پژوهش دینی
سال:1390 | دوره:- | شماره:22 |تعداد مقالات:8

«ونفخت فیه من روحی»که انسان را فرستادیم بیرون     جمال خویش بر صحرا نهادیمحجه الحق و شرف الملک و امام الحکما، الشیخ الرئیس حسین بن عبداله بن حسن بن علی بن سینا، حکیم مشائی و ابوالفتوح شهاب الدین، یحیی بن حبش بن امیرک السهروردی را در نزول و صعود روح رحمانی و نفس ناطقه انسانی و بر عالم نفس حیوانی و عالم ناسوت جسمانی و نیز بازگشت آن به عالم قدس سبحانی و لاهوت و هاهوت یزدانی دو قصیده عینیه و حائیه است که نگارنده در پرتو خورشید قرآن درباره روح و نزول و صعود آن و حقیقت محمدیه به نثر و نظم شرحی پرداخته و قصیده عینیه ابن سینا را درباره هبوط روح آورده و از دو ترجمه و شرح منظوم اثر دانشمند و مفسر علامه شادروان سیدمحمدحسین انوار شیرازی و حکیم علامه حائری مازندرانی یاد کرده است.هبطت الیک من المحل الارفع        ورقا ذات تعزز و تمنعشد طایر فرخنده ای از آسمان       در جسم تو بگزید جا و گشت جانسوی تو از فراز گشت روان           با فر و ناز آن کشیده میانابدا تحن الیکم الارواح                  و وصالکم ریحانها والراحشوق دیدار شما ای قدسیان در جان ماست             وصلتان شادی ما و باده و ریحان ماستبال بگشوده مرغ جان سویت        تا زند بال بر سر کویت

خانواده اولین و مهمترین نهاد در تاریخ و تمدن انسانی است که افراد بشری در آن با شیوه های زندگی جمعی و تفاهم و سازگاری با دیگران آشنا می گردند. خانواده مناسب ترین بستر فعلیت یافتن قابلیت ها و استعدادها و توانایی های انسانی است و بخش عظیمی از ابعاد شخصیت افراد همچون رفتارهای اجتماعی، مسوولیت پذیری، تحمل و بردباری در برابر دیگران و واکنش های عاطفی در آن شکل می گیرد. هدف از نگارش این مقاله بررسی شیوه های فرزند پروری والدین و نقش آن بر سازگاری اجتماعی فرزندان می باشد، که با روش اسنادی انجام شده است و با تکنیک فیش به جمع آوری داده ها اقدام شده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد: چهار نوع شیوه های تربیتی در خانواده ها والدین بر فرزندان اعمال می کنند که عبارتند از: 1) شیوه تربیتی استبدادی. 2) شیوه تربیتی قاطع. 3) شیوه تربیتی سهل انگار و 4) شیوه تربیتی مسامحه کار. هر کدام از شیوه های تربیتی حاکم بر خانوده ها که والدین در جهت تربیت فرزندان بکار می گیرند خود دارای تاثیراتی در جهت سازگاری اجتماعی فرزندان دارد.

با توجه به تعریف انسان و هدف از آفرینش او در قرآن تربیت دینی غایتمند است. این نوع تربیت، بر اساس آموزه های دینی دارای مبانی، اصول و روش های خاص خود است. توجه به جایگاه و کارکرد عقل در تربیت دینی بر مبنای خردورزی، شایسته هر گونه تامل و بررسی است. به فعلیت رسیدن جنبه های گونه گون این نیروی خدادی، که ما آن را به ترتیب عقلانی تعبیر می کنیم یاری کننده انسان در نیل به آن هدف غایی است. علامه طباطبایی از مفسرانی است که به تفکر و تعقل و نقش ویژه آن در تربیت انسان اهتمام خاصی داشته است. به نظر وی، تعریف قرآن از عقل، نیرویی است که انسان ضمن بهره مندی از آن در دین به وسیله آن خواهد توانست به سوی حقایق معارف و اعمال صالحه راه بگشاید. به نظر این مفسر نقش عقل در تربیت دینی کلیدی است، اما در فرآیند تربیت تحت تاثیر عواملی ممکن است دچار لغزش هایی گردد. در این مقاله، راهکارهای تحقق این نوع از تربیت با عنایت به روش هایی مانند تعلیم علم و حکمت، روش تهذیب نفس و ایجاد بسترهای لازم برای بروز و ظهور تفکر بر اساس آرای علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

یکی از مباحثی که اخیرا در دنیای اسلام، منجر به پیدایش نظرات مختلفی شده، رابطه توصیف و تکلیف، یا علم و ارزش است. در این زمینه علامه طباطبائی با طرح ادراکات اعتباری میان گزاره های اخلاقی و گزاره های وجودی یا حقیقی تفاوت قائل می شود، در نتیجه «هست» بیرونی را در اعتبار گزاره های اخلاقی موثر می داند. اما چگونگی استنباط این گزاره ها را روشن نمی کند، اما مهدی حائری یزدی گزاره های اخلاقی را از سنخ گزاره های حقیقی دانسته و باید را در گزاره های اخلاقی، بیانی از ضرورت می داند که چیزی جز وجود و تاکد آن نیست، این مقاله علاوه بر تبیین دیدگاه این دو متفکر، به داوری در اندیشه آن دو نیز پرداخته و نقاط قوت و ضعف آنها را آشکار می سازد.

تبیین پیوند دین و اخلاق در فلسفه اخلاق دارای اهمیت ویژه ای است که بایستی با دقت و ظرافت لازم مورد بررسی قرار گیرد. آرا و نظریات متنوعی پیرامون این مساله بیان شده است برخی به تقابل دین و اخلاق و برخی دیگر به تقدم اخلاق بر دین باور دارند. در این مقاله به دیدگاه علامه طباطبایی درخصوص پیوند دین و اخلاق پرداخته می شود وی به وحدت دین و اخلاق معتقد است و آن را از طریق فطرت توحیدی و فطرت اخلاقی تبیین می نماید.

این نوشتار عهده دار تبیین حسن و قبح از دیدگاه متکلمان و حکمای مسلمان به طور عام، و بیان دیدگاه علامه طباطبایی در این راستا به نحو خاص می باشد. از این رو ضمن تحلیل و نقد دیدگاه متکلمان، حسن و قبح عقلایی و اعتباری از دیدگاه حکمای مسلمان مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. از آن رو که برای این موضوع در آثار حکمای قبل از علامه بابی مستقل باز نشده است و آنچه در این زمینه از آن ها برجای مانده است، نکاتی اجمالی است که این اجمال را نیز بیشتر باید در لا به لای آثار منطقی ایشان، جستجو و اصطیاد نمود. از این رو بجاست این موضوع را در آثار علامه طباطبایی بکاویم چه اینکه ایشان ضمن پایبندی فی الجمله به همان موضع حکما در این باب ورود جدی و جدیدی نموده اند، و موضوع را مورد تامل و دقت و بازنگری قرار داده اند، از این رو ایشان در آثار خود بحثی تحت عنوان ادراکات حقیقی و اعتباری طرح نموده اند و امور اعتباری را به اعتباریات قبل الاجتماع و بعد الاجتماع تقسیم نموده اند و پس از نقد تلقی متکلمان اشعری و معتزلی از حسن و قبح، حسن و قبح عقلایی و اعتباری را در قالب اعتباریات بعد الاجتماع، تشریح، تحلیل و مورد تاکید قرار داده اند و در مواضع مختلف به زوایای گوناگون این دیدگاه پرداخته اند. نگاه علامه در این باب از ابعاد مختلف مانند بعد معرفتی، دینی، فلسفی، اخلاقی، اصولی و کلامی می تواند مورد توجه قرار گیرد که در این نوشتار به برخی از این ابعاد پرداخته شده است. ضمن اینکه از بیان برخی دیدگاه های مغایر و مخالف با علامه نیز غفلت نشده است.

تبلیغات از ابزارهای رایج در انتقال فکر، فرهنگ و هر گونه پیامی به دیگران است. مکاتب مختلف فکری، فرهنگ ها و تمدن های مختلف از دیرباز کوشیده اند با بهره گیری از شیوه های گوناگون، پیام های مورد نظر خویش را به مخاطبان انتقال دهند. در این میان، بهترین و کامل ترین منبع برای تبلیغ، قرآن کریم است که خود به بهترین شکل شیوه های تبلیغی را طرح کرده است. البته بهره گیری از سنت و سیره نیز می تواند برای اکمال این مهم مفید و موثر باشد. در تبلیغ قرآنی، اصولی چون: تعهد به اخلاق و ارزش ها، پیش آهنگی اسوه ها، مطابقت کردار با گفتار، بهره گیری از شیوه های غیر مستقیم و عملی، توجه به شرایط و مقتضیات زمان که موجب می شود در شرایط فعلی بتوان از فیلم، داستان، رمان و رسانه های گوناگون به عنوان ابزارهای تبلیغ بهره گرفت، برانگیختن عقل و دعوت به تفکر، ساده گویی، شناخت استعداد و قابلیت مخاطبان و برخورد متناسب با آنان، صراحت و شفاف سازی، نگرش یکسان و پرهیز از تبعیض و تفاوت و ... بر تمام شیوه های تبلیغی سایه افکنده است. مقاله حاضر درصدد است تا شیوه های مذکور و امتیازات تبلیغ قرآنی را خصوصا با توجه به دیدگاه های علامه طباطبایی مورد بررسی قرار دهد.