فضای جغرافیایی
سال:1398 | دوره:19 | شماره:65 |تعداد مقالات:23

تالاب ها بوم سازگان های بی نظیری هستند که ویژگی های بوم شناختی منحصربه فردی دارند. تالاب ها با دارا بودن طیف گسترده ای از کارکردها دارای ارزش های بوم شناختی ویژه نیز می باشند. تالاب بین المللی هامون یکی از تالاب های مهم دنیا محسوب می شود و از لحاظ اکولوژیکی و بوم شناختی جزء تالاب های منحصربه فرد کشور می باشد. هدف پژوهش حاضر نیز ارزیابی توانمندی های اکولوژیکی و زیست محیطی تالاب هامون جهت انجام فعالیت های بوم گردی می باشد. روش پژوهش توصیفی– تحلیلی و پیمایشی است که برای تجزیه وتحلیل داده ها از مدل SWOT و AHP استفاده شده است. نتایج پژوهش با استفاده از مدلSWOT نشان می دهد مهم ترین نقطه قوت تالاب هامون توان های بالقوه اکولوژیکی و زیست محیطی در زمان پرآبی با امتیاز وزنی 7656/0 و در مقابل مهم ترین نقطه ضعف، ضعف مدیریت های بحران در زمان خشکسالی و کم آبی با امتیاز وزنی 8500/0 است. همچنین مهم ترین فرصت تالاب هامون ثبت به عنوان هفتمین تالاب آب شیرین مناطق بیابانی جهان با امتیاز وزنی 9965/0 و مهم ترین تهدید که تالاب هامون با آن مواجه است خشکسالی های شدید و مداوم در منطقه با امتیاز وزنی 988/0 می باشد. نتایج پژوهش آستانه آسیب پذیری تالاب هامون را با توجه به نقاط ضعف و تهدیدات بالا ارزیابی نموده است و در نهایت جهت تقویت نقاط قوت و فرصت های اکوسیستم و کاهش نقاط ضعف و تهدیدات استراتژی های راهبردی ارائه می دهد.

ارزیابی کیفیت آب های زیرزمینی برای مدیریت صنعت کشاورزی و با هدف استفاده از این منابع در کشاورزی از اهمیت خاصی برخودار است. هدف این پژوهش بررسی تأثیر افت سطح ایستابی بر کیفیت آب زیرزمینی دشت مرند با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) برای آب مورد نیاز کشاورزی می باشد. در این پژوهش، دوره های متوالی خشکسالی هیدروژئولوژی با استفاده از شاخص خشکسالی SWI در 6 بازه زمانی(6، 9، 12، 18، 24 و 48 ماهه) در دشت مرند واقع در استان آذربایجان شرقی، بررسی شد. برای این منظور، داده های مربوط به پارامتر های کیفیت 70 حلقه چاه بهره برداری و داده های ماهانه سطح آب 23 چاه پیزومتری در دوره آماری (90-1380) استفاده شد. نقشه های مربوطه با استفاده از نرم افزار Arc GIS و با روش کریجینگ تهیه و ترسیم شدند. نتایج بررسی خشکسالی آب های زیرزمینی نشان داد که خشکسالی آب های زیرزمینی به طور تصادفی در منطقه رخ نداده و تمرکز آن در غرب آبخوان بیش از شرق آن بوده است. نتایج بررسی بر اساس شاخص های قابلیت هدایت الکتریکی (EC)، نسبت جذب سدیم (SAR) و کلر(CL)، نشان داد که از مرکز آبخوان به طرف خروجی از کیفیت آن ها کاسته شده، به طوری که در انتهای آبخوان به آب های خیلی شور تبدیل می گردند. این وضعیت در دوره هایی که برداشت از آبخوان افزایش یافته است بسیار تشدید شده است. بررسی مقادیر کیفیت آب برای مصارف کشاورزی بر مبنای دیاگرام ویلکاکس نشان داد که در خشکسالی هیدروژئولوژیک 90-1389 حدود 44 درصد آب های زیرزمینی دشت مرند دارای کیفیت خیلی شور می-باشند.

آشکارسازی تغییرات و همچنین پیش بینی تغییرات پوشش اراضی در دادن دیدی کلی برای مدیریت بهتر منابع طبیعی، حفاظت اراضی کشاورزی اطراف مناطق شهری و اتخاذ تدابیر سیاست های دراز مدت بسیار مؤثر است. یکی از روش های مورد استفاده برنامه ریزان جهت کنترل روند تغییرات پوشش سرزمین و کاربری اراضی، مدل سازی می باشد. در این مطالعه نقشه های کاربری اراضی سال های 1378 و 1392 شهرستان بهبهان با استفاده از روش طبقه بندی حداکثر احتمال تهیه شد. همچنین با استفاده از زنجیره مارکوف و رگرسیون لجستیک نقشه کاربری اراضی سال 1406 به دست آمد. پس از تهیه نقشه مدل سازی شده آشکارسازی تغییرات با نقشه کاربری اراضی سال 1392 و 1406 با مدل LCM صورت گرفت. ارزیابی صحت، نقشه های کاربری اراضی سال 1378 و 1390 با ضریب کاپا و ارزیابی صحت روش رگرسیون لجستیک نیز با (ROC)Relative Operating Characteristic محاسبه شد. یافته های حاصل از مدل سازی با رگرسیون لجستیک در تحقیق حاضر نشان داد که آماره ROC در تمام زیرمدل ها بیش از 94/0 است که این نتایج حاکی از ارائه بسیار خوب مدل رگرسیون لجستیک در زمینه تجزیه و تحلیل تغییرات مدل سازی تغییرات کاربری اراضی بود. نتایج نشان داد بیشترین کاهش تغییرات عمدتاً شامل تخریب مراتع و تبدیل آن به سایر کاربری ها می باشد. همچنین بیشترین افزایش مساحت در کاربری کشاورزی دیده شد. روند تخریب مراتع می تواند زنگ خطری برای مدیران و برنامه ریزان شهری و منابع طبیعی باشد. برای جلوگیری از روند تخریب و سیر قهقرایی مراتع، احتیاج به ارائه ی راهکارهای مدیریتی مناسب و کارآمد در زمینه های چرای دام و برنامه های احیاء و اصلاح مراتع است.

به منظور بررسی سازوکارهای جوی حاکم بر رخداد روزهای توأم با گردوغبار در شهر تبریز از داده های وضعیت هوای حاضر ایستگاه هواشناسی شهر مذکور از سال 1990 تا سال 2102 استفاده شد. در ادامه برای شناسایی الگوهای گردشی در تراز میانی جو، ماتریسی به ابعاد 8×282 تشکیل شد، و روزهایی که بیش از 24 ساعت استمرار داشتند با عنوان، روزهایی همراه با ذرات معلق گردوغبار انتخاب شدند. سپس برای شناسایی عوامل و تیپ های حاکم در رخداد طوفان های گردوغبار منطقه، داده های ارتفاع ژئوپتانسیل 500 هکتوپاسکال برای هرروز استخراج شده و تحلیل های عاملی و خوشه ای بر روی آن ها صورت پذیرفت. همچنین برای درک بهتر ساختار جوی-منطقه ای الگوهای هواشناختی از داده های سطوح مختلف فشاری برگرفته شده از مرکز ملی پیش بینی های محیطی/علوم جو (NCEP/NCAR)، و برای ردیابی ذرات معلق از مدل لاگرانژی HYSPILIT و در آخر برای نمایش حجم گردوغبارهای انتقالی در هر الگو از تصاویر باند مرئی سنجنده ی مودیس استفاده شد. نتایج نشان داد که در زمان رخداد روزهای گردوغباری در تراز میانی جو ده عامل با مجموع پراش 93 درصد از کل واریانس داده ها فعالیت داشتند که عامل اول 5/62 درصد آن را نبین نموده بود. درنهایت مشخص شد که سه تیپ در روز رخداد این پدیده در منطقه حاکمیت داشته است، تیپ اول: بریده ی کم فشاری در جنوب دریای سیاه و شرق مدیترانه؛ تیپ دوم: ناوه ی عمیقی از شمالگان تا غرب خاورمیانه و تیپ سوم: موج کوتاهی است که در روی سوریه و غرب عراق مستقر شده است. به منظور بررسی سازوکارهای جوی حاکم بر رخداد روزهای توأم با گردوغبار در شهر تبریز از داده های وضعیت هوای حاضر ایستگاه هواشناسی شهر مذکور از سال 1990 تا سال 2102 استفاده شد. در ادامه برای شناسایی الگوهای گردشی در تراز میانی جو، ماتریسی به ابعاد 8×282 تشکیل شد، و روزهایی که بیش از 24 ساعت استمرار داشتند با عنوان، روزهایی همراه با ذرات معلق گردوغبار انتخاب شدند. سپس برای شناسایی عوامل و تیپ های حاکم در رخداد طوفان های گردوغبار منطقه، داده های ارتفاع ژئوپتانسیل 500 هکتوپاسکال برای هرروز استخراج شده و تحلیل های عاملی و خوشه ای بر روی آن ها صورت پذیرفت. همچنین برای درک بهتر ساختار جوی-منطقه ای الگوهای هواشناختی از داده های سطوح مختلف فشاری برگرفته شده از مرکز ملی پیش بینی های محیطی/علوم جو (NCEP/NCAR)، و برای ردیابی ذرات معلق از مدل لاگرانژی HYSPILIT و در آخر برای نمایش حجم گردوغبارهای انتقالی در هر الگو از تصاویر باند مرئی سنجنده ی مودیس استفاده شد. نتایج نشان داد که در زمان رخداد روزهای گردوغباری در تراز میانی جو ده عامل با مجموع پراش 93 درصد از کل واریانس داده ها فعالیت داشتند که عامل اول 5/62 درصد آن را نبین نموده بود. درنهایت مشخص شد که سه تیپ در روز رخداد این پدیده در منطقه حاکمیت داشته است، تیپ اول: بریده ی کم فشاری در جنوب دریای سیاه و شرق مدیترانه؛ تیپ دوم: ناوه ی عمیقی از شمالگان تا غرب خاورمیانه و تیپ سوم: موج کوتاهی است که در روی سوریه و غرب عراق مستقر شده است.

رشد روز افزون جمعیت و توسعه ساخت و سازهای شهری باعث تغییر در کاربریها می شود. به خصوص تغییر کاربری در زمین های کشاورزی که در تامین نیازهای غذایی انسان ها نقش بسزایی دارند. با توجه به این مساله نیاز به برنامه ریزی در جهت حفظ و نگهداری زمین های با ارزش کشاورزی و حفاظت از محیط زیست امری مهم در دنیای امروز است. یکی از راه هایی که می تواند برای برنامه ریزی موثر و مفید باشد، شبیه سازی تغییر کاربری ها با توجه به پارامترهای تاثیر گذار در تغییرات در طول زمان است. در این تحقیق به بررسی تغییرات و شبیه سازی کاربریهای شهر بجنورد با کمک مدل CA_Markovپرداخته شد. از نقشه های کاربری دو دوره زمانی برای کالیبره کردن مدل ها و به منظور اعتبارسنجی مدلها از روش Validate که یک روش آماری برای اعتبارسنجی مدل ها است استفاده شده است. بررسی خروجی نقشه های حاصل از مدل CA_Markov نشان می دهد که بیشترین رشد در کاربری مناطق ساخته شده وجود دارد. در سال 1400 کاربری مناطق ساخته شده 5. 3 درصد نسبت به سال 1388 رشد خواهد داشت و در دوره های بعد آهنگ رشد به طور میانگین 3. 5 درصد است.

پراکنش نقاط روستایی به علل متعددی وابسته است که از آن جمله می توان به نقش خصوصیات کمی ژئوهیدرولوژی اشاره نمود که موضوع این تحقیق است. تحقیق در استان کرمانشاه صورت گرفته است. در این تحقیق در وهله نخست با توجه به معادله ارائه شده، تراکم هسته ای با دقت 200×200 متر ایجاد شد. سپس مطالعات خصوصیات و شاخص های کمی ژئوهیدرولوژی استان از قبیل شاخص ناهمگنی، شاخص رطوبت توپوگرافی (TWI)، ارتفاع، شیب، جهت شیب، تراکم آبراهه، تراکم درجه آبراهه، فاصله از خط الرأس ها، شاخص تراکم جریان، شاخص موقعیت توپوگرافی (TPI)، شاخص نسبت زبری زمین (SRR) و شاخص آمیختگی توپوگرافی (CTI) محاسبه گردید. برای تعیین نتایج از همبستگی پیرسون و سنجش وایازش خطی میان داده های ژئوهیدرولوژی پارامتریک با مقادیر تراکم روستاها و از وایازش ناپارامتریک برای دیگر عوامل ژئوهیدرولوژی ناپارامتری استفاده و سپس نوع الگوی روستاها در مورد هریک از عوامل یادشده از طریق شاخص خود همبستگی موران تعیین شد. نتایج بیانگر این بوده است که بیشترین تراکم نقاط روستایی در جهت شیب غربی واقع شده و به لحاظ مورفومتری زمین، در مناطق مسطح استقرارگاه های روستاییان بنا شده است. در مورد چینش و الگوی پراکنش نقاط روستایی در استان کرمانشاه به ترتیب تراکم درجه آبراهه، ارتفاع، تراکم آبراهه، ناهمگنی، شیب، فاصله از خط الراس، TPI، SRR، TWI و CTI اثرگذار بوده است. با مطالعه نوع ارتباط، رابطه منفی عوامل شیب، ارتفاع، موقعیت توپوگرافی و ناهمگنی و رابطه مثبت تراکم آبراهه، تراکم درجه آبراهه، فاصله از خط الراس، TWI و CTI بر تراکم استقرارگاه های روستایی به صورت معنادار تاثیرگذار بوده است.

بهره گیری از مشارکت و حضور نهادهای مردمی در راستای اجرای امور محلی و تحقق حکمروایی خوب یکی از اهرمهای دستیابی به توسعه محلی تلقی می شود و برای دستیابی به این مهم همواره قوانین و ابزار مختلفی به کار گرفته شده است. امروزه شورای حل اختلاف در روستاهای کشور به عنوان تحولی عمیق و گسترده در نظام قضایی کشور، در زمینه ی رفع اختلافات محلی، و همچنین کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی نقش مهمی ایفا می نمایند. پژوهش حاضر با هدف سنجش رضایت مردم از عملکرد شوراهای حل اختلاف در نواحی روستایی مبتنی بر ویژگیها و کارکردهای این نهاد، فعالیت های شورای حل اختلاف را در 3 بعد (تشکیلاتی، عملکردی، کارکردی) و 14 شاخص (تغییر حجم بوروکراسی، وسعت حوزه قضایی، گزینش اعضاء، تکریم ارباب رجو ع، کیفیت اجرای قوانین، انظباط در کار، تسریع در انجام کارها، حصول نتیجه در حل اختلافات، اقتصادی بودن، تلاش در جهت صلح و سازش و توسعه همبستگی محلی، ایجاد امنیت، عدالت محوری، رازداری، کاهش مسافرتها) مورد بررسی قرار گرفته داده است. جامعه ی آماری تحقیق 10 روستا از 27 روستای دهستان رادکان از توابع شهرستان چناران می باشد که از بین آنها 186 خانوار با تعداد حداقل یکبار مراجعه به شوراهای حل اختلاف به عنوان جامعه نمونه و از طریق روش نمونه گیری کوکران انتخاب شده اند. نتایج تحلیل آزمون آماری فریدمن حاکی از آن است که بعد عملکردی با بیشترین میانگین مطلوبترین بعد رضایتمندی روستاییان بوده و ابعاد کارکردی و تشکیلاتی در رتبه های بعدی قرار داشته اند. همچنین انجام روش آنتروپی برای محاسبه وزن شاخصهای مورد مطالعه نشان می دهد که، شاخص اقتصادی شوراهای حل اختلاف بیشترین وزن و شاخص کیفیت اجرای قانون و شاخص عدالت محوری کمترین وزن را در ارزیابی رضایتمندی روستاییان به خود اختصاص دادند.

فضا از گذشته تا حال ذهن اندیشمندان ومتفکران را درتمدن های جهان با خود درگیر کرده است. هایدیگر عقیده دارد «وجود فضایی است ونمی توان بشر وفضا را ازیکدیگر جداگانه تلقی کرد». بحث از اینجا شروع می گردد که پایداری در فضا ومکان زندگی باید هدف هر توسعه ای باشد. بحث در زمینه توسعه پایدار به دهه 1950 برمی گردد. اولین بحث جدی وریشه ای درسال 1951 درکنفرانس استهکلم در حمایت از محیط زیست مطرح گردید. قبل ازدهه 1970 شوماخر، پایداری را درمفهوم ساختارهای اقتصادی، منابع تجدید شونده، تولیدات وخدمات بکار برد. با توجه به اهمیت زیاد توسعه پایدار در شهرهای دوره معاصر، باید علاوه ازاهداف توسعه، بحث پایداری نیز یکی ازابعاد مهم توسعه مورد توجه قرار گرفته باشد. به دنبال تغییرات سریع ناشی ازتوسعه قرن گذشته، ازپیامد های مهم آن رشد شتابان شهرنشینی، ازهم پاشیدگی نظام سلسله مراتبی بین شهری و درون شهری بوده است که زمینه ایجاد نابرابری های گسترده اجتماعی، اقتصادی وهمچنین خسارت های محیط زیستی درجوامع انسانی شده است. دراین تحقیق شهر تبریز از بعد ساختار فضایی وپایداری مورد بررسی قرار گرفته است. دراین راستا، داده هایی زیادی ازطریق بررسی میدانی، آمارها، سازمان ها، ادارات، مرکز آمار ایران و. . . . در ابعاد مختلف، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی گردآوری و تحلیل شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که منطقه 6و 3 به ترتیب با کسب 49/0و 45/0 امتیاز در سطح بالای پایداری نسبت به شاخص های انتخاب شده، واقع شدند و منطقه 10و 8 به ترتیب با کسب 19/0 و 23/0 امتیاز در سطح پایین این رتبه بندی قرار گرفتند که وضعیت را از منظر پایداری و ناپایداری درفضای محیط مسکونی این شهر به نمایش می گذارند. از بعد تحلیل ابعاد فضایی محیط مسکونی این شهرو وجود تفاوت های حائز اهیمت بیانگر این است که وجود گسل درعرض شمالی این شهر یکی از عوامل مهم دراین تفاوت به شمار می رود. در قدم بعدی وجود زمین های با شیب تند وبسیار تند در برخی مناطق که مناسب سکونت نیستند، همچنین ازدحام، شلوغی، ترافیک های پرسرو صدا(آلودگی صوتی)، وجود بافت های حاشیه نشین و فرسوده از عوامل موثر درتفاوت ها دربین مناطق هستند.

امروزه بحث شناسایی، مهار و پیشگیری از تلفات و خسارات جانی اقتصادی و اجتماعی ناشی از حوادث طبیعی مانند (زمین لرزه-سیل و زلزله) مورد توجه خاص محافل علمی-تحقیقاتی و مسئولین امر در اکثر کشورها قرار گرفته است. در دهه های اخیر، با توجه به سیر صعودی خسارات و زیانهای ناشی از حوادث طبیعی (بویژه زمین لغزه)، مسئله پیش بینی و ارائه راه حلها و شیوه های کنترل و دور ماندن از ضررها و خسارات وارده به طور جدی مطرح بوده است. در این پژوهش محدوده گسل بناروان با مدل رگرسیون لجستیک به منظور تعیین مناطق خطر ناپایداری دامنه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. ابتدا از طریق بازدید میدانی، نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی و با مرور منابع قبلی و بررسی شرایط منطقه نه عامل اعم از طبقات ارتفاعی، شیب، جهت شیب، لیتولوژی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، فاصله ازجاده، کاربری اراضی، پوشش گیاهی به عنوان عوامل مؤثر بر وقوع ناپایداری دامنه ای در نرم افزار Idrisi بررسی شد. پس از انجام پهنه بندی ناپایداری دامنه ای درصد پهنه های ناپایداری در هر کلاس محاسبه شد نتیجه نشان داد که در محدوده مورد مطالعه، مناطقی که با خطر بسیار بالا پهنه بندی شده اند کمترین درصد از میزان مساحت منطقه را به خود اختصاص داده اند. در پژوهش حاضر که با استفاده از رگرسیون لجستیک انجام گرفت عامل ارتفاع با بیشترین ضریب بهترین متغیر پیش بینی کننده احتمال وقوع ناپایداری دامنه ای در منطقه است. بیشترین تعداد ناپایداری دامنه ای در ارتفاعات بالا و شیب 32-23 درجه رخ داده است که دلیل آن نیروی ثقل است.

آشکارسازی تغییرات کاربری و پوشش اراضی و شناسایی متغیرهای موثر بر تغییرات به منظور مدیریت و برنامه ریزی صحیح استفاده از سرزمین امری ضروری است. هدف از انجام این مطالعه، آشکارسازی تغییرات سطح جنگل های ارسباران در طول دو دوره زمانی 12 ساله و همچنین مدلسازی و پیش بینی چگونگی تخریب پوشش جنگلی منطقه می باشد. به این منظور تصاویر سنجنده های TM لندست 5 سال 1369، ETM+ لندست 7 سال 1381و OLI لندست 8 سال 1393 تهیه و با استفاده از روش تفسیر تلفیقی و داده های کار میدانی طبقه بندی شدند. پس از تهیه نقشه های پوشش جنگلی منطقه در دو کلاسه جنگل پر تراکم و جنگل کم تراکم، تغییرات سطح جنگل در دوره های زمانی 1381-1369، 1393-1381و 1393-1369 آشکارسازی و همچنین تغییرات پوشش جنگلی در طبقات مختلف متغیرهای موثر بر تغییرات برآورد شد. مدلسازی تغییرات سطح جنگل ها در طول مدت مطالعه با استفاده از رگرسیون لجستیک و مدل ژئومد انجام شد و به منظور مقایسه عملکرد این دو روش در پیش بینی تغییرات پوشش جنگلی منطقه نقشه های پیش بینی شده سال 1393 تهیه و با نقشه واقعی همان سال مورد اعتبار سنجی قرار گرفت. نتایج آشکارسازی نشان داد که در طول 24 سال، 992 هکتار از جنگل های پرتراکم و 1592 هکتار از جنگل های کم تراکم کاهش یافته است. نتایج مدلسازی کاهش پوشش جنگلی نشان داد که متغیرهای فاصله از جاده، فاصله از مسکونی، ارتفاع و شیب رابطه مستقیمی با کاهش اراضی جنگلی دارند، درحالیکه بین کاهش اراضی جنگلی با متغیرهای فاصله از جنگل و جهت رابطه معکوس وجود دارد. نتایج اعتبار سنجی نقشه پوشش جنگلی پیش بینی شده سال 1393 نشان دهنده صحت کلی و مقدار شاخص کاپا به ترتیب برابر با 8/96 درصد و 9342/0 برای نقشه پیش بینی شده با رگرسیون لجستیک و همچنین 4/96 درصد و 9269/0 برای نقشه پیش بینی شده با مدل ژئومد می باشد.

یکی از ویژگی های مهم فرآیند شهرنشینی در ایران گسترش سریع فیزیکی شهرهای آن است. این رشد تابع شرایط محیطی و جغرافیایی می باشد. توپوگرافی و عوارض ژئومورفولوژی در مکان گزینی، گسترش، توسعه ی فیزیکی و مورفو لوژی شهرها تأثیر بسزایی دارند. هدف از این پژوهش، شناسایی تنگناهای طبیعی(ژئومورفولوژی) و پیشنهاد مکان های مناسب جهت تعیین سمت توسعه ی فیزیکی شهرخرم آباد در استان لرستان با تأکید بر شاخص های نئوتکتونیکی است. برای این کار از شواهد ژئومورفولوژیکی مانند ارتفاع و شیب سطح شهر، همچنین از شاخص های نئوتکتونیکی مانند SL، S، Smf و Fd استفاده شده است. برای استخراج و تجزیه و تحلیل اطلاعات از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی و مدل رقومی ارتفاعی(DEM) و از نرم افزارهای Arc Gis 10. 5 و18 Global Mapper برای محاسبات، برش، تهیه و تولید نقشه های جدید استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق مقدار S در محدوده ی شهر خرم آباد 22/1 است و مقدار SL برای کل رودخانه خرم آباد در محدوده شهر 6/151 به دست آمده است. میانگین شاخص Smf برای کوهستان های شمالی و جنوبی شهر خرم آباد 988/0 و میانگین شاخص FD برای کوهستان شمالی و جنوبی شهر 302/0 می باشد. از شاخص IAT برای ارزیابی این شاخص ها استفاده شده است و بر اساس نتایج این شاخص محدوده ی شهر خرم آباد در کلاس 1 با فعالیت های شدید نئوتکتونیکی قرار می گیرد.

برآورد نیاز آبی گیاهان یکی از مهم ترین نیازهای بخش کشاورزی محسوب می شود که می تواند نقش مهمی در استفاده صحیح از منابع آب کشور ایفا کند. اولین گام در محاسبه نیاز آبی گیاهان، برآورد تبخیر و تعرق بالقوه می باشد. با توجه به اینکه برآورد تبخیر و تعرق بالقوه نیاز به فراسنج های متعدد هواشناسی دارد، هدف این تحقیق بدست آوردن روابط ساده تر با استفاده از روش تحلیل مؤلفه های اصلی برای محاسبه تبخیر و تعرق در دو ایستگاه اردبیل و تبریز می باشد. برای این منظور در ابتدا از فراسنج های دما (بیشینه، متوسط وکمینه)، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، بارش و سرعت باد در مقیاس روزانه و در فاصله سال های 1962-2015 برای تبریز و 1992-2015 برای اردبیل استفاده گردید. نتایج تحلیل مؤلفه های اصلی این تعداد فراسنج را برای ایستگاه های تبریز و اردبیل به ترتیب به دو و سه مؤلفه تقلیل داد. این مؤلفه ها در تبریز حدود 78 درصد از تغییرات فراسنج های ورودی و در اردبیل 83 درصد را توجیه می کنند. با استفاده از این مؤلفه ها، معادله های جدیدی برای محاسبه تبخیر و تعرق بالقوه بدست آمد. نتایج مدل سازی تبخیر و تعرق نشان داد مقدار ضریب تبیین در مدل های خطی چندگانه بدست آمده بین مؤلفه های اصلی (PC) و تبخیر و تعرق روزانه برای ایستگاه تبریز در دوره واسنجی و صحت سنجی به ترتیب برابر 53/0 و 69/0 و برای اردبیل 71/0 و 73/0 می باشد. همچنین مقادیر ضریب نش نیز برای ایستگاه تبریز 61/0 و 61/0 و برای اردبیل 71/0 و 73/0 می باشد که نشان دهنده کارایی مناسب مدل های بدست آمده است. همچنین نتایج نشان داد که تبخیر و تعرق در تبریز به شدت تابع تغییرات فراسنج دما، رطوبت نسبی و ساعات آفتابی و در اردبیل به شدت تابع فراسنج دما می باشد.

ارزیابی آسیب پذیری آب های زیرزمینی به آلودگی روشی قدرتمند و کم هزینه در شناسایی نواحی مستعد به آلودگی است. در این پژوهش با توجه به ویژگی های هیدرولوژی و هیدروژئولوژیکی دشت لور که در جنوب غربی ایران و شمال غربی استان خوزستان قرار دارد، آسیب پذیری آبخوان در برابر عوامل آلاینده پهنه بندی شده است. بدین منظور از مدل GODS و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای پردازش و تجزیه و تحلیل کیفی آبخوان استفاده شده است. در این مدل از مشخصه های مؤثر در ارزیابی آسیب پذیری سفره آب زیرزمینی شامل نوع آبخوان، خصوصیات منطقه غیراشباع، عمق آب زیرزمینی، نوع خاک استفاده شد که به صورت چهار لایه در نرم افزار ArcGIS 10 تهیه گردید. سپس با وزن دهی و رتبه بندی و تلفیق چهار لایه فوق با استفاده از توابع نرم افزار، نقشه نهایی آسیب پذیری آبخوان نسبت به آلودگی، با تقسیم بندی به چهار محدوده آسیب پذیری کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تهیه و شاخص GODS برای کل منطقه بین 2/0 تا 87/0 برآورد گردید. جهت صحت سنجی نقشه نهایی آسیب پذیری از نقشه پهنه بندی غلظت نیترات استفاده شد و با روی هم گذاری نقشه مربوط به غلظت نیترات بر روی نقشه نهایی مدل GODS این نتیجه حاصل شد که کلیه نقاطی که دارای نیترات بالا هستند، در محدوده آسیب پذیری زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته اند که این امر می تواند دقت و صحت مدل را مورد تأیید قرار دهد. از نظر وسعت نیز می توان عنوان کرد که بخش عظیمی از منطقه در محدوده آسیب پذیری خیلی زیاد قرار می گیرد. با توجه به حجم زیاد منابع آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه و استفاده از آب به منظور شرب و کشاورزی، حفاظت از این مناطق به منظور جلوگیری از آلودگی و مدیریت بهینه منابع آب ضروری است.

عوامل مکانی از اهمیت قابل ملاحظه ای در تغییر و تحولات پدیده های اقلیمی برخوردار می باشند. تاثیرگذاری این عوامل می تواند به صورت تقویت، تضعیف و تعیین نحوه ی توزیع فرآیندهای آب و هوایی جلوه گر شود؛ در نتیجه شناخت نقش و روابط این عوامل می تواند به شناخت الگوهای فضایی متغیرهای آب و هوایی و بهبود برنامه ریزی های محیطی منجر شود. بر این اساس در پژوهش حاضر با استفاده از داده های بارش ماهانه ی 121 ایستگاه همدید، اقلیم شناسی و باران سنجی شمال غرب ایران در دوره ی 1987 تا 2014 و استفاده از داده های ارتفاع، عرض جغرافیایی، شیب و جهت شیب تلاش شد ویژگی ها و روابط عوامل مکانی در تغییرات و پراکنش مکانی بارش مورد تحلیل قرار گیرد. بدین منظور از روش های مرکز میانگین، دایره ی استاندارد، نیم تغییر نما و رگرسیون موزون جغرافیایی (GWR) استفاده گردید. نتایج بررسی ها نشان داد که طی ماه اکتبر به دلیل ضعیف بودن بادهای غربی در منطقه، میزان واریانس فضایی بارش ها کم بوده و عوامل مکانی نقش مهمی در تغییرات بارش ایفا می کنند. در ماه نوامبر ضمن تقویت سامانه های بارش زا در منطقه، نقش عوامل مکانی در تغییرپذیری بارش ها به اوج خود می رسد؛ اما در ماه دسامبر به دلیل قدرت سامانه های بارشی و تغذیه ی رطوبتی مناسب، از نقش عوامل مکانی در بارش های منطقه کاسته شده و تغییرپذیری بارش ها بیشتر با عوامل جوی مرتبط می باشد.

پژوهش حاضر به بررسی و شناساییِ میزان و پراکنش فضایی سکونتگاه های روستاییِ تخلیه شده ی پهنه ی وسیع و متنوع استان اصفهان طی ربع قرنِ 1365 تا 1390 و تحلیلِ نقش و تأثیر عوامل طبیعی و جغرافیایی بر این پدیده ی فضایی و زمانی پرداخته است. فن آوری سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش های آماری، رویکرد و ابزار پژوهش در این تحلیل فضایی بوده اند. لایه های عوامل طبیعی و جغرافیایی، شامل ارتفاع، شیب، جهت، دما، منابع اراضی و فاصله از منابع آبیِ چاه و چشمه، پس از آماده سازی و تصحیح، طبقه بندی شده و لایه ی پراکنش تخلیه ها همراه با لایه ی کل سکونتگاه های دارای سکنه در ابتدای دوره، جداگانه بر هرکدام از آنها نهاده شد. تعریف و محاسبه ی دو شاخص آماریِ «تراکم فضاییِ روستاهای تخلیه شده» و «درصد روستاهای تخلیه شده نسبت به کل روستاهایِ دارای سکنه در ابتدای دوره» برای پهنه های فضاییِ مختلف هرکدام از لایه ها، مبنای تحلیل های آماری برای آزمون تأثیر عوامل بر تخلیه ها بوده است. این تحلیل ها با آزمون های آماریِ تحلیل فراوانی و تحلیل همبستگی انجام شده اند. نتایج، بیانگر تأثیرپذیریِ معنی دار و قابل توجهِ تخلیه ها به ترتیب از شیب، تیپ اراضی، ارتفاع و دوری از چاه ها و در مقابل معنی دار نبودن تأثیر جهات جغرافیایی بر تخلیه های روستایی بوده است. به این ترتیب، شناسایی عواملی که نقش و تأثیر بیشتری در تخلیه سکونتگاه های روستایی استان داشته اند و نحوه ی تأثیرگذاری آنها، می تواند توجه بیشتر به آنها در برنامه های آمایشی و طرح های توسعه ی آینده را در پی داشته و با کمک به برنامه ریزی برای پیشگیری از روند تخلیه های بیشتر، گامی در راستای پایداری و تثبیت سکونتگاه های روستایی به حساب آید.

هدف از این مقاله بررسی، شناسایی و ارزیابی خاک های آلوده به نفت با استفاده از تصویر ماهواره ای اسپات 5 و تجزیه وتحلیل آماری آن در میدان نفتی مارون است، برای این منظور از تصاویر ماهواره ای اسپات 5، استفاده شد. با استفاده از روش های طبقه بندی دو آستانه رنگی کم تا زیاد ایجاد گردید که از ناحیه کم به سمت ناحیه زیاد بر میزان مواد نفتی افزوده شده است و نقاطی که در آستانه زیاد قرار می گیرند دارای بیشترین آلودگی هستند برای صحت سنجی از یک سری نقاط کنترل زمینی استفاده شد که پنج ایستگاه نمونه برداری شده در یک آستانه رنگی مشخص (نارنجی و قرمز) قرار می گیرد که با کمک آن می توان سایر خاک های آلوده را شناسایی کرد. تصاویر با قدرت تفکیک کم دارای دقت کمتر و خطای بیشتر در طبقه بندی بوده، و به علت عدم تفکیک پذیری دقیق آلودگی را بیشتر از مقدار واقعی نشان میدهند. در نتیجه تصاویری باقدرت تفکیک کم جهت تفکیک دقیق تر و شناسایی آلودگی در سطح کم استفاده می شود. شاخص های زمین انباشتگی، فاکتور آلودگی و شاخص جامع فاکتور آلودگی جهت تعیین میزان آلودگی منطقه مورد مطالعه استفاده شد. با توجه به مقادیر شاخص زمین انباشتگی ایستگاه 2 و 3 در محدوده آلوده نشده تا آلودگی متوسط ازنظر فلز کبالت و نیکل قرار می گیرند و ایستگاه 4، 1 و 5 در محدود آلوده نشده قرار دارند. با توجه به طبقه بندی ضریب آلودگی وانادیوم در محدوده بدون آلودگی تا آلودگی متوسط ولی نیکل و کبالت در محدوده آلودگی متوسط قرار دارند در ایستگاه دوم آلودگی کبالت بیشتر و در محدوده آلودگی متوسط تا قوی قرار دارد. ازنظر شاخص جامع فاکتور آلودگی منطقه موردمطالعه دارای آلودگی متوسط نیکل و کبالت است اما فلز وانادیوم در سطح بدون آلودگی قرار دارد. نتایج آنالیز آماری نشان می دهد که غلظت فلزات نیکل و کبالت نسبت به استاندارد شیل جهانی بالا و دارای آلودگی است، میانگین غلظت هر سه فلز نیکل، کبالت و وانادیوم نسبت به استاندارد خاک های غیر آلوده بالاست و دارای آلودگی هستند. مقدار شوری خاک موردمطالعه با توجه به کلاس بندی شور خاک، در کلاس خاک های شور قرار می گیرد. نتایج همبستگی، همبستگی بالایی بین اسیدیته و نفت/گریس (931/0)، وانادیوم و شوری (516/0) نشان می دهد که با توجه به اینکه وانادیوم از شاخص های آلودگی نفتی است می توان گفت که شوری و آلودگی نفت/گریس خاک در اثر نفت خام به وجود آمده است. همبستگی بین عناصر نیکل و کبالت (607/0) نشان دهنده منشأ یکسان آن ها است که به زمین شناسی منطقه برمی گردد. آنالیز مؤلفه اصلی دارای 6 فاکتور می باشد که فاکتور اول همبستگی بالایی با اسیدیته (751/0)، نفت/گریس (936/0)، وانادیوم (828/0) و شوری (906/0) است که می تواند نشان دهنده هم منشأ بودن غلظت این پارامترها با ترکیب نفت خام باشد. فاکتور دوم که 65/43 درصد واریانس کل را شامل می شود دارای همبستگی بالایی با عناصر کبالت (905/0) و نیکل (872/0) است که حاکی از هم منشأ بودن این عناصر است که به جنس خاک منطقه برمی گردد.