اسناد دیوانی هویتی دوره معاصر قرار می دهند.این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش اساسی است که ساختار و محتوای اسناد هویتی (سجل/ شناسنامه) در ایران چگونه شکل گرفته و تداوم و تحول یافته و کارکردهای هویتی این سند مهم چیست و از چه عواملی تاثیر پذیرفته اند؟ پژوهش حاضر قصد دارد ابتدا به امر انتساب و هویت ساکنان ایران قبل از ایجاد دولت مدرن بپردازد و سپس شناسنامه/ سجل را از منظر کارکردهای هویتی و علم سندشناسی درطول یک قرن گذشته مورد مطالعه قرار دهد.یافته ها و نتایج: نتیجه این تحقیق گویای آن است که ساختار و محتوای شناسنامه ها در طی یکصده اخیر تابع گفتمان حاکم متاثر از نظام دیوان سالار دولتی، بروکراسی پویا و فضای فرهنگی حاکم می باشند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان تحقق ابعاد تربیت شهروندی در کتاب های درسی دوره پیش دبستانی از دیدگاه مربیان این دوره انجام شده است. ماهیت پژوهش کاربردی و از نوع توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه مربیان مقطع پیش دبستانی شهر یزد در سال تحصیلی 92-1391 می باشد. نمونه پژوهش 120 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته، شامل 47 سوال بود. جهت تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از آزمون های آماری t تک نمونه ای و آزمون رتبه بندی فریدمن استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که میزان تحقق ابعاد تربیت شهروندی در کتاب های درسی در بعد رفتارهای دانشی (2.36) و رفتارهای فرهنگی ملی (2.44) پایین تر از سطح متوسط، و در بعد رفتارهای اجتماعی (3.53) بالاتر از سطح متوسط می باشد. در بعد رفتارهای دانشی بالاترین میانگین رتبه ای گویه «در مقابل خواسته های دیگران می تواند (نه) منطقی بگوید»، و پایین ترین میانگین رتبه ای گویه «می تواند رنگ ها و اشکال هندسی (برای درک مفاهیمی نظیر علائم راهنمایی و رانندگی) را از هم بازشناسد»، در بعد رفتارهای فرهنگی بالاترین میانگین رتبه ای گویه «رهبر و رییس جمهور را می شناسد و نام آنها را می داند»، و پایین ترین میانگین رتبه ای «اقوام و اقلیت های دینی و اقوام را که در کشور وجود دارد می شناسد»، در بعد رفتارهای اجتماعی بالاترین میانگین رتبه ای گویه «انگیزه و هیجان برای پیشرفت دارد»، و پایین ترین میانگین رتبه ای گویه «در کارها و تصمیماتش دور اندیش است» می باشد.

نوروز یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران باستان و یکی از آیین های برجسته در زمینه فرهنگ مشترک و عاملی برای همگرایی فرهنگی میان ایران و کشورهای حوزه تمدنی ایران محسوب می شود. این آیین علاوه بر ایران در دیگر کشورهای حوزه تمدن ایرانی از جمله آسیای مرکزی، قفقاز، کشورهای هم جوار ایران در غرب و شرق مثل عراق، ترکیه، افغانستان، کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس، پاکستان و حتی مناطق دیگر ازجمله بالکان و شبه قاره هم جشن گرفته می شود. بررسی دقیق آیین نوروز در میان کشورهای حوزه تمدنی ایران نشان می دهد که برخی از سنت ها و آداب و رسوم نوروزی در کشورهای حوزه تمدنی ایران مشترک است و در عین حال در برخی آداب و رسوم نوروزی تفاوت هایی دیده می شود. بنابراین هدف اصلی مقاله بررسی تفاوت های آداب و رسوم نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران و واکاوی علل و زمینه های این تفاوت هاست. به همین منظور پرسش اصلی که مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با رویکردی مقایسه ای به آن پاسخ می دهد این است که سنت ها وآداب و رسوم نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند و مهم ترین علل ظهور این تفاوت های آیینی چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که تفاوت های آیین نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران، در زمینه های سبزه رویاندن، برپایی دسته های نوروزی، دید و بازدیدهای نوروزی و مراسم سیزده بدر است و سه مولفه نظام های سیاسی متفاوت در کشورهای حوزه تمدنی ایران، سابقه مستمعره بودن برخی از این کشورها و وجود برخی تفاوت های فرهنگی دینی عوامل بر شکل گیری این تفاوت ها هستند.

آموزش و پرورش علاوه بر محتوای برنامه درسی، از راه شبکه های مستحکم و پایدار اجتماعی، جو و فضای تربیتی در محیط های آموزشی و مشارکت در فعالیت های فوق برنامه در ایجاد دیگر فهمی و بسط جهت گیری های شناختی، عاطفی و کنشی دانش آموزان اثرگذار است. تحقیق حاضر با بهره گیری از ادبیات نظری و تجربی مرتبط به بررسی تجربی تاثیر و نقش آموزش و پرورش بر هویت دینی و ملی دانش آموزان مقطع متوسطه پرداخته است. برای بررسی رابطه مذکور از یک نمونه 353 نفره از دانش آموزان مقطع متوسطه شهر بانه استفاده شده است. روش تحقیق به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه انجام گرفته است. نتایج نشان می دهد که جهت گیری دینی و ملی معلمان، عضویت در تشکل های دانش آموزی، مشارکت در فعالیت های فوق برنامه، تعامل با اولیای مدرسه، یادگیری تعاملی، سنوات تحصیل، رشد هویت های دینی و ملی را در جهت مثبت پیش بینی می کند. در میان متغیرهای مستقل، متغیر «جهت گیری دینی و ملی معلمان» از بیش ترین قدرت پیش بینی معنادار و مثبت هویت های دینی و ملی برخوردار است و در مجموع بیش از 0.60 از تغییرات هویت های دینی و ملی دانش آموزان با متغیرهای یاد شده قابل فهم و پیش بینی است.

این مقاله با رویکردی جدید، به آزمون ارتباط جریان شناسی فرهنگی در ایران با هویت فرهنگی پرداخته است. از این رو، هدف مقاله، طراحی یک مدل با رویکرد هویت فرهنگی، جهت تبیین و شناخت جریان های فرهنگی در جمهوری اسلامی است. روش تحقیق اسنادی پیمایشی بوده که پس از مطالعه اسنادی، و نیز تجزیه و تحلیل منابع کتابخانه ای، با نقد یافته های ارائه شده براساس تکنیک مصاحبه هدفمند با یکصد نفر از صاحب نظران و خبرگان به ارائه مدل جامع جریان شناسی فرهنگی در ایران می پردازد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که بین «هویت فرهنگی» و جریان شناسی فرهنگی رابطه معناداری با میانگین 87.33 درصد وجود دارد. هم چنین مجموعه ای از مولفه ها و شاخص های هدفمند در هویت فرهنگی است که به ادراک جریان شناسی فرهنگی در کشور منجر می شود.

وطن دوستی و همبستگی ملی از مضمون های شعری است که شاعران تحت تاثیر شرایط سیاسی اجتماعی برای ایجاد وحدت و آزادی جامعه و ملت ها از بند استعمار و بیگانگان بدان پرداخته اند. رصافی و شهریار، شاعران معاصر عراقی و ایرانی هستند که این مضامین در اشعارشان به وضوح دیده می شود. مقاله حاضر با واکاوی اشعار این دو شاعر سعی دارد تا به بررسی مفهوم وطن دوستی و مضامین مشترک مرتبط با مقوله همبستگی ملی بپردازد. روش تحقیق در این مقاله براساس تشابه زمینه های سیاسی اجتماعی مشترک و بر پایه مکتب تطبیقی اروپای شرقی (مکتب سلافیه) قرار دارد. با توجه به این که دو شاعر در شرایط سیاسی شبیه به هم زندگی می کرده اند، وطن در اشعار آنها مفهومی جدید به خود می گیرد. رصافی در مضمون ملی گرایی دید وسیعی دارد وی وحدت وطن عربی را سر لوحه خود قرار می دهد. در مقابل همبستگی ملی در نظر شهریار مربوط به کشورش ایران است. وی مردم ایران، مخصوصا آذری زبانان را در زیر پرچم یک ملت بنام ایران، به همبستگی ملی دعوت می کند.

هدف از این مقاله بررسی الگوهای فراغتی جوانان و رابطه آن با هویت ها و سبک تربیتی خانواده است. چارچوب نظری ترکیبی از نظریه بوردیو و گیدنز انتخاب شد. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده و جامعه آماری تحقیق را جوانان 29-19 سال شیراز تشکیل می دهند. تعداد 620 نفر از آنها با استفاده از نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای، پرسشنامه تحقیق را تکمیل کردند. یافته ها تحقیق نشان دهنده وجود چهار سبک فراغت بدن و سلامتی، تفریح با خانواده و دوستان، سبک مذهبی و سبک رسانه ای است که به جز سبک بدن و سلامتی، مردان و مجردها در سبک های فراغتی فعالیت بیشتری دارند. ضرایب همبستگی نشان داد که هویت ملی، دینی و جنسیتی به جز سبک بدن و سلامتی با بقیه سبک های فراغتی رابطه معناداری دارد. سبک تربیتی با سبک بدن و سبک مذهبی رابطه داشت. نتایج تحلیل خوشه نشان دهنده دو دسته از پاسخگویان بود که در هویت دینی، ملی و پایگاه اقتصادی اجتماعی خانواده و سبک های زندگی، تفاوت معناداری با هم دارند. خوشه اول شامل 73.9 درصد از پاسخگویان بود که هویت ملی و دینی قوی تری داشته و پایگاه اقتصادی اجتماعی شان از خوشه اول پایین تر و درصد زنان در آن بالاتر بود. خوشه دوم شامل 26.1 درصد از پاسخگویان بود که پایگاه اقتصادی اجتماعی آنها بالاتر بوده و اهمیت بیشتری به سبک فراغتی بدن، رسانه و تفریح می دادند و درصد مردان در آن بالاتر بود. رابطه بین هویت ها و سبک های فراغتی در هر خوشه بررسی شده و سهم پایگاه اقتصادی اجتماعی در این روابط تعیین شده است.

رکن اساسی در بررسی یک جنبش اجتماعی، وارسی میزان هم خوانی مطالبات با اندیشه ها و ارزش های مورد اعتنای آن جنبش است. در این مقاله که بر جنبش میرزا کوچک خان در گیلان متمرکز است، به بررسی پیام اصلی روزنامه «جنگل»، ارگان اصلی جنبش، پرداخته شده و هدف آن بررسی این گزاره است که «جنبش میرزاکوچک خان بر استقلال کشور و حفظ هویت ملی و همبستگی و حمایت از پارلمان نوظهور در کشور و پادشاه مشروطه استوار بوده و جنگلیان در این راستا حرکت کرده اند». این تحقیق برپایه روش «تحلیل محتوا» همه شماره های موجود و در دسترس روزنامه فوق استوار است.سیر تاریخی حرکت میرزا با اشاره به نقش وی در حرکت های مردم گیلان در انقلاب مشروطه بررسی و به عوامل تکوین و استمرار جنبش پرداخته شده است. این تحقیق به اهداف تحقق نیافته خیزش مشروطه خواهی ایرانیان نیز اشاراتی دارد و اساسا آن را یکی از عوامل مهم پیدایش و تکوین جنبش جنگل دانسته است. نیز به آرای مختلف اندیشمندان جامعه شناسی سیاسی به طور اختصار پرداخته شده، با این توضیح که به نظر می رسد هیچ یک به تنهایی قادر به توضیح این جنبش نیستند. هر یک از آرا قسمتی از ماجرای جنگل را توضیح می دهد ولیکن جنبش جنگل در تکوین خود علاوه بر هم خوانی با مجموعه آرای متفکران جامعه شناسی، به زمینه های محلی به معنای خاص آن نیز تکیه داشته است.