مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز
سال:1394 | دوره:21 | شماره:92 |تعداد مقالات:6

اتحادیه اروپا به دلیل محدودیت های منابع انرژی و همچنین مشکلات دستیابی مطمئن و ارزان قیمت به آن به ویژه پس از روشن شدن این واقعیت که عامل انرژی می تواند به عنوان یک ابزار سیاسی از سوی روسیه به کار گرفته شود، بر آن است تا منابع انرژی و خطوط انتقال آنها و تنوع سازی مسیرهای واردات آن را به شکل جدی تری در عرصه سیاست بین الملل دنبال کند و دسترسی به منابع غنی گاز طبیعی و ایجاد بازارهای جدید را در راستای اهداف اقتصادی خود اعمال کند که طرح کریدور گاز جنوبی در حوزه ی دریای خزر در راستای این سیاست انرژی قرار دارد. از سوی دیگر، برنامه راهبردی ترکمنستان تبدیل شدن به یک بازیگر استراتژیک در حوزه انرژی است و موقعیت جغرافیایی و ذخایر غنی گاز طبیعی و استراتژی های آن در جهت تنوع بخشیدن به مسیرهای صادرات انرژی به ویژه در دوران رییس جمهور دوم این کشور، زمینه را جهت همکاری های گسترده بین الملی فراهم آورده است.در این میان سوالی که مطرح می شود این است که با توجه به سیاست انرژی جدید اتحادیه اروپا در عرصه سیاست خارجی، ترکمنستان چه جایگاهی در چشم انداز انرژی آن، خواهد داشت؟لذا فرضیه پیشنهادی ما این است که با اجرای طرح کریدور گاز جنوبی، ترکمنستان از طریق مشارکت در خطوط لوله این کریدور در رقابت با روسیه در تامین گاز اتحادیه اروپا ایفای نقش خواهد نمود. روش این نوشتار توصیفی – تحلیلی و بر مبنای نظریه وابستگی متقابل می باشد.

آسیای مرکزی یکی از مناطق مورد توجه داعش برای شکل دهی به شبکه هواداری فرامرزی از سلول ها ی تروریستی با هدف انجام اقدامات تروریستی در مناطق نبرد در سوریه و عراق است. داعش تلاش نموده از بستر فضای مجازی و ابزارهای نوین ارتباطی آن از جمله شبکه های اجتماعی به ویژه تارنمای خود ساخته خلافت بوک در راستای جذب و آموزش افراد این منطقه و ایجاد شبکه ای از سلول های تروریستی استفاده نماید.این مقاله تلاش می نماید چگونگی عملکرد داعش در بستر فضای مجازی و نیز نحوه به کارگیری شبکه ای از سلول های تروریستی در آسیای مرکزی را بررسی نماید.در پاسخ به این سوال که داعش چگونه به ایجاد شبکه ای از سلول های تروریستی در آسیای مرکزی مبادرت کرده است؟ نگارندگان معتقد هستند که داعش از طریق انتشار پیام های تبلیغی خود در بستر فضای مجازی به جذب و آموزش نیرو و ایجاد شبکه ای از سلول های تروریستی در آسیای مرکزی مبادرت نموده است. در این مقاله پس از تبیین ابزارهای نوین ارتباطی داعش در بستر فضای مجازی، اهداف و مقاصد داعش در استفاده از فضای سایبر در جذب و آموزش افراد و ایجاد سلول های تروریستی در آسیای مرکزی و راهبردهای مقابله با داعش در این منطقه واکاوی می شود.

ویژگی های نظام بین الملل پساجنگ سرد و تبیین هژمونی ایالات متحده صرفا متاثر از تغییر ساخت قدرت نیست، بلکه عملکرد کارگزاران و بازیگران نیز در شکل دهی به اصول و مبانی این دوران نقش قابل توجهی را ایفاء می نماید. در این راستا، انجام اقدامات ضدهژمونیک نظیر حادثه 11 سپتامبر 2001 و نقش آفرینی بازیگران چالشگر منطقه ای روحیه تقابل با قدرت هژمون را افزایش داد و زمینه را برای ابراز وجود قدرت های نوظهوری فراهم نمود که وضعیت کنونی نظام بین الملل را به سوی تک-چندقطبی سوق داده اند.در این میان، قدرت یابی چین در عرصه اقتصادی و تاثیرگذاری بر نظام بین الملل از یک سو و تلاش روسیه به منظور حفظ حوزه نفوذ خود در سطح منطقه ای و به تبع آن تقابل با یک جانبه گرایی هژمون از سوی دیگر منجر به طرح این سوال شده است که مهم ترین مولفه های موازنه نرم چین و روسیه کدام هستند و این مولفه ها چه تاثیری بر هژمونی ایالات متحده دارند؟ فرضیه تحقیق این است که مولفه هایی نظیر مشروعیت زدایی از هژمون، تقویت قدرت اقتصادی، عدم پذیرش سرزمینی و بهره گیری از سازمان های فرامنطقه ای نظیر بریکس مهم ترین مولفه های موازنه نرم چین و روسیه به شمار می روند که به دلیل تاکید بر مقابله غیرمستقیم با هژمون و ائتلاف موازنه گر علیه قدرت برتر می توانند، ایالات متحده آمریکا را با چالش مواجه سازند. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای، منابع فضای مجازی و آمار و ارقام به ارزیابی مولفه های موازنه نرم چین و روسیه در زمینه قدرت اقتصادی، بهره گیری از بریکس و اقداماتی نظیر مشروعیت زدایی از هژمون، عدم پذیرش سرزمینی و جلوگیری از کارآیی ایالات متحده در مناطق حساس جغرافیایی موفقیت قابل توجهی داشته و توانسته اند هژمونی ایالات متحده را تحت تاثیر اقدامات خود قرار دهند.

بهره گیری از مفاهیم سایر علوم می تواند گاه در فهم مناسبات سیاسی و بین المللی راه گشای پژوهشگران باشد. یکی از بهره های مفهومی که در منظومه ژئوپلیتیک کاربرد یافته است، مفهوم «کد» و «ژنوم» ژئوپلیتیک است. ژنوم ژئوپلیتیک، نقشه ژنتیک سیاست هر کشور است که رفتار کشورها را در عرصه داخلی و به ویژه خارجی تحت تاثیر قرار می دهد. کشورها ژنوم های سایر بازیگران را به عنوان کدهای ژئوپلیتیک درنظر می گیرند. تعامل یا تقابل کد/ ژنوم کشورها فضایی را ایجاد می کند که می تواند هم راستا یا مغایر با منافع ملی و منطقه ای باشد.نگارندگان در این مقاله تلاش می کنند تا ضمن شناسایی مولفه های تاثیرگذار ژئوپلیتیک دو کشور روسیه و گرجستان به این پرسش پاسخ دهند که «ابزارهای ژئوپلیتیک چه تاثیری در سیاست خارجی روسیه وگرجستان دارند»؟ فرضیه مقاله این است که ژن ایده قدرت بزرگ و نیز ژن موقعیت ژئواکونومیک در فدراسیون روسیه در مقابل کدهای اقلیت های ملی و جدایی طلبی و موقعیت ژئواستراتژیک و گذرگاهی، فضای مناسبی جهت بهره برداری های سیاسی فدراسیون روسیه در قبال گرجستان فراهم ساخته است. یافته ها نشان می دهند که در ارتباط با کشور گرجستان ژن های ژئوپلیتیک فعال و غالبی وجود دارد که عبارت هستند از اقلیت های ملی،جدایی طلبی، گرایش به نهادگرایی های فرامنطقه ای ضدروسی و آتلانتیک گرا، موقعیت ژئواستراتژیک و گذرگاهی و در روسیه ژن های غالب و فعال ژئواکونومی، اندیشه قدرت بزرگی، گسترش ناتو و اتحادیه اروپا به شرق، هم وطنان روسی، وسعت و گستردگی جغرافیایی وجود دارد که سیاست خارجی هر دو کشور را تحت تاثیر قرار می دهد.

در سال های اخیر تفکر اوراسیاگرایی بیش از هر اندیشه دیگری به سیاست خارجی روسیه به ویژه در مناطق خارج نزدیک جهت می دهد. این اندیشه بر این باور است که باید در برابر جهان تک قطبی ایستاد. به عقیده ولادیمیر پوتین در عصر حاضر، «بهار روسیه» رسیده است و این کشور می بایست با دنبال کردن تفکر اوراسیایی، هویت از دست رفته خود را احیا کند و یک بار دیگر مناطق از دست رفته را به زیر پرچم بزرگ و باشکوه روسیه درآورد. وی در دوره جدید آشکارا و رادیکال تر از گذشته از تقابل با غرب و حفاظت از مناطق نفوذ خود استقبال می کند، مسئله ای که در جریان بحران اوکراین در سال 2014 به خوبی آشکار شد. بحران اوکراین نشان داد که نظریه اوراسیاگرایی به مرحله عملیاتی شدن، رسیده است و روسیه مسیر بازگشت به شکوه و عظمت دوران تزاری و اتحاد جماهیر شوروی را در پیش گرفته است.این مقاله به دنبال بررسی تاثیر اندیشه اوراسیاگرایی و ژئوپلیتیک به مسائل بین المللی در جریان بحران اوکراین است لذا سوال اصلی مقاله این است که رویکرد نئواوراسیاگرایی روسیه چه تاثیری بر مواجهه این کشور با بحران اوکراین گذاشت؟ و این مواجهه تا چه اندازه متاثر از تفکرات نئواوراسیاگرایی و ژئوپلیتیک است؟ فرضیه ای نیز طرح می گردد که الزامات ژئوپلیتیک روسیه، هویت متمایز روسی، تفکر نئواوراسیاگرایی و محاصره ژئوپلیتیک مسکو توسط ناتو، عوامل اصلی اتخاذ رویکرد سخت گیرانه روسیه در قبال بحران اوکراین می باشد که موجب اجتناب ناپذیری این بحران شده است.

سیستم های پیچیده سایبری و دیپلماسی شبکه ای که در عصر کنونی از اهمیت قابل توجهی برخوردارند، بهره گیری از قدرت هوشمند و ابزارهای دیپلماتیک را برای بازیگران نوظهور و تاثیرگذار در عرصه روابط بین الملل ضروری ساخته است. در این میان همکاری بازیگران با یکدیگر و بهره مندی از قدرت هوشمند در چارچوب سازمان ها و ائتلاف های منطقه ای و فرامنطقه ای می تواند، تجدیدنظرطلبی در ساختار نظام بین الملل و تقابل با نظم هژمونیک را به همراه داشته باشد.بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که قدرت هوشمند بازیگران سازمان همکاری شانگهای و بریکس چه تاثیری بر دینامیک سیکل قدرت دارد؟ فرضیه مقاله این است که قدرت هوشمند بازیگران سازمان همکاری شانگهای و بریکس به دلیل تاکید بر منابع اجباری(قدرت سخت و مادی) و منابع اقناعی(قدرت نرم و مجازی) سیکل قدرت را تحت تاثیر قرار داده و نظم هژمونیک را در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی و فناوری با چالش مواجه می سازد. در این مقاله، روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری داده ها نیز به شیوه کتابخانه ای، منابع فضای مجازی و آمار و ارقام است.