پرسش از رابطه حق و عدالت، مجال مناسبی را برای بازنمود برخی از مهم ترین تقابل های فکری در زمینه ارزش های بنیادین سیاسی مثل عدالت، برابری، آزادی و حقوق بشر می تواند فراهم کند. با توجه به این که عده ای از اندیشه ورزان معاصر علاوه بر اختلاف در مبانی، تفاوت های روش شناسانه با هم دارند لازم است میان حق و عدالت در سطوح و لایه های معرفتی متعددی نسبت سنجی شود. این نوشتار به اختصار با  ذکر برخی از نمونه های با اهمیت تر به این مهم می پردازد و مدخلی را برای ورود به فضای امروزی بحث در اختیار خواننده فارسی زبان قرار می دهد.

قاضی عبدالجبار گرچه به عنوان متکلم معتزلی مشهور است، با توجه به نظرات اخلاقی او در کتب کلامی بی شک می توان او را یک فیلسوف اخلاق نیز نامید. در این مقاله ما در صدد هستیم تا نظرات اخلاقی او را در باب اخلاق هنجاری و فرا اخلاق بیان کنیم. عبدالجبار یک فیلسوف اخلاق عقل گرا است که منشا الزامات اخلاقی را عقل دانسته و درستی و نادرستی اعمال را به وسیله عقل قابل کشف می داند. او یک ذات گراست یعنی درستی و نادرستی اعمال را ناشی از ذات اعمال می داند نه عوامل خارجی. او یک وظیفه گرای قاعده نگر است و معتقد به قواعد و وظایف اخلاقی است که انسانها موظف به انجام آنها هستند. او یک شهودگرا و مبناگرای اخلاقی است یعنی معتقد به قضایای پایه اخلاقی است که قابل شهود عقلانی هستند. این قضایا که بیانگر اصول اخلاقی اند، بدیهی و ضروری بوده و مبنای تعیین وظایف دیگر (نظری و اکتسابی) هستند.

از مهمترین پرسش هایی که فیلسوف یا دانشجوی مبانی ریاضیات با آن مواجه است می توان به این پرسش ها اشاره نمود: موضوعات ریاضی چه هستند؟ و معرفت ما از ریاضیات بر چه مبنایی قرار دارد؟ تاریخ ریاضیات نشانگر پاسخ های مختلف به این پرسش ها است. شهودگرایی ریاضی به عنوان مکتبی درباره مبانی ریاضیات سعی دارد به این پرسش ها پاسخ دهد. این مکتب در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم توسط براور، ریاضی دان هلندی، مطرح شد و هم اکنون دارای کاربردی وسیع در علوم کامپیوتر است. اندیشه های براور ترکیب پیچیده ای از ایده های ریاضی پیش از او می باشند. کسانی همچون کرونکر، برل و پوانکاره را می توان از متقدمان این نوع تفکر دانست. فلسفه براور تشابه غیرقابل انکاری با تفسیر اصالت نفسی فیخته از ذهن گرایی کانت و بدبینی شوپنهاور و شهودگرایی برگسون دارد. اما باید به این نکته توجه کرد که این ریاضیدانان و فیلسوفان به عنصری متعلق بودند که می رفت تا جهان بینی روشنگری جای خود را به جهان بینی رمانتیک دهد که اوج آن بین دهه های آخر قرن هیجدهم و حدود سال های 1830 و 1840 بود. مهمترین وجه این عصر طغیان در برابر فرهنگ عقل گرایی روشنگری است. از این رو براور و تمام کسانی که آرای ایشان بر او تاثیر داشتند تحت تاثیر عوامل فلسفی و جامعه شناختی این دوره بودند. این مقاله سعی دارد تاثیر عوامل فرهنگی، فلسفی و جامعه شناختی این محیط را در پیدایش مکتب شهودگرایی براوری نشان دهد.

حکمرانی خوب از جمله مباحث تازه ایست که در دو دهه اخیر توجه محافل علمی و بین المللی جهان را به خود معطوف نموده است. محققان حکمرانی خوب را با رویکردها(فرایندی، لیبرالیستی و سوسیالیستی)، ابعاد (سیاسی، اقتصادی و انسانی) و اهداف (توسعه اقتصادی، توسعه سیاسی و توسعه پایدار انسانی) گوناگون تعریف نموده اند. اما با توجه به پیچیدگی و میان رشته ای بودن مبحث حکمرانی این ضرورت وجود دارد که با نگاهی کلان به این مقوله پرداخته و به جای ارایه فهرست های گوناگون از ویژگی های حکمرانی خوب به طراحی الگوهایی مبادرت گردد که جنبه های گوناگون این پدیده چندبعدی را تبیین نماید. مطابق این رای، می بایست در ابتدا به تبیین مفهوم خوبی، در حکمرانی خوب پرداخت و معنای خوبی را به گونه ای تحلیل نمود که ضمن حفظ یک دیدگاه کلان در باب حکمرانی خوب، این قابلیت نیز به وجود آید که دولتمردان با توجه به شرایط و سیاق های گوناگون دست به انتخاب زنند.  لذا پژوهش حاضر در نظر دارد با طرح این پرسش که «خوبی چیست؟ و ربط و نسبت آن با حکمرانی چگونه است؟»، ضمن مروری بر ادبیات و بیان دیدگاه های گوناگون در باب ویژگی های حکمرانی خوب، وصف خوبی را از دیدگاه اندیشمندان فلسفه اخلاق مورد تحلیل قرار داده و با بکار بستن دستگاه فلسفی شهودگرایی معتدل، چارچوبی را به منظور طراحی الگوهای حکمرانی خوب، پی می افکند.

در این مقاله، ابتدا رای دیوید راس در مورد اخلاق کانت مطرح شده است. کانت وظیفه گراست و معتقد است احراز روایی و ناروایی اخلاقی ارتباط وثیقی با فرامین عقل عملی و نفس فعل دارد، نه پیامدهای آن. ولی از نظر فیلسوفی مانند راس، مدل کانتی پاسخی برای تعارض های اخلاقی ندارد. علاوه بر این، راس معتقد است که چون اخلاق فایده گرا رویکردی وحدت گرایانه به اخلاق دارد و در این نگاه خوبی، بدی، باید و نبایدها، همه، با لذت در تناسب و تلائم هستند، با شهودهای اخلاقی ما هم خوانی ندارد. پس از آن فلسفه اخلاق راس، به عنوان یک اخلاق عام گرا و در عین حال کثرت گرا، با بسط بیش تر بررسی می شود؛ اخلاقی که به اخلاق وظایف در نظر اول مشهور است، چرا که وظایف عامی را به عنوان اصول اخلاقی ای که در همه سیاق ها وظیفه اند مطرح می کند. سپس با مقید شدن این اصول در سیاق های گوناگون وظایف واقعی تکون می یابند. در انتها، به این مهم پرداخته خواهد شد که مدل راسی با مشکل وجود شناسانه چگونگی ترکیب اصول مواجه است و راهکارهایی از قبیل بین الاذهانی کردن شهودها، استفاده از مدل شهودگرایی معتدل و رجوع به متخصص اخلاق برای این مشکل مطرح خواهد شد.

جان رالز، فیلسوف معاصر آمریکایی، عنوان «اعتبارگرایی» را برای دیدگاه خود در فلسفه اخلاق و فلسفه سیاست برگزیده است. اساس دیدگاه او همان نظریه قرارداد اجتماعی است که پیش از وی توسط لاک و کانت مطرح شده است. او این دیدگاه را با شرط انصاف و بی طرفی تکمیل می کند که با جهل نسبت به موقعیت خود (پرده جهل) در وضعیت نخستین مشخص می گردد. دیدگاه رالز در این زمینه با توجه به مخالفت با شهودگرایی و سودگرایی، نوعی نظریه غیر واقع گرا خواهد بود که به جدایی میان علم و اخلاق معتقد است و عینیت گزاره های اخلاقی را به معقول بودن آنها تعریف نموده، صحت آنها را به اعتبار آن ها بر اساس رویه ای بی طرفانه و مناسب معرفی می کند. نظریه ادراکات اعتباری که توسط علامه طباطبایی مطرح شده است، موافقت ها، مخالفت ها و برداشت های مختلفی را در پی داشته، اما به عقیده بسیاری، دیدگاهی بدیع و اثر بخش در فلسفه اسلامی است. مطابق با این نظریه بسیاری از علوم و تصدیقات و از جمله مفاهیم حسن و قبح و عدالت، اعتباری هستند. هدف این مقاله، آن است که ضمن گزارش بعضی از ابعاد این دو نظریه، به تحلیل و مقایسه ای میان آن ها دست زند و بعضی نتایج مشابه و متفاوت آن را در مقوله های غیر واقع گرایی، عینیت، ملاک توجیه و جدایی علم و اخلاق بررسی کند.

زمینه و هدف: افراد در نحوه پردازش اطلاعات با همدیگر تفاوت دارند. سنجش چنین تفاوت هایی برای فهمیدن و پیش بینی رفتارهای افراد در موقعیت های مختلف مفید می باشد. یکی از مهم ترین ابزارهای سنجش تفاوت های فردی در پردازش اطلاعات پرسش نامه شهودی - خردگرایانه است و هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی های روان سنجی نسخه فارسی این پرسش نامه در جامعه دانشجویان بود.مواد و روش ها: ابتدا پرسش نامه به زبان فارسی ترجمه شد. سپس به زبان انگلیسی برگردانده شد و با نسخه اصلی جهت شناسایی و اصلاح شکاف های بین نسخه ترجمه شده و نسخه اصلی مقایسه شد. در نهایت پس از مطالعه مقدماتی و رفع اشکالات، پرسش نامه نهایی بر دانشجویان گروه نمونه شامل 335 نفر از دانشجویان علوم انسانی دانشگاه پیام نور مرکز تبریز اجرا شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 18 مورد تحلیل قرار گرفت.یافته ها: در این پژوهش، تحلیل عاملی اکتشافی با استفاده از روش مولفه های اصلی و چرخش واریماکس بر 40 سوال پرسش نامه اجرا شد. بررسی نمودار اسکری کتل و تحلیل موازی هورن حاکی از آن بود که راه حل دو عاملی مناسب است. بررسی جدول اشتراکات 18 سوال (9 سوال در هر کدام از مقیاس های خردگرایی و تجربه گرایی) با همسانی درونی پایین را نشان داد. این سوال ها حذف شدند و تحلیل عاملی مولفه های اصلی برای بار دوم بر روی 22 سوال باقی مانده اجرا شد. نتایج به وضوح دو عامل را نشان دادند. عامل اول 18 درصد و عامل دوم در حدود 16 درصد واریانس مجموعه سوال ها را تبیین می کردند. همانند مقیاس اصلی، این عوامل سبک های پردازش اطلاعات شهودگرایی و خردگرایی نام گذاری شدند. برای تعیین روایی آن، همبستگی سوال ها با نمره کل خرده مقیاس ها و قدرت تمیز سوال ها محاسبه شد. همچنین پایایی پرسش نامه از طریق روش های همسانی درونی (Cronbach's alpha) و بازآزمایی به دست آمد. ضریب Cronbach's alpha برای خرده مقیاس های شهودگرایی و خردگرایی به ترتیب برابر 0.80 و 0.77 و همچنین ضریب همبستگی بعد از چهار هفته بازآزمایی برای این خرده مقیاس ها به ترتیب برابر 0.94 و 0.90 بود. ضریب Cronbach's alpha و نتایج همبستگی بازآزمایی نشان داد که پایایی هر یک از عامل ها در سطح قابل قبول می باشد.نتیجه گیری: پرسش نامه سبک های پردازش اطلاعات شهودی - خردگرایانه دارای ویژگی های روان سنجی مناسب برای کاربرد در پژوهش های روان شناختی، تشخیص بالینی و مشاوره است.

اصول و روش هایی که در تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار می گیرند، از مبانی مختلفی سرچشمه می گیرند. هدف این مقاله آن است که مبانی فلسفی و روان شناختی تعلیم و تربیت، بر اساس دو دیدگاه مشابه در شرق و غرب مورد بررسی قرار گیرد: فلسفه اشراقی شهاب الدین سهروردی و فلسفه پدیدارشناختی ادموند هوسرل. سوال های پژوهش ناظر به تعیین مبانی فلسفی و روان شناختی تعلیم و تربیت از دیدگاه هر دو فیلسوف و مقایسه آنها از حیث مشابهت و تفاوت هاست. در مبنای فلسفی هوسرل، پدیدارشناسی جایگاه اساسی دارد و در آن دو گام اساسی مطرح است. در مرحله نخست، تاکید بر توصیف تجربه های آدمی و در مرحله دوم، نظر بر کاهش دادن تجربه های زیسته است. در مبنای روان شناختی، به جای درون بینی تاکید بر تامل است. در مبنای فلسفی و معرفت شناختی سهروردی، علم حضوری جایگاه ویژه دارد. در مبنای روان شناختی، درون بینی از اهمیت به سزایی برخوردار است. در مقایسه سهروردی و هوسرل این نکته قابل توجه است که هر دو فیلسوف به نحو اساسی تحت تاثیر افلاطون قرار دارند و هر دو از عینیت گرایی دور می شوند. در خصوص تفاوت ها باید اشاره کرد که در معرفت شناسی، هوسرل در حیطه علم حصولی و سهروردی در عرصه علم حضوری سخن می گوید. در مبنای روان شناختی، هوسرل بر تامل و سهروردی بر درون بینی تاکید می ورزند. چنین مبناهایی، تعلیم و تربیت در دیدگاه هر دو فیلسوف را به سوی نوعی شهودگرایی سوق خواهد داد.