صفه
سال:1390 | دوره:21 | شماره:52 |تعداد مقالات:20

در این مقاله، ابتدا با مطالعه پیشینه متافیزیکی عناصر باغ اسلامی مانند درخت و آب، به این عناصر پرداخته و پس از آن با مطالعه بر روی عناصر مذکور، از دیدگاه حکمت اسلامی در قرآن و نمونه های باغ اسلامی، سعی شده تا با نزدیک شدن به حکمت مفاهیم بهشت و با جستجو در متن قرآن و توجه ویژه به سوره الرحمن، تفاسیر مربوط به این سوره مطالعه شود. بر اساس مطالعات انجام شده در این مقاله، می توان دریافت که باید حکمت عناصر باغ، مانند نور و سایه، درخت و گیاهان، آب، غرفه و قصور، و مانند آن را در نظم بندی محکمی دانست، که بر اساس هندسه قدسی، و علم الهی، انسان را به سعادت رهنمون کند.

همه موجودات عالم آیینه اسما و صفات الهی هستند و هر موجودی ظهور یک اسم و اسم همان معنا است. انسان معمار (جانشین الهی) دارنده صفت خلاقیت، فاعلیت و ولایت، طراح و سامان دهنده فضای حیات برای تعالی و تکامل انسان ها است، معمار (فاعل) با اسمای تقابلی جمالی و جلالی (زیبایی و عظمت- لطف و قهر)، طرح خود را به منصه ظهور می رساند که، هر دو صفت (جمالی و جلالی) تحت ولایت الهی و تعامل معمار با هستی بروز و تجلی پیدا می کند.هر نقش و خیالی که مرا در نظر آیدحسنی و جمالی و جلالی بنمایدمعمار مختار در فرآیند طراحی با سه ابزار روحی، فکری، و حسی در اختیار خود و تحت افاضه خالق که فیضش به طور مطلق در همه مخلوقات جریان دارد و در تعامل با محیط، طرح خود را ابداع و خلق می کند.جهان را سر بسر آیینه ای دانبه هر یک ذره ای صد مهر تابانچو آیات است روشن گشته از ذاتنگردد ذات او روشن ز آیات

هدف مقاله حاضر، بسط و تشریح مفهوم «تمثیل» (قیاس) در معماری و جایگاه آن در روند طراحی است. برای رسیدن به این هدف، در ابتدا به اختصار مفهوم طراحی توضیح داده شده و سپس به شرح تفاوت میان خط مشی فکری نسل های طراحان معماری و دلایل قبول یا رد نگرش فکری آنها پرداخته می شود. تغییرات نگرش های طراحی در گذر زمان نشان می دهد، خط مشی فکری طراحان نسل سوم عامل ایجاد وحدت و یکپارچگی در میان اجزای معماری در روند طراحی را تشخیص داده است، به این عامل «طرح مایه» (کانسپت) گفته می شود. در ادامه، با شرح مفهوم طرح مایه، به لزوم شناسایی مفهوم «تمثیل» در معماری پی برده می شود. در پایان، با شرح معنای تمثیل و انواع آن، جایگاه جدیدی برای تمثیل در روند طراحی معرفی و نقش سازنده آن را در ایجاد طرح مایه و روند طراحی بیان می شود.

طبق برنامه مصوب کارشناسی ارشد ناپیوسته معماری، هدف محوری در «طرح معماری 2» که به جنبه های معنایی و ارزشی و تبلور آن در طرح نظر دارد، توجه به طرح مایه، توجه به حاصل ادغام عوامل مجزا و متنوع تاثیرگذار بر طراحی، در قالب کلیتی واحد، است. از سوی دیگر، پیچیدگی و تنوع این عوامل شرایطی را ایجاب می کند که پاسخ گویی هم زمان و ایجاد نوعی تعادل میان آنها، گاه تا مرز ناممکن دشوار می شود. پس پی گیری پرسش کلیدی مقاله که «چگونه می توان تاثیر مولفه های شکل دهنده طرح مایه را به صورت متمایز بررسی کرد؟»، می تواند در روش شناسی طرح این درس موضوعیت اساسی داشته باشد.با وجود عوامل متعدد شکل دهنده طرح مایه، شاید بتوان آن ها را با مسامحه در سه مولفه عمده، یعنی طراح، مکان طرح، و موضوع طراحی دسته بندی کرد. به منظور آشکار کردن تاثیر این مولفه ها، در یک تجربه آموزشی، به عنوان مورد پژوهی، تمرین هایی متناسب با این مولفه ها در قالب اسکیس (طراحی کوتاه مدت) برنامه ریزی و اجرا شد، که حاصل آن در جدولی ارائه می گردد. در این جدول، هر سطح تغییر و تحول کار دانشجو را در طی مسیر تمرین ها نشان می دهد و هر ستون معرف نسبت و جایگاه هر مولفه در شکل گیری طرح مایه است.این تجربه ضمن اینکه بهانه ای برای نقد و بررسی طرح در مسیر تکوینی آن فراهم می کند، دانشجو را نسبت به مولفه های شکل دهنده طرح مایه مشرف می کند، تا به صورت آگاهانه در مسیر «خودتصحیحی» قرار گیرد. نتایج این پژوهش ضمن اینکه در آموزش طراحی معماری قابل استفاده است، دانشجویان را نسبت به سازوکارهای فرایند طراحی حساس می کند.

مطالعه در زمینه چگونگی تفکر طراحان، و مهارت های اندیشیدن آنان در فرایند طراحی معماری و پژوهش های صورت گرفته در این خصوص بیشتر به تفکر خلاق معطوف می شود. اما «تفکر» هر دو جنبه خلاق و نقاد ذهن را دربر می گیرد. در واقعیت، امروزه تفکر نقاد یک عبارت شایع در آموزش، روان شناسی، و فلسفه است. برخی دانشگاه ها درس تفکر نقاد را مطرح می کنند. افراد غیرمتخصص و معمولی، هنگام سخن از اهمیت تفکر نقاد، آن را نتیجه اصلی حاصل از تحصیل در دانشگاه می دانند. در کتب و مقالات مربوط به آموزش مرتبا به مهارت تفکر نقاد اشاره می شود.با این حال جای تعجب است، که چرا در بحث فرایند طراحی معماری، از تفکر نقاد غفلت شده است؟ مقاله حاضر درپی شناخت تفکر نقاد و اهمیت و ضرورت آن در فرایند طراحی معماری است.

یکی از اساسی ترین نیازهای ابنای بشر مسکن است. در حقیقت خانه پوششی است که در تطابق با برخی شرایط، رابطه صحیحی بین محیط خارج و پدیده های زیستی ایجاد می کند. از این رو توازن مسکن با محیط طبیعی مساله مهمی است و یکی از عوامل اساسی محیط خارج، که در طراحی بنای مسکونی تاثیر به سزایی دارد، اقلیم منطقه است. مسکن همدان با رویکرد اقلیمی به هدف دستیابی به آسایش حرارتی در سه بخش بررسی می شود. 1. در ابتدا به منظور بررسی اقلیمی همدان، الف) مشخصات آب و هوایی همدان معرفی و ب) بر اساس آن وضعیت اقلیمی این شهر تحلیل می شود. 2. سپس وضعیت اقلیمی همدان در دو بخش الف) گونه شناسی مسکن همدان و آشنایی با الگوهای کالبدی مسکن موجود همدان و ب) تحلیل اقلیمی مسکن همدان بررسی می شود؛ تحلیل اقلیمی نمونه ها در سه بخش ویژگی های عمومی مسکن، ویژگی خرد فضاهای سکونتی، و ویژگی نظام های ساختمانی صورت می گیرد. 3. در نهایت راهکارهای اقلیمی طراحی مسکن همدان توصیه می گردد.

در اندیشه های اسلامی، بر تامین عدالت و رعایت حقوق تمام افراد جامعه تاکید شده است و همه افراد در هر سن، هر نژادی، هر قومی، و با هر اندازه توانایی باید بتوانند به طور عادلانه در اجتماع حضور پیدا کنند و بر هیچ قشری تبعیض و محرومیت روا نیست؛ ولی از آنجایی که بخشی از نیروهای فعال جامعه، محدودیت جسمی- حرکتی دارند، طراحی فضاهای شهری که افراد از این طریق خود را وارد زندگی اجتماعی می کنند و در ارتباط با دیگران قرار می گیرند، اهمیت بسیار ویژه ای دارد.هدف این نوشتار، بیان اصول و مبانی فراگیر در محیط های شهری و مسکونی است که، بنیان این تفکرات را می توان در مبانی و اندیشه های اسلامی جستجو کرد. در شهرهای گذشته ایران، نمونه های طراحی فراگیر را، که برگرفته از تفکر اسلامی است، می توان در محیط های شهری مشاهده کرد، که به طور مثال می توان از پیرنشین ها و سکوهای نشیمن نام برد که پیرنشین ها، در ورودی فضاهای مسکونی، فضای استراحتگاهی برای افراد مسن و سالخورده، افراد حامل بار سنگین، و موارد مشابه آن هستند. اما در شهرهای امروزی ایران، رعایت نکردن اصول طراحی شهری با ورود عنصر خیابان به زندگی شهری گسترش یافت و از زمانی که معابر پذیرای ورود اتومبیل ها شد، عابر پیاده که عمده ترین حرکت کننده در سطح معابر بود، اهمیت خود را از دست داد.در این نوشتار با ذکر نمونه ها و مصادیق، به مقایسه فراگیر محیط های مسکونی در شهرهای گذشته و جدید پرداخته می شود و در این باره به منظور بررسی وضع موجود دسترسی ها در محیط مسکونی معاصر، روش تحقیق میدانی استفاده می شود. در این تحقیق با شیوه نمونه گیری خوشه ای، پرسش نامه هایی در بین ساکنان محله نارمک شهر تهران توزیع شد و مشکلات، محدودیت ها و خواسته های افراد از طریق تجزیه و تحلیل پرسش نامه ها، برداشت های محلی، و مشاهده وضع موجود شناسایی گردید. تحلیل یافته ها، مشکلات، و نارسایی های عمده دسترسی ها از قبیل فقدان ایمنی و راحتی که به کاهش فعالیت های اجتماعی و فیزیکی منجر می شود را نشان می دهد.در انتها بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، راه حل هایی به منظور فراگیر کردن فضاها برای حرکت آزاد و مستقل و تامین عدالت در دسترسی که عاملی برای دستیابی به استقلال فردی و حقوق اجتماعی افراد است، بیان می شود.

در طراحی و ارزیابی فضاهای شهری، اندیشمندان به نیازهای اولیه انسان بسیار توجه می کنند و همه بر این اعتقاد هستند که، بدون توجه به این نیازها، امکان دسترسی به فضا و تحرک پذیری در آن به حد قابل ملاحظه ای محدود خواهد شد. این نیازها تحت تاثیر متغیرهای مختلفی قرار دارند و «جنسیت» یکی از موضوع های حساس این مقوله است. تا کنون تحقیقات دامنه دار فراوانی درباره جنسیت و جنبه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، روانی، اشتغال، اقتصاد، و... در قالب رویکردهای مختلف درباره زنان صورت گرفته است، ولیکن مطالعات شفافی پیرامون ارتباط این گروه- که حداقل نیمی از استفاده کنندگان از فضا هستند و مطمئنا با نیازهای فضایی خاصی مواجهند- با فضای شهری صورت نگرفته است.هدف از این پژوهش معرفی یکی از مباحث متاخر در حوزه دانش و طراحی شهری؛ موضوع جنسیت، تحلیل تعامل مفاهیم جنسیت و فضا، و نهایتا معرفی چگونگی امکان مداخله طراحی شهری در تعامل بخشی به فضای شهری جنسیت یافته است. به این منظور نخست مفاهیم اولیه و رویکردهای نظری در موضوع جنسیت مطرح؛ سپس سیر تحول محتوایی این رویکردها بررسی، و در ادامه ضمن بازشناسی نظریات مرتبط، تعامل مفاهیم جنسیت و فضا و نمودهای بازنمایی جنسیت در فضای شهری معرفی می شوند. در نهایت امکان مداخله طراحی شهری، که ابزار ارتقای کیفیت محیط برای تمام گروه های اجتماعی است، سنجش خواهد شد.یافته های این مطالعه نشان می دهد که تفاوت های جنسیتی، گرچه بر پایه تفاوت های جنسی (عموما منتج از تفاوت های طبیعی) استوار هستند، ولی از طرق اجتماعی، فرهنگی، و تاریخی ایجاد می شوند، که در خلال زمان و مکان دستخوش تغییرند. تحقیق حاضر چنین دلالت می کند که، اساسی ترین بازنمایی فضای جنسیت یافته نمونه «حوزه های مجزا» هستند، و یک سیستم تقابلی و سلسله مراتبی است، که قلمرو عمومی را از قلمرو خصوصی جدا می کند. نهایتا پژوهش به این نتیجه می رسد که مطالعه و بررسی جنسیت و فضا یک موضوع میان رشته ای است و در این میان حرفه طراحی شهری، با تکیه بر رویکردهای کثرت گرا و به کار بستن معیارهای طراحی همه شمول، قادر خواهد بود، در فرایند ایجاد فضای شهری و با مد نظر قرار دادن موضوع جنسیت، به نیازهای گروه های مختلف جمعیتی توجه کند و از این طریق فضای شهری جنسیت یافته را تعادل بخشد.

تجارب موجود نشان می دهد، علی رغم تلاش های صورت گرفته، در تامین سرپناه موقت و یا به طور خاص سرپناه پس از سانحه، پیشرفت چشمگیری حاصل نشده است. روش ها و شیوه های متنوع تامین سکونتگاه های موقت برای بی خانمانان پس از سوانح اخیر در ایران، به دلیل عدم انطباق با شرایط منطقه سانحه دیده، در عمل کارایی لازم را نداشته و از یک سو، سبب بروز مشکلات و معضلاتی درازمدت در منطقه سانحه دیده شده و از سوی دیگر، موجب هدر رفتن منابع مالی فراوانی شده است.در تحقیق حاضر، ضمن بررسی اجمالی مدیریت بازسازی پس از زلزله فروردین 1385 استان لرستان، با استخراج سیاست ها و رویکردهای تامین سرپناه موقت، به ارزیابی و نتیجه گیری از آن ها پرداخته می شود. در این گزارش، پس از گذشت دو سال از سانحه، ضمن ارزیابی نکات مثبت و منفی اقدامات انجام شده در این زمینه، به بررسی روش های به کار رفته توسط آسیب دیدگان جهت تامین سرپناه موقت و نیز اقدامات آنان، به منظور رفع نیازهای اساسی خود و کاهش نواقص و مشکلات سرپناه های عرضه شده پرداخته می شود.تحقیق حاضر در نهایت تاکیدی است بر اینکه، سرپناه موقت نقش مهمی در ترمیم روند قطع شده زندگی عادی در زمینه اقتصادی و فعالیت های جمعی در مناطق سانحه دیده دارد و برنامه تامین سرپناه موقت به طور حتم بر برنامه بازسازی سکونتگاه های دائم اثرگذار خواهد بود و جهت تحقق بازسازی همه جانبه باید این برنامه ها در تعامل با یکدیگر شکل گیرند.

اگرچه سابقه اقدامات بازسازی مسکن پس از سوانح به سال های دور باز می گردد، لیکن نگرش علمی به رویکردها و دیدگاه های آن در اواخر دهه 1970 شکل گرفت. بازسازی مسکن پس از سانحه از نقطه نظر «میزان کنترل توسط خانوار» موضوعی است که در دهه های اخیر توجه سیاستگزاران و نهادهای درگیر در امداد و بازتوانی سوانح را به خود جلب کرده است. دیدگاه مزبور در جهت ظرفیت سازی آحاد جامعه و توانمند کردن آنها به مسوولیت پذیری و مشارکت در روند عملیات بازسازی تبیین شده است. در این میان انتخاب رویکرد یا رویکردهای بهینه، نیازمند ملحوظ داشتن شاخص هایی از قبیل هزینه بازسازی، ارتقای وضعیت ایمنی خانوار و جامعه، ترمیم و بهبود معیشت، شرایط سیاسی حاکم، زمینه های فرهنگی موجود، مکانیزم های تطبیق، و چگونگی بالا بردن ظرفیت های جامعه آسیب دیده است. بنابراین مشاوره با مردم و ارزیابی نیازها و ظرفیت های آنها، قبل از اتخاذ تصمیمات اجرایی امری مهم محسوب می شود. عوامل کلیدی که در روند تصمیم گیری نقش ویژه ای دارند شامل دولت مرکزی، نهاد مسوول بازسازی، سازمان های مشارکت کننده در بازسازی، دولت محلی، و جامعه آسیب دیده است. چگونگی تعامل میان بازیگران مزبور، در اتخاذ رویکرد بهینه بازسازی اثر می گذارد.به طور کلی، پنج رویکرد در اکثر پروژه های بازسازی مسکن پس از سانحه به کار گرفته شده اند. رویکردهای مزبور در برخی اوقات به صورت ترکیبی و با توجه به مقیاس خسارت، شدت واقعه، و وضعیت اقتصادی و اجتماعی و سیاسی منطقه آسیب دیده، به شرح زیر اتخاذ می شوند:- رویکرد پول نقد: کمک مالی بی قید و شرط از جانب دولت و نهادهای مسوول به مالک خانه بدون حمایت فنی.- رویکرد بازسازی با هدایت مالک: کمک مالی مشروط و قانونمند به همراه حمایت فنی با هدف احداث خانه های مقاوم.- رویکرد بازسازی توسط جامعه: رهبری توسط نهادها، با مشارکت فعال جامعه در تصمیم گیری و مشاوره.- رویکرد بازسازی پیمانکارمحور درجاسازی در محل: اجرا توسط نهادها و به کارگیری شرکت های پیمانکاری، به منظور درجاسازی خانه های تخریب شده.رویکرد بازسازی توسط پیمانکار در سایت جابه جا شده: اجرا توسط نهادها و به کارگیری شرکت های پیمانکاری، به منظور احداث خانه های جدید در سایت جابه جا شده.نوشتار حاضر ضمن بررسی رویکردهای مبتنی بر میزان کنترل، توسط خانوار، به تحلیل دیدگاه های مطرح و فرایند تکاملی و معایب و مزایای هر یک از دیدگاه ها می پردازد. در این مقاله نتیجه گیری می شود که، در میان رویکردهای مطرح، «بازسازی با هدایت مالک» قابلیت توانمند کردن، ظرفیت سازی، تداوم، پایداری، و مقرون به صرفه بودن را در اکثر موقعیت های بازسازی دارد.

در فتنه افغان ها، بسیاری از زیرساخت ها و ابنیه ارزشمند اصفهان از بین رفت، از سکنه خالی شد و تا نزدیک دو قرن پوسته فرسوده و آثار معماری و شهرسازی آن رها شده و بی اعتنا باقی ماند. در دوره قاجاریه حاکمان اصفهان تا حدود 1290 ق یکی از پس از دیگری روی کار آمدند و به سرعت کنار رفتند. با آمدن مسعودمیرزا ظل السلطان پسر بزرگ ناصرالدین شاه فصلی دیگر گشوده شد. به نظر می رسد، در اوایل این دوره، در اصفهان هم فعالیت های قابل قبول و مثبت رخ داده، به طوری که سرمایه های از دست رفته آن احیا و هم ضدیت با ابنیه کهن، تخریب و فروش مصالح آثار، و مصادره اموال مردمانش تجربه شده است. هدف این پژوهش نظر و تاملی بر وضعیت ابنیه شهر در این دوره است. دوره ای که بیش از یک سوم قرن طول کشید. نتایج حاصل از مطالعات نشان می دهد، در طی هفت سال آغاز حکومت او، وجود و عملکردش، با توجه به شرایط زمان، قابل قبول و موثر بود. اما، از حدود 1298 ق تا پایان حکومت او در دوره ناصری، آثار سوء مدیریت و حاکمیتش بر روند زندگی مردم روستایی و شهری غیرقابل جبران بوده است.

هرگز از خود پرسیده اید که تهران کجا است؟ یا تهرانی ها چه مردمانی هستند؟ شاید تاکنون مجال چنین سوال هایی برایتان فراهم نشده باشد یا دلیلی برای طرح این موضوعات نداشته اید. با این حال، اگر به دلیلی کنجکاو بوده اید که بدانید تهران کجا است، یا برای کسی تهران را شرح داده اید، احتمالا پاسخی شبیه به این شنیده یا بیان کرده اید.

اندیشه واقعی «مدل مجازی» باستان شناختی و ورود آن به حیطه مطالعات این رشته، با رواج روزافزون رایانه و استفاده گسترده از آن آغاز شده است. واقع گرایی «مدل مجازی» در ارتباط و وابستگی مستقیم با کیفیت و کمیت های موجود داده های باستان شناختی است. تجسم واقعیت یا واقعیت مجازی نه تنها چهارچوبی روش شناختی برای به کارگیری تکنیک های گوناگون تجسمی دارد، بلکه به دنبال آن، تلاش وسیعی نیز برای یافتن معانی صحیح و چگونگی ایجاد رابطه بین سیستم های واقعی و مجازی صورت می پذیرد. نتیجه نهایی این رابطه تنها تولید یک تصویر انفعالی از واقعیت نیست، بلکه ایجاد مدل مجازی فعالی است، و به صورت واقعی باستان شناسان را در انجام تحقیقات، بازسازی، و تحلیل های باستان شناختی یاری می کند. رویکرد بازسازی مجازی ترسیم کمیت انتزاعی هر داده باستان شناختی است، به صورت نمایش گرافیکی (نمایش هندسی فضایی) و یا نمایش عددی کلان از اندیشه های علمی و نتایج حاصله از آن، که درک پیچیدگی های آن را آسان تر می کند. نکته مهم این است که بازسازی مجازی تکنیک ساده نمایشی نیست، بلکه ابزاری کاملا تشریحی است و این توانایی از ترکیب روش تجسمی با ابزار مدیریت و هدایت داده های باستان شناختی حاصل می شود. داده های عملیاتی این تحقیق از کاوش های باستان شناسی یکی از مهم ترین آثار دوره ساسانی (نیایشگاه بندیان) از درگر خراسان رضوی به دست آمده است، که به طور مکرر انتشار می یابد.

این مقاله در پی آن است که، به میزان تغییر جایگاه انسان در نظریه های معماری، که به ویژه در قرن نوزدهم و بیستم مطرح شده اند، بپردازد. از آنجایی که، فضا در نظریه های معماری با تعبیرهای مختلف و گسترده ای همراه است، در این مقاله به تجزیه و تحلیل اندیشه های مهم ترین نمایندگان و متفکران در طی دو قرن ذکر شده پرداخته خواهد شد. بنابراین در چهار بخش اصلی، نخست به تعریف فضای معماری از نقطه نظر معنای واژه و سابقه موضوعی آن اشاره خواهد شد؛ سپس مفهوم فضا با استناد به دیدگاه های فلسفی قرن نوزدهم آلمان و تاثیرپذیری از دو جریان اصلی، نظریه گاتفرید زمپر و فلسفه کانت تحلیل می شود. در ادامه، تغییر مفهوم فضای معماری در اوایل قرن بیستم و در آخر، مفهوم فضا متاثر از روان شناسی ادراک تحلیل خواهد شد. نتایج این مقاله گویای این است که مفهوم فضا در قرن نوزدهم، از محصورسازی مطلق به پیوستگی درون و بیرون و پس از آن با تاثیرپذیری از نظریه همدلی، به آگاهی یافتن از پیکر و در قرن بیستم به آگاهی از رابطه میان انسان و محیط تغییر یافته و سرانجام به مفهوم مکان وابسته شده است. در این سیر، انسان نیز به تدریج در نظریه های مرتبط به فضا حضور یافته است، اما همچنان نسبت به بسیاری از ابعاد وجودی انسان، به ویژه تاثیرگذاری آن بر معماری، بهای کمی داده شده است.

کاشان شهری است در دویست کیلومتری جنوب تهران، بر مسیر یکی از راه های تاریخی مهمی که مشرق زمین را به مدیترانه متصل می کرد. آوازه این شهر مدیون قرار گرفتن در محل ملاقات کالاها و فرهنگ ها، در حاشیه کویر مرکزی ایران در کوهپایه های زاگرس، است. به سبب واقع شدن شهر بر توده بزرگ و فشرده ای از جنس خاک رس و قلت درختان مناسب برای ساختمان سازی، به کارگیری چوب و سنگ، دو مصالح عمده به کاررفته در بناهای مغرب زمین، در معماری آن امکان پذیر نبوده است.