صفه
سال:1396 | دوره:27 | شماره:78 |تعداد مقالات:7

تامین شرایط محیطی مناسب برای فضاهای آموزشی، به دلیل تاثیر منفی عدم آسایش حرارتی و بصری بر یادگیری و عملکرد دانش آموزان، اهمیت زیادی دارد. شرایط نامناسب ناشی از گرم شدن بیش از حد فضا و یا خیرگی ناشی از تابش مستقیم خورشید می تواند با طراحی پنجره های مناسب کاهش یابد. از آنجایی که کاربران مجبور به نشستن در مکان های مشخص در کلاس های درس هستند، تحلیل های فضایی علاوه بر تحلیل های زمانی آسایش ضروری است. در این پژوهش، با بهره گیری از شاخص های فضا زمانی آسایش حرارتی و بصری پیشنهادی، اثر طراحی پنجره بر آسایش، با استفاده از شبیه سازی دینامیک در یک مدول کلاس درس در جهت گیری های مختلف در شرایط اقلیمی تهران، ارزیابی می شود. درصد پنجره، ضریب انتقال حرارت، ضریب عبور نور، ضریب دریافت تابش، و سایبان از جمله پارامترهای مورد ارزیابی در طراحی پنجره هستند. علاوه بر شاخص های آسایش حرارتی و بصری، میزان نیاز به انرژی برای تامین سرمایش و گرمایش در حالت های مختلف بررسی شده است. بر اساس نتایج، پنجره مناسب برای کلاس درس در جبهه های مختلف پیشنهاد می شود. با توجه به نتایج پنجره های با عملکرد بالا، که ضریب انتقال حرارت پایین و شیشه هایی با LSG بالا (ضریب دریافت تابش پایین و میزان عبور نور بالا) دارند، در همه جهات آسایش حراتی فضا زمانی را با 35% پنجره تامین می کنند. هرچند تامین آسایش بصری در همه جهات، به جز شمالی، بدون بهره گیری از سایبان های مناسب، قابل دستیابی نیست. همچنین از شیشه های با LSG بالا زمانی به جای سایبان های خارجی می توان استفاده کرد که بهره گیری از آن ها به دلایل زییایی، سازه ای، و یا دید امکان ندارد.

با تمرکز بر اعتبار گواهی نامه های سبز، که بیشتر بعد زیست محیطی پایداری را پوشش می دهند، تصویر عظیم سیمای پایداری نادیده گرفته می شود. از این منظر، توسعه معیارهای اعتباری کلیدی ابزارهای رتبه بندی و عرضه چارچوبی از معیارهای کلیدی برای ارزیابی شایسته و متعادل ابعاد سه گانه پایداری لازم و ضروری است. هدف از این تحقیق پیشنهاد معیارهای اعتباری کلیدی و قیاس پذیر در ابعاد سه گانه پایداری، برای به روزرسانی و توسعه سیستم های رتبه بندی بین المللی موجود و جدید است. بر این اساس پس از تعیین اهداف ساخت وساز پایدار بر مبنای سه رکن پایداری و شناسایی معیارهای کلیدی، از طریق مطالعات گسترده در مورد معیارهای هشت سیستم رتبه بندی از مناطق مختلف جهان، معیارهای اعتباری کلیدی با اهداف و پارامترهای سه گانه ساختمان پایدار، به منظور شناسایی معیارهای پوشش دهنده و کمبودهای آن، تطبیق داده شدند. بر اساس تحلیل های انجام شده، هفت معیار کلیدی انرژی، آب، سایت پایدار، مواد، ضایعات و آلودگی، کیفیت هوای داخل، و مدیریت برای توسعه سیستم های جدید از سوی محققان و ابزارهای مورد مطالعه شناسایی شدند. که به ترتیب دو معیار کیفیت هوای داخل و مدیریت پارامترهای اجتماعی و اقتصادی و پنج معیار دیگر به طور شایسته پارامتر زیست محیطی را پوشش می دهند.علاوه بر این، پنج معیار کلیدی مکمل، مشتمل بر دو معیار آموزش و آگاهی از پایداری و حفاظت از منابع فیزیکی، برای پارامتر اجتماعی و سه معیار هزینه اولیه، هزینه مصرفی، و هزینه بازیافتی برای پارامتر اقتصادی شناسایی شدند که در مطالعه تحقیق ها به آن ها اشاره شده بود، اما در میان ابزارهای مورد مطالعه نبود. در این تحقیق در مجموع دوازده معیار کلیدی اقتصادی، اجتماعی، و زیست محیطی یادشده مبنای مشترک ابزارهای ارزیابی ساختمان پایدار برای به روزرسانی و توسعه سیستم های رتبه بندی پیشنهاد می شود.

با وجود مناقشات اخیر در خصوص وجوب حضور دو رشته طراحی شهری و معماری منظر، بررسی پژوهش ها و فعالیت های دانشگاهی و حرفه ای این دو رشته نشان می دهد که در هر دو رشته به مفاهیم مشترکی اشاره شده است که می توان، با همکاری های بین رشته ای، به منظور ارتقای محیط در سطوح هدف، روش، و دستاوردها هم افزایی کرد. یکی از این مفاهیم «زیرساخت سبز» است. هدف در این پژوهش بررسی جنبه های مشترک به کارگیری مفهوم زیرساخت سبز در فعالیت های دو رشته طراحی شهری و معماری منظر از بعد دستاوردهای طراحی در آموزش رسمی این دو رشته است. به این منظور پتانسیل موجود در آموزش کارگاه های طراحی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، که محملی برای حضور هر دو رشته است، مطالعه موردی این پژوهش انتخاب شده است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی تلاش شده است تا در گام اول، با مطالعه اسنادی، سابقه و اهداف به کارگیری مفهوم زیرساخت سبز در دستاوردهای طراحی دو رشته در قالب پروژه های کارگاهی و موضوع پایان نامه ها بررسی شود. سپس، در گام دوم، با بهره گیری از روش استدلال منطقی، تحلیل داده ها از طریق مطالعه تطبیقی داده های به دست آمده از دستاوردهای خروجی موجود در دو رشته انجام می گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد که گرچه در دو رشته و در دستاوردهای آن ها به ظاهر جنبه های متفاوتی از زیرساخت سبز دنبال می شود، اما شواهد در بخش فعالیت های خروجی هر رشته نشان می دهد که در هر دو اهداف و تجارب مشترکی در قالب دستاوردهای دروس عملی و پایان نامه ها مطرح است که می تواند با پیشرفت نظری به امکان همکاری های بیشتر و هم افزایانه میان دو رشته، به منظور ارتقای محیط طبیعی و انسان ساخت، کمک کند.

در سال های اخیر رویکرد توسعه مبتنی بر حمل ونقل همگانی در توسعه شهری و منطقه ای در جهان مورد توجه بوده است. هرچند در عنوان این رویکرد به واژه حمل و نقل همگانی تاکید شده، تنها وجود سیستم های سریع حمل ونقل همگانی و مجاورت توسعه با آن ها کافی نیست. در این مطالعه، اصول و سنجه های مکمل حمل ونقل همگانی در رویکرد توسعه مبتنی بر این نوع حمل ونقل شامل: تغییر نگرش در طراحی، فشردگی، تراکم جمعیتی، اختلاط کاربری، شبکه خیابان های متصل به یکدیگر، شبکه دوچرخه سواری، و شبکه پیاده روی بررسی و روش ارزیابی توسعه ها از منظر این رویکرد، که از سوی موسسه بین المللی سیاست گذاری حمل ونقل و توسعه انتشار یافته، شرح داده شده است. با توجه به تفاوت ساختار کالبدی، اقتصادی، و اجتماعی موجود در خاستگاه رویکرد مورد استفاده در این مطالعه و شرایط شهرهای ایران، سنجه های این روش ارزیابی بررسی شده اند. همچنین، برای روشن شدن نحوه کاربرد روش پیشنهادی در محله کوی نصر، اطلاعات مرتبط با هریک از سنجه های یادشده به صورت میدانی و اسنادی جمع آوری و نتایج تحلیل شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، از منظر رویکرد توسعه مبتنی بر حمل ونقل همگانی، محله کوی نصر کمتر از نصف امتیاز کامل را کسب کرده است و شرایط قابل قبولی ندارد. این محله هرچند از نظر تراکم جمعیتی و فشردگی مناسب است، کیفیت شبکه پیاده روی و دوچرخه سواری آن با شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد. روش مورد استفاده در این مطالعه پس از بومی سازی جزئیات سنجه های ارزیابی، برای سایر محلات شهری در ایران نیز می تواند استفاده شود.

از مهم ترین دغدغه های برنامه ریزان شهری و منطقه ای تخصیص عادلانه فضا به فعالیت های متنوع است. دخالت عوامل چندگانه به کوشش هایی به منظور انجام برنامه ریزی های پیچیده برای برقراری توازن میان خواست ها و منابع می انجامد. بی تردید این امر در زمین های باارزش محیط طبیعی، همچون زمین های ساحلی، جنگلی، کشاورزی، و غیره، اهمیتی دوچندان می یابد. از آن خود کردن فضاهای عمومی همچون زمین های ساحلی و یا زمین های باارزش ملی به ویژه در نواحی ساحلی پیراشهری، جریانی است که هم در کشورهای بیشتر توسعه یافته و هم در جوامع کمتر توسعه یافته قابل مشاهده است. در شرایطی که در ظاهر امر، این فرایند در همه جوامع یکسان جلوه می کند، در چیستی این پدیده و چگونگی مواجهه سامانه های برنامه ریزی و قانون گذاری تفاوت هایی هست. در نوشتار حاضر کوشش می شود که با استفاده از رویکرد کیفی روش شناسی و به کارگیری روش تحلیل اسنادی و فنون فیش برداری و کدگذاری مصاحبه های نیمه ساختاریافته با کنشگران مطلع، نخست چارچوبی گونه شناسانه از فضاهای انحصاری در محدوده مورد مطالعه و سپس تحلیلی از فرصت ها و محدودیت های سامانه های برنامه ریزی و قانونی برای پایش و مهار انحصاری شدن فضا عرضه شود. به این منظور 27 سند برنامه ریزی طی بازه 70 سال (1327-1396) و نیز قوانین، آیین نامه ها، و مصوبات ملی و منطقه ای از 1307 تا 1396 بررسی شدند. همچنین 12 مصاحبه نیمه ساختاریافته با کنشگران با دانش محلی انجام شده است. برون دادهای این پژوهش نشان داده اند که دو گونه اصلی از فضاهای انحصاری در این محدوده هستند که شامل فضاهای انحصاری شکل گرفته با قدرت اقتصادی و فضاهای انحصاری شکل گرفته با قدرت سیاسی می شوند که در چارچوب گفتمانی مصرف و فرهنگ ساختار یافته اند. همچنین، در شرایطی که شکل گیری فضاهای انحصاری از سازوکارهای تدوین برنامه و قانون قدمت بیشتری دارد، این بسترهای نهادی رسمی (برنامه ریزی و قانون گذاری) برای رویارویی با پدیده انحصاری شدن فضا در نواحی ساحلی پیراشهری، با کاستی هایی چون کاستی در اجرا، بخشی نگری، تصویب مصوبات متعارض، و اولویت دهی به منافع سازمانی به جای منافع عمومی مواجه هستند.

در برنامه ریزی توسعه فضایی از طریق توجه به موضوع عدالت توزیعی در فضاهای شهری سازوکار تحقق عدالت اجتماعی فراهم می شود. اساس عدالت فضایی توجه به توزیع عادلانه تسهیلات پایه در سطوح شهری است که مبتنی بر توجه هم زمان به معیارهای فضایی و غیر فضایی در دسترسی، یا به بیانی توجه به «دسترسی بالفعل» مبتنی بر نیاز واقعی، علاوه بر دسترسی بالقوه مبتنی بر معیارهای تراکم و تجمع است. هدف اصلی در پژوهش پیش رو، با تاکید بر مفهوم عدالت فضایی در توزیع انواع تسهیلات پایه، یافتن راهکاری برای تحلیل وضعیت عدالت فضایی شهر اردبیل از طریق عرضه چارچوب یکپارچه ارزیابی است. علاوه بر این، با هدف لحاظ کردن تقاضاهای بالفعل، هم زمان با تقاضای بالقوه در ارزیابی وضعیت عدالت فضایی، سازوکاری برای تلفیق تقاضا و نیاز گروه های مختلف تقاضا (سنی و تحصیلی) با معیار دسترسی تعریف شده است. با این نیت در ارزیابی وضعیت در سطح موردپژوهی منتخب «مناطق چهارگانه شهر اردبیل» از روش های نوین تحلیل جغرافیایی شامل روش حوزه نفوذ شناور دومرحله ای بهبودیافته برای سنجش بالقوه دسترسی فضایی حمل و نقل عمومی و روش حوزه نفوذ شناور سه مرحله ای برای اندازه گیری دسترسی بالقوه فضایی به تسهیلات آموزشی، درمانی، و فرهنگی و نیز روش های ارزیابی چند معیاره فضایی و تحلیل های آماری فضایی استفاده شده است. یافته های پژوهش موید آن است که، به لحاظ عدالت یکپارچه فضایی، منطقه یک اردبیل هم به لحاظ تقاضای بالقوه و هم تقاضای بالفعل محرومیت نسبی بالاتری در قیاس با سایر مناطق دارد. خروجی این مدل یکپارچه در پشتیبانی از تصمیم گیری های برنامه ریزان شهری به راحتی قابل نمایش و تفسیر است.

ورودی مفصل ارتباطی بین درون و بیرون بنا است که، علاوه بر نسبت سنجیده آن با گذرهای مجاور، نقش تنظیم کننده ارتباطات درونی و بیرونی را دارد. ورودی شمالی مدرسه مظفری یکی از ورودی های ده گانه مسجد جامع اصفهان معرفی شده است. فضای ورودی بخشی از ساختار آل مظفری بنا است که، به دلیل تغییرات و الحاقات متعدد، آنچه امروزه از این ورودی مشاهده می شود فضایی گنگ و دارای ابهام است. هدف از این پژوهش شناسایی، تحلیل، و رفع ابهام پیرامون این فضا و فهم نقش گذشته آن با استفاده از بررسی ها و برداشت های دقیق میدانی، کنکاش در ساختار موجود، بررسی اسناد و مدارک مکتوب، و همچنین مقایسه تطبیقی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که این فضا در مقایسه با 9 ورودی دیگر مسجد جامع و بر اساس شواهد موجود فاقد اندام هایی نظیر پیش طاق، درگاه، سردر، دالان، یا هشتی است. همچنین وجود گشایش های متعدد و یک زوج پلکان در بدنه بیرونی مجاور این فضا و فاصله بین آن و گذر شمالی مسجد و آثار معماری موجود در این فاصله همگی حاکی از این است که حد فاصل این فضا تا گذر شمالی مسجد ساختارهایی داشته که امروزه به طور کامل از میان رفته اند. چنین فرایندی سبب شده این فضا به مرور از یک مفصل ارتباطی درونی به یک سردر ورودی مرتبط با گذر شمالی مسجد مبدل شود.