مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان)
سال:1387 | دوره:10 | شماره:39 (معارف اسلامی) |تعداد مقالات:7

شخصیت فاطمه زهرا (س)، در روایات اهل تسنن به عنوان بانویی جامع فضایل انسانی ترسیم شده است. روایات اهل سنت در فضایل فاطمه زهرا (س) اعم از روایات تفسیری و غیرتفسیری است. روایات تفسیری جایگاه آن حضرت را از منظر قرآن نشان داده و بیانگر شخصیت فاطمه زهرا (س) در تعابیر الهی است. در روایات غیرتفسیری ابعاد دیگری از شخصیت حضرت فاطمه با نقل رسول خدا (ص)، آشکار می شود. جمع بندی هر دو دسته از روایات آن که حضرت زهرا (س) در کانون اهل بیت پیامبر (ص) قرار داشته، معصوم از هر خطا، ضامن تداوم نسل پیامبر (ص)، آگاه به حقایق دینی، قاطع در دفاع از حق در دوران رسالت، مدافع حریم ولایت پس از رحلت پدر، محبوبترین شخص نزد رسول خدا (ص)، سرور زنان دو عالم و...  می باشند.

پیدایش جریان ها و مکتب های عرفانی نوظهور آیینی ـ غیر دینی و برخی فرق صوفیانه و سوالات و شبهات عصری ملازم آن، ضرورت تبیین همه جانبه عرفان جامع و کامل اسلامی را اجتناب ناپذیر می نماید. مقاله حاضر با تبیین معنا و مفهوم عرفان ناب از حیث علمی و عملی با رویکردی بر آموزه ها و ادعیه حضرت زهرا (س)، به توصیف و تحلیل برخی اصول عرفان اسلامی می پردازد؛ سپس مولفه های محوری و عناصر بنیادین عرفان متخذ از سنت و سیره حضرت زهرا سلام اله علیها و اصطیاد شده از نیایش های فاطمی چون شریعت محوری، جامع نگری، مسوولیت پذیری، سیاست ورزی، زندگی سازی و... را با دو بعد معرفت و معنویت بر پایه عقلانیت و عدالت مورد کنکاش و کاوش قرار می دهد. نوشتار حاضر بر این فرضیه تاکید دارد که عرفان اصیل، سعادت آفرین و کمال بخش تنها در اسلام نبوت و امامت یا عرفان قرآن و عترت، قابل ادراک و وصول و حصول است.

هرچه انسان در اتصاف به کمالات واجب الوجود قویتر باشد، به مبدا واجب الوجود نزدیکتر و آثار وجودی او بیشتر است؛ چنانکه انسان کامل مجمع اسما و صفات خداوند است. از منظر قرآن کریم منصب هدایتگری از آن انسان های کاملی است که از عیوب اخلاقی و نفسانی مبرا بوده و از «ظلم» به معنای عام آن معصوم باشند. قول و فعل و تقریر چنین انسانی حجیت دینی داشته و او به اقتضای وظیفه دینی به امر اقامه دین و اجرای حدود و دفاع از حریم دین خدا می پردازد. حضرت زهرا (س) مصداق بارز «تطهیر الهی» است که به دور از هرگونه تمایل فردی و با دو شیوه اقامه ادله و وصیت سیاسی، به حراست از دین و حمایت از وصی بلافصل رسول خدا پرداخته است و در همه اقوال و اعمال و تقریراتش، جانب دین را لحاظ نموده و خیرخواه امت بوده است؛ فلذا پیروی از سیره متعالی ایشان می تواند راهگشا و کارساز باشد.

تبلور شخصیت و هویت انسانی به عوامل گوناگونی از جمله امکان تاثیرگذاری از رهگذر حضور در عرصه اجتماعی وابسته است. از این رو، در حرکت احیاگرانه پیامبران الهی و از جمله پیامبر اعظم (ص) توجه ویژه ای به این موضوع مبذول گردید تا آنجا که با هدف پاسداشت هویت و کرامت انسانی زن، با در نظر گرفتن حقوق متناسب با توانمندی های او به همراه انتظار انجام تکالیف و وظایفی در شان وی، از کهتری مقام زن در برابر مرد کاسته شد و از این طریق امکان تحقق استقلال شخصیتی و رفتاری برای جنس زن فراهم آمد. رسالت پیامبر صلی‏ اله‏ علیه‏ و‏ آله در زدودن خرافات جاهلیت و معرفی جایگاه شامخ زن در حیات اجتماعی - سیاسی، در رفتار آن بزرگوار با فاطمه زهرا علیه السلام تجلی یافت. به رغم همه این اقدامات در پی وفات آن حضرت (ص)، بار دیگر بیم آن می رفت که با تقویت تفکیک عرصه خصوصی از عمومی، جنسیت بر هویت غلبه یابد و انسانیت زن در پیشگاه مردانگی مرد ذبح گردد. از این رو، اقدامی قاطع لازم می آمد که با گرامی داشت مقام زن، کرامت انسانیت را پاس نهد و این مهم جز از رهگذرخاندان نبوت و آن هم به دست تربیت شده بلافصل نبی، شدنی نبود.

قول، فعل و تقریرات حضرت زهرا (س) به عنوان شخصیت بانوی نمونه اسلام، ملاک عمل و نظر محسوب شده و حجیت دینی دارد. از جمله این اقوال، سخنان استوار و قدسی آن حضرت در دفاع از دین خدا و وصی بلافصل حضرت پیامبر (ص) است که به عنوان نخستین باورهای شیعی مورد تایید اهل بیت پیامبر (ص) واقع شده و توسط آنان تکمیل و به عنوان بخشی از عقاید شیعه در آمده است. در واقع مساله جانشینی پیامبر (ص)، ادله اثبات امامت امیرالمومنان (ع) و امامت امامان شیعه، ویژگی های امام، فلسفه امامت و امامت امام دوازدهم از رئوس سخنان گهربار و راهگشای آن حضرت (س) به شمار می رود. این سخنان و تعالیم ارزشمند منظومه ای سیاسی و اعتقادی را ترسیم می نماید که می تواند بیانگر بسیاری از باورها و خطوط فکری کلی شیعه بوده و ملاک نظر و عمل متبعان قرار گیرد.

جایگاه زن در عالم وجود از منظر عرفان اسلامی به عنوان شاهکار خلقت و مظهر قابلیت و فاعلیت خداوند مطرح شده است. در این میان سیده زنان عالم، صدیقه کبری (س)، مظهر اتم و اکمل قابلیت و فاعلیت الهی است. تعینات علمی و استعدادها توسط نور وجودی ایشان، تحقق و ظهور پیدا کرده و به فعلیت می رسد. لذا محور اصلی سیر کمالی عبودی، در رضای فاطمه (س) و محبت به او و اهل بیت (ع) است و وصول به مقام توحید و سیر صحیح الی ا... بدون ولایت ایشان ممکن نیست و این همه راز الگوپذیری شیعه است.

خطبه فدک، سخنرانی حضرت فاطمه زهرا سلام اله علیها است که ایشان پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) و غصب خلافت علی (ع)، در مسجد مدینه ایراد فرمود. هدف حضرت (س) از ایراد این خطبه که سند مظلومیت شیعـه و مادر ائمه علیـهم السلام است، ظاهرا باز پس گـرفتن «فدک» ـ هدیه و ارث پیامبر (ص) به ایشان ـ بود، اما در واقع تبیین بسیاری از حقایق و معارف ناب الهی بود. این خطبه شامل معارف توحیدی مانند توصیف وحدانیت خداوند و معارف نبوی مانند بعثت رسول اکرم (ص) و تلاش های وی در دعوت بر توحید و اقامه دین می باشد که با سندهای متعددی از معصوم یا تالی معصوم نقل شده و لذا مفاد آن بر ما حجت است.