صفه
سال:1384 | دوره:15 | شماره:41 |تعداد مقالات:12

مقاله "جستاری در شرح، تعریف و مراتب نظریه"، تلاشی است د جهت تبیین معنا و حقیقت "نظریه" و دریافتن وجوه و ابعاد آن به عنوان رکن اندیشه منظم بشری، بدانسان که بتوان با استفاده از این نظریه شناسی پایه، به درک و بهره گیری بهتری از نظریه در معماری نایل آمد.سلسله مراتب تفکر تحلیلی اقتضا می کند پیش از پرداختن به نمودی خاص و تخصصی از نظریه، شناختی بنیادی از آن به طور عام احراز شود. به همین سبب، در مقاله ابتدا ضمن توضیح مفهوم نظریه، تعاریفی در قالب روایت های متعدد ارایه شده تا شناخت مخاطب از نظریه، از حالت مبهم کلی به نوعی معرفت متعین تر منطقی نزدیک شود. از آنجا که وجه کمی معرفت، متمایل به مرتبه بندی مفاهیم و پدیده هاست، در این مقاله تلاش شده نوعی نظام طولی و سلسله مراتب برای نظریه، به لحاظ وسعت و عمق یا استحکام آن، تشکیل و ارایه شود تا در ارزیابی نظریه ها نیز کاربرد یابد.پس از توضیحات عمومی نظریه شناسی، به وجوه و ابعاد مبحث نظریه در معماری پرداخته شده، و به ویژه برخی مسایل و مواضع چالش آفرین، نظیر احکام هنجاری و یا عدم تطبیق برخی نظرات معماران با معیارهای رسمی نظریه شناسی، مطرح و در مورد آن ها بحث شده است.

گسترش شهرها طراحان، برنامه ریزان و کارشناسان امور شهری را به مطالعه بیشتر در ابعاد گوناگون توسعه مناطق شهری و تجزیه و تحلیل وجوه گوناگون مدیریت شهری، به منظور ارایه راهکارهای نوین، واداشته است. ارتقای توانایی شناخت و تبادل اطلاعات برای تدوین طرح بهبود فضاهای پیچیده شهری نیازمند دانش و مهارت ویژه های است. بنابراین، دیگر نقش سنتی متخصصان امور شهری برای این امر نه کافی است و نه میتوان راه حل مناسبی برای معضلات و پیچیدگی های عصر حاضر باشد. در این مورد، نیاز به دانش نوین چند رویکردی مدیریت شهری بیش از پیش خود نمایی می کند و مدیران اجرایی را برای یافتن راه حل های مطلوب و بهینه در برابر مسایل شهری یاری می دهد.برنامه مدیریت شهری سازمان ملل متحد برای تبیین برنامه های چند رویکردی بخش شهری، در اکثر کشورها تکامل یافته، دانش مدیریت را در بخش های اداره مشارکتی شهر، کاهش فقر شهری، مدیریت محیط زیست شهری و ایجاد تسهیلات انتقال دانش در سطوح شهر، کشور، منطقه و جهان تعمیم می دهد. این برنامه همچنین به مقولات اساسی در محورهایی از قبیل: حوزه مدیریت شهری، مدیریت شهری به مثابه یک فرایند، عملکردهای مدیریت شهری و مقیاس های فضایی مدیریت شهری دلالت می کند و به ارایه اصول راهبردی می پردازد. با توجه به اینکه شهرها با چالش های روز افزونی روبه رو هستند که در ارتباط تنگاتنگ با مقولات اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی است. جهانی شدن و گسترش تفکر عدم تمرکز، فرصت های جدیدی را برای جذب شهروندان ممتاز و سرمایه گذاران خلاق فراهم می آورد. با این همه، بسیاری از شهرها، به دلیل نداشتن ظرفیت کافی و منابع و نیز فقدان سازمان دهی و نگرش چند جانبه، نتوانستند آن ها را جذب کنند.

طراحی شهری یک فرایند مساله گشایی گروهی است که در آن استفاده از تکنیک های تحلیلی گوناگون، تصمیمات آگاهانه اتخاذ می شود. از جمله تکنیک هایی که به طور فزاینده ای در طراحی شهری برای سنجش وضعیت و تدوین راهبرد به کار گرفته شده است، ماتریس «سوآت» (SOWT) است. به طور کلی، ماتریس «سوآت» یک چارچوب مفهومی است که برای شناسایی و تحلیل تهدیدها و فرصت ها در محیط خارجی یک سیستم و بررسی قوت ها و ضعف های درونی آن به کار گرفته می شود. تکنیک تحلیل وضعیت سوآت که در آغاز توسط برنامه ریزان شرکت های خصوصی و محافل رشته مدیریت بازرگانی برای پاسخگویی به چالشهای فراروی موسسات خصوصی تدوین شده است، در حال حاضر توسط موسسات بخش همگانی نیز برای تدوین سیاست های دولتی و طرح های شهری مورد استفاده قرار می گیرد. اگر چه این تکنیک در سالهای اخیر مورد استقبال وسیع حرفه مندان طراحی شهری قرار گرفته است، خود تکنیک تاکنون با دقت و عمق نظر لازم مورد پژوهش مستقل واقع نشده است. هدف این مقاله تحقیق در مورد تکنیک سوآت، کشف قابلیتها و مناسب سازی نظری آن برای کاربرد در طراحی شهری است. در این راستا، نخست سابقه شکل گیری و سیر تحولات تکنیک مطرح می شود؛ سپس مروری بر منابع مرتبط با تجارب قبلی کاربرد سوآت در طراحی شهری به عمل خواهد آمد و در آخر پس از باز تعریف مفاهیم پایه، به گونه ای که با ماهیت طراحی شهری منطبق باشد، یک چارچوب مفهومی برای سنجش وضعیت به روش سوآت در طراحی شهری پیشنهاد می شود.یافته های این پژوهش نشان می دهد که برای استفاده موثر از تکنیک تحلیلی «سوآت» در طراحی شهری، باید این تکنیک بر بنیان های نظری مستحکم اتکا کند. این مطالعه نتیجه گیری می کند که «مدل مکان پایدار» (گلکار، 1380) به عنوان یک نظریه ماهوی که کیفیت های طراحی شهری را بر می شمرد، و «نظریه ریخت شناسی شهری» (کانزن، 1960، کروف، 1996؛ کرمونا و دیگران، 2002) که لایه های گوناگون فرم شهری را معرفی می کند، همزمان می توانند به عنوان شالوده نظری مدل تحلیل سوآت در طراحی شهری منظور شوند. این مطالعه چنین نتیجه گیری می کند که ماتریس پیشنهادی 20× 17 که در متن مقاله تشریح شده است، می تواند به عنوان ابزار مناسبی برای انجام سنجش  وضعیت به روش سوآت در فرآیند طراحی شهری مورد استفاده قرار گیرد.

در این مقاله سعی می شود تا با تامل و بازاندیشی در روند سریع و پر افت و خیز نوپردازی (مدرنیزاسیون) شهری و منطقه ای و با تکیه بر اندیشه های فلسفی مغرب زمین، اصول ثابتی که در طول دوران شهر سازی نوگرا قابل دریافت و ملاحظه بوده و هست، استخراج می شود. در این تلاش ابتدا به تعریف واژه های کلیدی متن می پردازیم و سپس با تکیه بر آن و کاوش در آثار اندیشمندان برجسته نوگرا، به برنامه ریزی شهری و منطقه ای نوگرا می رسیم. به این ترتیب با اندیشه و دقت در موضوع نووارگی (مدرنیته) و همزاد آن «نظام سرمایه داری» خواهیم توانست ویژگی های فرایند نو پردازی شهری را تعیین کنیم و شهرهای امروزی و شهرسازی معاصر را با آن محک بزنیم. بی شک این نگاه تعجب افراد حرفه ای را نسبت به وسعت نظر و درک صحیح نوگرایان آغازین از زندگی در شهرهای معاصر برخواهد انگیخت.

وجود محیطی امن برای زندگی در کنار سایر نیازهای اساسی فیزیولوژیکی انسان مثل غذا، سر پناه و بهداشت از ضروریات و نیازهای اصلی انسان است. احساس ناامنی در محیط و نگرانی های ناشی از مکان های ناامن سایر فعالیت های انسانی را تحت الشعاع قرار میدهد و امور اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به درستی انجام پذیر نخواهد بود. نابهنجاری های اجتماعی و جرایم گوناگون در محیط های شهری از جمله موارد اصلی ناامنی محیط زندگی و سلب کننده امنیت مناطق شهری و در نتیجه مختل شدن آسایش و آرامش مردم است.هدف از این نوشتار آشنایی با روش های نظری پیشگیری از نابهنجاری های اجتماعی و جرایم به کمک دانش و حرفه طراحی شهری است. اهم نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان می دهد که با طراحی شهری می توان از طریق «تغییر در کالبد محیط شهری»، مانع از ارتکاب جرم و رفتار مجرمانه شد.

اگر بخواهیم به جوهره سازمان دهی فضا در فلات ایران اشاره کنیم به جرات می توانیم از ساختار حیاط مرکزی نام ببریم. ساختاری که به صورت در هم تنیده و یکپارچه پاسخ های مناسبی را برای زندگی مادی و معنوی این مردمان به دست داده است، این ساختار چه در زمینه شکلی (هندسه کلی طرح - هندسه جزیی عناصر) و چه در روش پدیداری (مصالح - فن آوری) به شدت از ویژگی های بستر و توانمندی های محلی اثر پذیرفته و بدین ترتیب با حداقل دخل و تصرف در محیط (تغییر شکل - آلایندگی) حداکثر بهره مندی را نصیب کاربران کرده است. مواجهه اندیشمندانه با نیروهای طبیعی (خورشید - باد - آب - خاک) موجب شده تا در بستر ناسازگار و گرما محور فلات در "پناه شهر - خانه، حیاط مرکزی" حداکثر تلطیف و طراوت محیطی و به دنبال آن بقای این مردمان تامین شود. از یکسو در حیاط مرکزی که با حرکات خورشید هماهنگ است و حضور طبیعت و آسمان را به صورت انتزاعی و هوشمندانه به کار می گیرد مفاهیمی درهم آمیخته می شود که بدان جنبه کهن الگویی می بخشد.از سوی دیگر دیدگاه پیشروی پایداری که به پاسخ های طراحانه در حوزه مشتری سه رویکرد محیطی، اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی بها می دهد، روش هایی را توصیه می کند که هماهنگ با شیوه شکل گیری حیاط مرکزی در داخل فلات است، بدین ترتیب می توان این ساختار را در متن امروزین نیز کارآمد توصیف و آموزه های فراوانی از آن کسب کرد.

نیاز به تامین مسکن برای جمعیت روبه افزایش جهان، گسترش فقر و نابرابری؛ آلودگی های زیست محیطی ناشی از برداشت بی رویه منابع طبیعی برای تولید مصالح ساختمانی و محدود بودن این منابع شرایطی را به وجود آورده که گروهی از معماران ناچار شده اند به منابع جدید و جایگزینی با حداقل آلودگی های زیست محیطی، قابل بازیافت و ارزان روی آورند.دسترسی به منابع سرشار آب اقیانوس ها و آب دریاهای آزاد که حاوی مقادیر قابل توجهی از کانیهای مختلف است، ایده استفاده از این منابع را برای تولید مصالح ساختمانی در مناطق ساحلی و حاشیه ای آن ها تقویت گرده است.در این مقاله، با تامل بر امکانات بالقوه اقیانوسها و دریاها برای تولید مصالح ساختمانی "فن آوری تجمع کانی ها" و فرایند تولید اجزا و عناصر ساختمانی به عنوان یکی از راه های جدیدی که می توان برای تولید مصالح ساختمانی به کار گرفت مورد توجه قرار می گیرد.

مقاله حاضر کوشیده است تا ضمن ارایه تصویری کلی از توسعه کمی پر شتاب سال های اخیر در آموزش معماری کشور، که به ناگزیر تنزل کیفیت به دنبال خواهد داشت، ضرورت برنامه ریزی راهبردی و تقسیم کار مبتنی بر نقاط قوت دانشکده های معماری کشور را، در مقطع زمانی امروز، گوشزد کند. علاوه بر آن، مقاله پس از بیان چیستی برنامه ریزی راهبردی، ساز و کار و گام های انجام این مهم را همراه با گزارش یک طرح پژوهشی که با هدف برنامه ریزی راهبردی دانشکده معماری شهید بهشتی انجام گرفته است مطرح می کند.

از اواسط قرن دوم میلادی تاکنون، اسلام شناسان و خاور شناسان راجع به مسایل گوناگون شهرهای قدیمی سرزمین های اسلامی، که شهرهای ایران را نیز در بر می گیرد، تحقیقات ارزنده ای به عمل آورده اند. بدین ترتیب، برای شناخت حوزه فرهنگی اسلام از نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی به بعد، همزمان با استعمار مستقیم و غیر مستقیم اقتصادی و سپس سیاسی و نظامی این منطقه به دست دول بزرگ اروپایی (انگلیس، ایتالیا، فرانسه)، مطالعات پراکنده ای در داخل و خارج راجع به شهرهای سرزمین های اسلامی از جنبه های مختلف صورت گرفته و در آن ها از مشخصات اصلی و اساسی شهرهای سرزمین های اسلامی و ویژگی های تاریخی شهرنشینی در ایران صحبت شده است