مطالعات ملی
سال:1383 | دوره:5 | شماره:1 (17) |تعداد مقالات:12

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در این مقاله، ابتدا عوامل اقلیمی، اقتصادی و سیاسی ـ اجتماعی موثر در پیدایش، تکوین و تداوم زندگی عشایری و کوچ نشینی در ایران و اطلس قلمرو زیست و پراکندگی جغرافیایی جامعه عشایری که تقریبا شامل 60 درصد از فضای جغرافیایی کشور می شود، بررسی شده و در ادامه ، سیر روند تغییر و تحول در جمعیت آنان قبل از 1300 ه‍ . ش. تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه برخی شاخص های مربوط به توسعه انسانی در مناطق عشایری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. برخی از این شاخص ها عبارتند از: آموزش و سوادآموزی، کوچ و تغییرات آن، اقتصاد و نظام بهره برداری در عشایر، صنایع دستی، استعدادها و قابلیت ها، چالش ها و محدودیت ها و چشم انداز آینده جامعه عشایری.

عشایر، یکی از جوامع سه گانه ایران می باشند که برای هویت ملی ایران افتخار آفرین بوده اند. سر سلسله های بسیاری از حکومت های ایران، ازجمله قاجاریه، زندیه، افشاریه و ... از ایلات بودند، که قرن ها بر ایران حکومت کردند. در اینجا ضمن تفکیک دو جامعه ی روستایی و عشایری ، به بررسی ساخت اجتماعی ـ سنتی و رده های قدرت در آن ها پرداخته و با تعریف رده بندی سنتی آن ها، شیوه انطباق رده های قدرت براین رده های ساختی را مورد بحث قرار می دهیم.از درون این رده ها، جنگجویان ویژه ای گزینش می شدند که وظایف نبرد مسلحانه را عهده دار بودند. شیوه ی ساخت اجتماعی آن ها و انطباق با رده های قدرت به گونه ای بوده است که در مدت سه روز می توانستند تمامی نیروهای جنگی خود را وارد کارزار نمایند. در روش سنتی، مالکیت شخصی بر مرتع عشایری حاکم نبوده، بلکه مرتع متعلق به کلیه اعضای دام دار طایفه بود. در سال 1342 که نظام اصلاحات ارضی بدون مطالعه و آگاهی از نظام سنتی ـ عشایری، به ملی کردن منابع طبیعی پرداخت، عشایر که دام خود را در معرض نابودی می دیدند به مخالفت با آن برخاستند و جنگ تمام عیاری بین حکومت مرکزی و بسیاری از ایل ها درگرفت که به شکست عشایر انجامید. سرپرستان و فرماندهان عشایری، یا کشته شدند یا از قدرت خلع گردیدند و سرانجام به فروپاشی نظام سنتی منجر شد، که به اختصار در این مقاله آمده است.

یکی از مهم ترین ویژگی های جهان امروز، افزایش دایم سطح وابستگی و هویتی است، که باید آن را حاصل یک فرایند دو سویه دانست: از یک سو جهانی شدن، که به خصوص در بعد فرهنگی برای از میان بردن فرهنگ های کوچک و پیرامونی تلاش زیادی می کند و از سوی دیگر، مقاومت های محلی که به صورت های مختلف در برابر حرکت نخستین مشاهده می شود. در این حال، گونه های زیستی شهرنشینی، روستانشینی و کوچ نشینی با قرار گرفتن در این فرایند دو سویه، رابطه انسان را با محیط زندگی اش به سرعت دگرگون می کنند و این رابطه را بیش ازپیش در چارچوب های سیاسی(به مفهوم روابطی از قدرت) در می آورند. در مقاله ی حاضر، با تکیه بر یک نمونه ایرانی، رابطه دو الگوی معیشتی شهری و عشایری مورد بررسی قرار گرفته، و ضمن روشن کردن بحث در چارچوبی نظری، به پی آمدهای حاصل از این رابطه در سطح محلی پرداخته است. در این خصوص به مشکلاتی توجه شده است که در تبیین هویت ملی و کاربردی شدن برنامه های مرکزی در سطح محلی مربوط می شود. استان لرستان و شهر خرم آباد از این لحاظ موقعیتی آرمانی دارند که با تکیه بر داده های به دست آمده در آن ها، موضوع به بحث گذاشته شده است.

شاهنامه ی فردوسی، بی شک، یکی از منابع اصلی فرهنگ ایرانی است. فردوسی خلق و خو و ابعاد مختلف زندگی اجتماعی ایرانیان را به بیانی شیوا در شاهنامه منعکس نموده است. به همین دلیل همواره در میان ایرانیان مورد توجه بوده است، اما در این میان علاقه و عشق لرها به شاهنامه وصف ناپذیر است. سادگی، روانی و حماسی بودن زبان شاهنامه همراه با بیان شیوای آن از صحنه های رزم، دودمان، نسب، خلق و خوی و شیوه های مبارزه، غلبه و شکست پهلوانان در مصاف با دشمنان، با ویژگی های زیستی، فرهنگی و دیگر مناسبات اجتماعی لرها قرابت زیادی ایجاد کرده است. به همین دلیل شاهنامه خوانی در میان عشایر لر به شکل یک سنت پایدار درآمده و در طول زمان کارکردهای مختلف آموزشی و تربیتی، گذران اوقات فراغت، تهییج رزمندگان به هنگام نبرد، حفظ زبان، سنت ها و رسوم، برقراری ارتباط با اقوام دیگر، روان درمانی جمعی و سرانجام نام گذاری یافته است. این مقاله به بررسی وجوه مختلف تاثیرگذاری شاهنامه بر حیات اجتماعی لرها اختصاص دارد.

بلوچ ها به استناد منابع معتبر، پیش از ظهور اسلام در بلوچستان حضور نداشته اند. بلوچ ها تبار آریایی داشته و آریایی ساکن شمال ایران ـ احتمالا کوه های البرز ـ بوده اند؛ سال ها در ارتش ایران باستان نقش داشته اند و سرانجام احتمالا در زمان خسرو انوشیروان، از شمال به کوه های کرمان کوچانده شده اند؛ منابع جغرافی نویسان عرب نیز، اثبات می کند که بلوچ ها، در زمان استقرار در کوه های کرمان، پیرو آیین شیعه بوده اند. علاوه بر این زبان، شعر و موسیقی اعتقادات و باورهای آنان، نشان از ویژگی های مشترک فرهنگی این قوم با دیگر اقوام ایرانی دارد. با این حال، قوم بلوچ، در 50-60 سال اخیر، تحت تاثیر مبارزه نخبگان تحصیل کرده در خارج از کشور در حال بیگانه شدن با سنت ها و ارزش ها و آداب و رسوم باقیمانده از گذشته خود است.

ایران سرزمینی است که در آن زندگی کوچ نشینی و دام داری سنتی قدمت دیرینه دارد. در این مقاله ابتدا مراحل تکامل فرهنگ بشری و جایگاه زندگی کوچ نشینی در این روند تکاملی بررسی شده، آن گاه نقش کوچ نشینان در ایران در ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در ادامه مقاله تلاش شده است علل زوال کوچ نشینی در ایران در قالب بحران زندگی کوچ نشینی و علل و عوامل آن بررسی شود. انقلاب صنعتی و اثرات آن، نفوذ فرهنگی غرب در ایران، اسکان اجباری، خلع سلاح و فروپاشی ساختار قدرت سیاسی در ایلات، انتقال قدرت ایلات به نمادهای دولتی ازجمله علل عمده این فروپاشی دانسته شده است. در پایان مقاله، به بررسی تاثیر انقلاب اسلامی بر زندگی کوچ نشینی در ایران پرداخته شده و تحولات به وجود آمده در این دوره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

روابط فرهنگی ایرانیان و ارمنیان از بیست و هشت سده پیش آغاز می گردد و ریشه های عمیق فرهنگی، ایرانیان و ارمنیان را به هم پیوند می دهد. سرزمین ارمنستان، ادامه فلات ایران زمین است. هر دو قوم از نخستین خاستگاه اقوام آریایی به حرکت در آمدند و در سرزمین های کنونی ساکن شدند. زبان ارمنی پیوندی ناگسستنی با زبان فارسی دارد. نام های کهن ارمنی، نام های اصیل هخامنشی و اشکانی است. ایرانیان و ارمنیان در روزگار هخامنشیان و اشکانیان دین واحدی داشتند. هر دو قوم جشن های مشترکی دارند که سابقه ای دو هزار و هفتصد ساله دارد، و هم اکنون ارمنیان، این جشن ها را در قالب مسیحیت برگزار می کنند، هیچ قوم و ملتی به اندازه ارمنیان به ایرانیان نزدیک نمی باشند و در حقیقت تشکیل یک خانواده را می دهند. در این مقاله گوشه هایی از روابط و اشتراکات فرهنگی ایرانیان و ارمنیان بازگو می شود.