صفه
سال:1386 | دوره:16 | شماره:44 |تعداد مقالات:10

طی دهه های اخیر دو دیدگاه غالب در عرصه شهرسازی وجود داشته است:دیدگاه اول که در نیمه دوم قرن بیستم تا اوایل دهه 1990، دیدگاه غالب بوده و در برخی از کشورها از جمله ایران هنوز هم رایج است، مدل برنامه ریزی از بالا به پایین یا همان برنامه ریز عقلانی - علمی است.در این دیدگاه عده ای از متخصصان برنامه ریزی با استفاده از روش های علمی و تکنیک های تحلیلی برنامه ریزی می کنند و به این تکنیک ها و روش ها اعتقاد و ایمان دارند. در این روش، معمولا از مشارکت شهروندان در تصمیم گیری استفاده ای نمی شود و در صورت وجود استثناهایی، عمدتا در سطوح خیلی پایین شهروندان به بازی گرفته می شوند. این نوع برنامه ریزی نتیجه گراست و فرآیند برنامه ریزی در این مدل از اهمیت پایینی برخوردار است. از این مدل عمدتا برای پیش بینی و ارزیابی استفاده می شود.در مقابل، دیدگاه دوم حامی مدل برنامه ریزی از پایین به بالاست در واقع شکل کامل تر آن بر پایه نظریه کنش ارتباطی یورگن هابرماس، فیلسوف و جامعه شناس آلمانی، بنا شده است. در این مدل نقش برنامه ریز بیشتر میانجی گر بین گروه های ذی نفع است و برنامه ریزی بیشتر فرآیند تاکید دارد تا نتیجه. این مدل پاسخی است به تحمیل برنامه ریزی متخصصان از بالا و بر توجیه علمی به مثابه منطقی برای دیدگاه خود استوار نیست. بلکه برای رسیدن به تفاهم با گروه های ذی نفع در برنامه ریزی از طریق مذاکره و مباحثه تاکید می کند.بنابراین تلاش نگارنده در این مقاله بر این است که:ویژگی های اصلی دو نوع برنامه ریزی از بالا به پایین و از پایین به بالا را بررسی کند،نظریه کنش ارتباطی یورگن هابرماس و جایگاه آن را در شهرسازی بررسی کند و ضمن بررسی کنش ارتباطی و برنامه ریزی ارتباطی با دیدی انتقادی نظر موافقان و مخالفان را نیز ارزیابی کند.

مقاله حاضر بخشی از دستاورد تحقیق طی فرصت مطالعاتی مولف در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در سال 1385 است. در این مقاله مولف قصد دارد اهمیت حساب رسی اقتصادی حمل و نقل منطقه شهری کشور را با تاکید ویژه بر محاسبه هزینه های بیرونی نظام مذکور مطرح کند. همان طور که تجربه کشورهای توسعه یافته و تلاش های شماری از کشورهای در حال توسعه به روشنی نشان داده است، اتخاذ سیاست های حمل و نقل شهری، اعمال مالیات ها و قیمت گذاری بر خدمات حمل و نقل در جهت کاهش هزینه های یاد شده، بی تردید نظام را به سوی توسعه پایدار هدایت خواهد کرد. در این مقاله طیف انتخاب زیر نظام های حمل و نقل، پیامدهای هزینه ای بسیار سنگین برخی از آنها و بالاخره نحوه محاسبه هزینه های بیرونی توصیه می شود.

در این مقاله با تحلیل جریان ترافیک و سایل نقلیه و تعیین نقاط متراکم (تعیین سطوح سرویس سواره و پیاده) تلاش شده است - با استفاده از آمارهای موجود سازمان حمل و نقل و ترافیک تهران و برداشت های میدانی - کیفیت وضع تردد وسایل نقلیه و عملکرد معابر سواره و پیاده در میدان های قدس و سر پل و نیز خیابان شهرداری در حد فاصل دو میدان بررسی شود.فضاهای شهری مرکزی تجریش در سال های اخیر بر اثر توسعه شهر تهران و افزایش جمعیت و مهاجرت ها دستخوش تغییرات کالبدی و روانی نامناسبی شده است. تجمع کاربری های گوناگون در لبه میدان و در دل بافت های اطراف خصوصیات و روابط بافت های مسکونی هم جوار را به هم ریخته است. ورود حجم انبوه خودروهای شخصی و عمومی، از طریق ورودی های متعدد، ساختار فضایی میدان را دگرگون و سطح وسیعی از فضای باز میدان را اشغال کرده است. تنها سطح اندکی به سیل انبوه جمعیت پیاده اختصاص دارد و در مسیری به طول تقریبی 900 متر هیچ سطحی برای مکث و نشستن و آرامش در فضا وجود ندارد.نتایج این تحقیق نشان می دهد که با توجه به کم بودن سطوح سرویس سواره و پیاده و تداخل شدید این دو سطح و حادتر شدن این مشکل، به ویژه پس از بهره برداری از خطوط مترو در این محدوده، لزوم جداسازی سطح آمد و شد پیاده از سواره و پیاده راه سازی در این محدوده اجتناب ناپذیر است.

امروزه به دلایل گوناگون تامین نشاط، شادی و سر زندگی شهری به یکی از دغدغه های اصلی نظام های مدیریت شهری به ویژه در کشورهای توسعه یافته تبدیل شده است. تامین سر زندگی شهری به مثابه آرمانی مشروع در صدر بسیاری از اسناد رسمی شهر سازی به چشم می خورد که خود برخاسته از اهمیت سر زندگی شهر است به مثابه هدف و وسیله. به عبارت دیگر، در کنار اهمیت سر زندگی به مثابه غایت و هدف، امروزه در شرایط رقابت جهانی شهرها برای کسب سهم بیشتر از سرمایه ها، استعدادها و توجه جامعه بین المللی، سر زندگی شهری ابزار موثری برای ارتقای توان رقابتی شهرها در تحقق چشم انداز مطلوب آنها تلقی می شود. اندیشیدن در باب سر زندگی شهرها لاجرم پرسش ها و دغدغه های متعددی را به ذهن متبادر می کند. از جمله اینکه، آیا ویژگی های مثبت و کیفیت های برتر فضایی - کالبدی یک شهر جبرا به ایجاد نشاط و سر زندگی منجر می شود؟ و اساسا چه نسبتی میان کیفیت طراحی شهری یک شهر و نیل به سر زندگی شهری وجود دارد؟در این مقاله تلاش می کنیم به دو پرسش اساسی پاسخ دهیم: الف) سر زندگی چیست؟ حالت وجودی آن چیست؟ مولفه های کالبدی و غیر کالبدی آن کدام است؟ (بعد ماوی موضوع) و ب) سر زندگی شهری چگونه خلق و مدیریت می شود؟ (بعد رویه ای موضوع).

از دیر باز کسانی که به مطالعه شهر و جامعه می پردازند، به عرصه های عمومی توجه داشته اند. امروزه در علوم گوناگون، به ویژه علوم اجتماعی و وابسته به انسان، گرایش به این جریان رشد قابل ملاحظه ای داشته است.میدان های شهری از موفق ترین اماکن تجلی تعاملات اجتماعی در نقاط عطف فضاهای شهری و عرصه های عمومی محسوب می شوند.هدف این نوشتار از یک سو پاسخ گویی به این سوال است که چرا حیات فعال عرصه های عمومی و میدان های شهری در روزگار حاضر تداوم نمی یابد، و از سوی دیگر یافتن راهکارها و پیشنهادهایی اصولی است که در ارتقای کیفیت این فضاهای مهم نقشی ایفا کنند.در این مقاله تلاش نگارنده بر این است که ضمن بازشناسی مولفه های موثر در شرایط جوامع امروزین از جمله بزرگی (size)، تراکم (density) و ناهمگونی (heteroyenoity) - که شاید بتوان آنها را از جمله پیامدهای ناشی از انفجار جمعیت شهرها نامید - و تاثیر آنها بر شکل گیری فرهنگ توده وار و دگرگونی شرایط عرصه های عمومی و میدان های شهری، به بررسی راهکارهای پیشنهادی صاحب نظران علوم مرتبط با موضوع بپردازد و در جمع بندی پایانی توصیه هایی برای ارتقای عرصه های عمومی و میدان های شهری ارایه دهد.

در این مقاله نگارنده می کوشد تصویری جامع از معماری دوره صفوی ارایه دهد، ریشه های این واقعه پر طنین را در تاریخ معماری ایران جست و جو و در عین حال بناهای مهم این دوره و انواع آن را معرفی کند.در این مقاله معماری دوران صفوی شرح یا تحلیل یا تفسیر نمی شود، نگارنده پس از سیری کوتاه در تاریخ و جغرافی و دستاوردهای دوره صفوی در زمینه های گوناگون تلاش می کند دامنه فعالیت های ساختمانی و شهری این دوره را مشخص و سپس با مروری بر انواع بناها مهمترین آثار هر یک از آنها را معرفی کند و ویژگی های آنها و میزان وابستگی طرح آنها را به تجربیات معماران گذشته بازگوید.

مقاله یک روز خوش در خانه باستانی محصول جنبی پژوهشی فراگیر درباره خانه ایرانی در فلات ایرن از آغاز تا پایان دوره ساسانی است که تحت عنوان کتاب خانه ایرانی به روایت گنجینه خاک از سال 1372 آغاز و در سال 1984 به چاپ رسید. در حال حاضر ادامه پژوهش در قالب کتاب دوم با عنوان خانه اسلامی از ساسانی تا قاجار در دست تهیه و تالیف است.

هوا سیالی است که ساختمان ها و محیط را فرا گرفته است. جریان آن را نمی توان مشاهده کرد، ولی با اطلاع از نحوه عملکرد هوا در محیط ها گوناگون می توان برای افزایش سطح آسایش حرارتی در ساختمان ها از آن استفاده کرد. خرد اقلیم های به وجود آمده در محیط های داخلی ساختمان معمولا ناشی از جریان هوا، تابش موج بلند یا کوتاه، رطوبت نسبی و دمای هواست. در این مقاله نوع حرکت هوا و سرعت جریان آن بر اثر اختلاف درجه حرارت محیط و اختلاف ارتفاع باز شوها و همچنین عوامل موثر بر آسایش حرارتی ناشی از جریان هوا بررسی می شود.

اقلیم یکی از مهم ترین عوامل محیطی موثر در طراحی و ساخت گونه های متعدد معماری است. در بررسی رابطه اقلیم و معماری، باید به تفاوت عمده میان معماری سنتی و معماری جدید و میان گونه های متعدد معماری با یکدیگر توجه کرد. گرمابه ها از این منظر یکی از گونه های شاخص معماری سنتی ایران محسوب می شوند؛ زیرا مراحل گوناگون طراحی و اجرای آنها، بدون امعان نظر به اقلیم و محیط طبیعی، ممکن نبوده است. نگارندگان مقاله حاضر با مطالعه نمونه هایی چند، به بررسی تاثیر اقلیم در گرمابه های ایرانی می پردازند. بدون شک، طرح چنین مساله ای، از منظر بهره گیری حداکثر از شرایط محیطی و انرژی های طبیعی، ضرورتی انکارناپذیر دارد. فرضیه اصلی در مقاله حاضر این است که در معماری سنتی ایران، شرایط اقلیمی بر ویژگی های معماری، سازه، تاسیسات و تزیینات گرمابه ها تاثیر گذاشته و سبب بروز پاره ای تفاوت ها در وجوه مذکور شده است. نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که به رغم وجوه اشتراک بسیار شرایط اقلیمی در ساخت و معماری حمام ها تاثیر قابل توجهی داشته است. ساخت حمام های بزرگ، احداث فضای چال حوض و به کارگیری کاشی در تزیینات از جمله اصلی ترین مشخصات حمام های اقلیم گرم و خشک است. کوتاه بودن ارتفاع گرمخانه، باه کارگیری چفدهای تند، استفاده از تزیینات آهک بری، حجاری و آجرکاری از مهم ترین ویژگی های حمام های اقلیم سرد و کوهستانی به شمار می رود. احداث عمارت روی کرسی چینی، به کارگیری پوشش شیبدار، تامین نور هشتی از بدنه، استفاده از چوب و متداول نبودن تزیینات را باید از وجوه تمایز گرمابه های اقلیم معتدل و مرطوب دانست. احداث حمام های کوچک، استفاده از سنگ های مرجانی، و تزیین نکردن بدنه نیز از مهم ترین ویژگی های حمام های اقلیم گرم و مرطوب است.