محدوده معدنی طلای دارستان - باغو در فاصله 100 کیلومتری جنوب دامغان واقع شده است. این محدوده بخشی از مجموعه آتشفشانی - نفوذی «ترود - چاه شیرین» می باشد که به صورت یک فرازمین (Horst)، با روند شمال خاوری - جنوب باختری، در حاشیه شمالی کویر مرکزی رخنمون دارد. رخنمون های سنگی محدوده مورد مطالعه، متشکل از مجموعه سنگهای گدازه ای و آذرآواری (ائوسن میانی) با ترکیب غالب حد واسط (آندزیت تا داسیت) و توده های نفوذی (ائوسن پسین - اولیگوسن) با ترکیب اسیدی تا حد واسط می باشد.کانه زایی در نشانه معدنی طلای دارستان به صورت یک رگه سیلیسی مس (طلا) دار می باشد که در طول 400 متر، در راستای گسل نرمال دارستان، قابل تعقیب است. سنگ میزبان این رگه، واحد توف برش آندزیت - داسیت آندزیت می باشد که با انواع دگرسانیهای سیلیسی، آرژیلی و پروپیلیتی در امتداد رگه همراه است.کانی شناسی این رگه سیلیسی شامل کوارتز، کالکوپیریت، پیریت، طلا، اسپیکولاریت، مالاکیت، کالکوسیت، کوولیت و هیدروکسیدهای آهن می باشد.کانی زایی طلا در باغو 3 ) کیلومتری شمال خاوری نشانه معدنی طلای دارستان( در یک رگه سیلیسی بطول 700 متر رویداده است. سنگ میزبان این رگه، توده نفوذی نیمه عمیق با ترکیب گرانیت - گرانودیوریت است که در اطراف رگه با دگرسانی آرژیلی همراه شده است. کانی شناسی این رگه سیلیسی نیز ساده و متشکل از تورمالین، پیریت، کالکوپیریت، اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن، مالاکیت، کالکوسیت، کوولیت و دانه های آزاد طلا در گانگ سیلیسی می باشد.شواهد صحرایی نشان می دهد که تمرکز قابل توجه طلا در محدوده معدنی دارستان، به طور عمده در ارتباط با رگه های سیلیسی سولفیددار و جایگیر شده در سیستم گسل های نرمال (کششی)، با روند غالب شمالی - جنوبی، می باشد که معمولا در مناطق کانه سازی با گستره ای از دگرسانیهای هیدروترمال از انواع آرژیلی، سیلیسی و کلریتی (± اپیدوت) همراهند.مطالعه دیگر آثار کانی سازی در محدوده دارستان و باغو، یک ارتباط ژنتیکی واضح، بین اثر معدنی مس (طلا) دارستان و رگه سیلیسی طلا دار باغو را نشان می دهد.شواهد صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی نشانگر ارتباط کانه سازی طلا و مس با سیالات سیلیسی تاخیری مرتبط با نفوذی های نیمه عمق (با ترکیب اسیدی تا حد واسط) در محدوده مورد مطالعه می باشد. از مهمترین این شواهد، انطباق فضایی واضح بین موقعیت رگه های سیلیسی کانه دار (دارستان-باغو) با موقعیت گسترش نفوذی های نیمه عمیق و موقعیت زون های دگرسانی مرتبط با آنها است. علاوه بر آن، همبستگی بالای عناصر Cu و Au و درجه حرارت همگن شدن سیالات درگیر اولیه، این ارتباط ژنتیکی را تایید می نماید.

گسترده مورد بررسی، رشته کوههایی از شمال گلپایگان تا شرق خمین را در بر می گیرد که از نظر تقسیمات کشوری در شمال غربی استان اصفهان قرار دارد.با توجه به مطالعات انجام شده در این تحقیق سن توده های نفوذی منطقه ، مورد تجدید نظر قرار گرفته و احتمالا سن جایگزینی اواخر مزوزوئیک را می توان برای آنها در نظر گرفت. توده های نفوذی در این منطقه شامل گرانیت، گرانودیوریت، مونزوگرانیت، تونالیت، مونزونیت، کوارتز مونزونیت و کوارتز سینیت هستند که به صورت توده های کوچک و بزرگ در داخل تشکیلات دگرگونی منطقه نفوذ نموده اند.بر اساس مطالعات پتروگرافی، کانی های اصلی در گرانیتوئیدهای منطقه شامل میکروکلین، پلاژیوکلاژ، ارتوکلاز، کوارتز، بیوتیت، و در سینیتها شامل ارتوکلازهای درشت دانه، آمفیبول و پیروکسن می باشد. بر اساس نمودارهای مثلثی QAP، نمودار تغییرات آلکالن در مقابل سیلیس و نیز نمودار An-Ab-Or، سنگهای آذرین سازنده توده های نفوذی منطقه مورد مطالعه، در قلمرو گرانیت، گرانودیوریت، سینیت و مونزونیت قرار می گیرند. بر اساس نمودارهای ALK در مقابل سیلیس و نمودارهای مثلثی AFM توده های گرانیتوئیدی در منطقه از نوع ساب آلکالن و سینیتها و مونزونیتها از نوع آلکالن می باشند. گرانیتوئیدهای منطقه با توجه به معیارهای تعریف شده برای تعیین تیپهای ماگمایی آنها، از جمله توده های گرانیتوئیدی نوع S یا از منشا پوسته ای می باشند. بر اساس نمودار چند کاتیونی R1-R2 و نمودار AFM گرانیتوئیدهای گلپایگان اکثرا در محدوده (POG) یا پس از کوهزایی قرار گرفته و تعداد اندکی در محدوده (CCG) یا تصادم قاره ای واقع می گردند. همچنین نمودار Nb در مقابل Y و Rb درمقابل Y+Rb بیانگر واقع شدن گرانیتوئیدها در محدوده (WPG) یا درون صفحه ای می باشند.

مجموعه پلوتونیک الوند، در کرتاسه میانی - بالایی به بخش شمال غربی نوار دگرگونی - پلوتونیک سنندجج - سیرجان تزریق شده است. بخش های مختلف این مجموعه پلوتونیک در چند مرحله تزریق شده اند، بدین ترتیب که ابتدا ماگماهای بازیک و حد واسط (گابرو، دیوریت، آتونالیت و …) و سپس ماگماهای اسیدی (گرانودیوریت، گرانیت، گرانیتوئیدهای هلولکوکرات، آپلیت و پگماتیت) یکی بعد از دیگری جایگزین شده اند. دگرگونی ناحیه ای منطقه همدان در طور کرتاسه صورت گرفته و سپس تزریق توده نفوذی الوند یک هاله دگرگونی مجاورتی را در اطراف توده بوجود آورده است. در حاشیه شرقی توده الوند دگرگونی مجاورتی بر دگرگونی ناحیه ای منطبق شده به نحوی که دگرگونی مجاورتی بر روی سنگ های دگرگونی درجه پایین (فیلیت ها و میکا شیستها) اثر پیش رونده و بر روی سنگ های دگرگونی درجه بالا (شیست های درجه بالا و میگماتیت ها) تنها به صورت پسرونده عمل کرده است. در قسمت شرقی هاله دگرگونی مجموعه پلوتونیک الوند و در مجاورت مستقیم گرانیتوئیدها نواری از سنگ های با رخساره میگماتیتی یا شبه میگماتیت دیده می شود. این میگماتیت ها را می توان از نوع استروماتیک و بر جا به حساب آورد و نمی توانند سنگ های یک کمپلس تزریقی باشند. توده های نفوذی همزمان تا بعد از دگرگونی ناحیه ای جایگزین شده اند و در سنگ های اطراف دگرگونی مجاورتی (تا حد رخساره هورنبلند هورنفلس) و مقداری دگر شکلی ایجاد کرده اند. با توجه به واکنش های دگرگونی مجاورتی حداکثر دمای کنتاکت گرانیت پرفیروئید (توده نفوذی اصلی الوند)530 تا 550 درجه سانتی گراد برآورده شده که برای میگماتیت زایی در منطقه کافی نیست. بنابراین میگماتیت ها حاصل ذوب بخشی در اعماق بیشتر بوده اند که توسط دیاپیر گرانیتی بالا کشیده شده اند.با توجه به موقعیت میگماتیتها (حاشیه شرقی الوند) حداکثر شدت دگرگونی در یال شرقی توده گرانیت پرفیروئید قرار دارد. بنابراین، همانند نواحی مجاور (بروجرد)، زونهای دگرگونی شدید بر هسته پلوتون گرانیتی منطبق نیستند و چنین به نظر می رسد که گرانیت پرفیروئید خود معلول آناتکسی (الترا متامورفیسم) مرتبط به یک گنبد حرارتی است و نه عامل ایجاد آناتکسی. در این صورت عامل حرارتی دگرگونی ناحیه ای و آناتکسی را سیالات داغ گوشته ای و سفره های گسترده ماگماهای گابرویی استقرار یافته در اعماق می دانیم.

مجموعه ماگمایی منطقه سونگون بخشی از کمربند ماگمایی دوران نوزیستی ایران است که دارای روند شمال باختری- جنوب خاوری است. پورفیری های سونگون به شکل استوک (Stock) و دایک (dike) می باشند و از نظر ترکیب سنگ شناسی از کوارتز ـ مونزودیوریت، کوارتز مونزونیت و گرانودیوریت تا گرانیت تغییر می نمایند.استوک ها به دو گروه I و II تقسیم شده اند. استوک های پورفیری گروه II به عنوان میزبان کانه های مس به شدت گسلیده و درزه و شکافدار آبدار شده اند. استوک ها کانه دار نوع II رویدادهای چند گانه را تحت اثر درزه ای آبدار تحمل نموده اند که منجر به تشکیل انواع استوک ورک (Stock-Work) و رگچه های کوارتز و همچنین رگچه های در پیوند با تشکیل سولفیدها، کربناتها، سیلیکاتها و سولفاتها گردیده است. رگچه ها به نظر می رسند که در سه مرحله جداگانه ولی بطور پیوسته از درزه های آبدار (Hydro- fracture) تشکیل شده باشند.رگچه ها و ریزرگچه های کوارتز نوع E در مرحله اولیه تشکیل شده اند. رگچه ها و ریز رگچه های کوارتز ـ سولفید، کوارتز ـ مولی، کالکوپیریت، پیریت، مولیبدنیت، دولومیت، کلسیت ـ پیریت و سریسیت در مرحله میانه و ایندریت (گچ موجود)، کوارتز نوع L، چرت و مقداری رگچه ها و ریز رگچه ها کلسیت و کلسیت ـ پیریت مشخصه آخرین عملکرد فرآیند درزه آبدار (Hydro - fracturing) هستند.

معدن مس پورفیری سونگون در یک استوک دیوریت/ گرانودیوریت تا کوارتز مونزونیتی تزریقی در سنگهای رسوبی- آتشفشانی ائوسن و کربناتهای کرتاسه، تشکیل شده است. نهشت مس اساسا در دگرسانی پتاسیک و کمتر همراه با دگرسانی سریسیتیک صورت گرفته است. اطلاعات مربوط به مایعات در گیر و ایزوتوپهای پایدار اکسیژن و گوگرد در این معدن نشان می دهند که بیشتر کانی زائی مس در سونگون در فاز فعالیت ارتوگماتیک و در دامنه حرارتی 300 تا 400سانتی گراد (با مد 360 سانتی گراد) انجام شده است. این اطلاعات همچنین نشان دهنده در گیری سیستم گرمابی با آبهای جوی و چندین مرحله جوشش (boiling) می باشد. در این تحقیق به منظور نشان دادن قلمروهای پایداری مجموعه های کانی زایی و مناطق دگرسانی، از اطلاعات ترمودینامیکی به عنوان تابعی از )ƒo2فوگاسیته) و ƒS2 و pH و) -aCl اکتیویته) در حرارت برازش شده 360 سانتی گراد استفاده و حلالیت کالکوپیریت در دامنه تغییرات حرارتی پیش گفته، با استفاده از اطلاعات آزمایشگاهی منتشر شده نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. میزان حلالیت محاسبه شده مس در اولین فاز دگرسانی پتاسیک( ( >450Co در سونگون بیش از 50000 ppm بوده، در صورتی که مقدار مس موجود در مایع اولیه که عامل اصلی کانیزائی مس است، طبق اطلاعات به دست آمده از مطالعه سیالات درگیر، برابر با 3800-1200 ppm میباشد. این حقیقت نشان می دهد که مایعات با منشاء ماگمایی اولیه نسبت به کالکوپیریت غیر اشباع بوده اند و این امر با نتایج حاصل از مطالعه رگه های تشکیل شده در حرارتهای بیشتر از 400 سانتی گراد و دارای مولیبدنیت و به ندرت کالکوپیریت، مطابقت دارد. با کاهش حرارت، حلالیت کالکوپیریت به طور ناگهانی سقوط می کند و در حرارت 400 درجه سانتی گراد به 1000 ppm می رسد، که مطابق مقادیر به دست آمده از مطالعه مس موجود در سیالات درگیر می باشد. در حرارتهای پائین تر، مثلا 350 تا 360 درجه سانتی گراد، مقدار آن حتی به کمتر از 25 ppm می رسد. این محاسبات دقیقا با توجه به آن که بخش اعظم کانی زائی مس در سونگون در رگه هائی صورت گرفته است که خود در حرارتهای 360±60سانتی گراد تشکیل شده اند، مطابقت کامل دارد. افزایش pH و کاهش ƒS2 و aCl- از دیگر عواملی هستند که به طور کلی می توانند باعث کاهش حلالیت کالکوپیریت گردند. محاسبات انجام شده در این مقاله نشان می دهد که بیشترین تغییرات pH در حرارتهای بالا وقتی که کالکوپیریت در مایع به شدت غیر اشباع بوده، صورت گرفته و همچنین با تغییر در ƒS2، حلالیت کالکوپیریت افزایش پیدا کرده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که معدن سونگون به طور کلی بر اثر کاهش حرارت که همراه با پدیده جوشش بوده و آن خود باعث از دست رفتن حرارت شده، و کاهش aCl- ناشی از آمیختگی آبهای ماگمائی اسیدی مس دار با آبهای جوی کم نمک با pH نزدیک به خنثی، تشکیل شده است.

کانسار مس پورفیری سونگون در اذربایجانشرقی و در شمالغرب ایران واقع شده است. پورفیری های سونگون (الیگومیوسن) به صورت استوک ها و دایک ها رخ داده و به داخل یکسری از مواد اذراواری و لاواهای الیگوسن، سنگهای ماسه ای- رسی ائوسن، و سنگهای کربناته کرتاسه بالایی نفوذ کرده اند. استوک های پورفیری به دو گروه تقسیم شده اند: 1) استوک های پورفیری I (کوارتز مونزودیوریت) و 2) استوک پورفیری II کوارتز مونزونیت، گرانودیوریت و گرانیت). استوک پورفیری II میزبان اصلی کانسنگهای مس و مولیبدن در سونگون می باشد. تعداد کثیری از انواع مختلف رگچه ها و ریز رگچه های متقاطع کوارتز، سولفیدها، سریسیت ها، کربناتها و سولفاتها در داخل استوک پورفیری II تشکیل شده اند. سه نوع متمایز از دگرسانیهای هیدروترمالی و کانی سازی سولفیدی در سونگون تشخیص داده می شود، 1) درون زاد، 2) متاسوماتیسم تماسی 3) برون زاد. تغییرات غلظت 12 عنصر(Si, Al, Fe, Mg, Na, Sr, Ca, Rb, K, Mo, Cu, S) به صورت قائم در داخل انواع مختلف زون های دگرسانی درون زاد در سونگون نشان داد که S ، Cu ، Mo ، Fe ، K و Rb به طور عمده در زون های دگرسانی فیلیک، پتاسیک- فیلیک متمرکز شده جایی که فراوانی Ca ، Sr ، Mg وNa نسبت به زون دگرسانی پتاسیک به طور قابل ملاحظه ای پایین می باشد. مقادیر Al و Si در زون های دگرسانی برون زاد نسبتا بالا بوده و فراوانی انها بتدریج در جهت پایین و به طرف زون پتاسیک کاهش می یابد. مس و مولیبدن به طور عمده در زون های فیلیک و پتاسیک- فیلیک بویژه در قسمت مرکزی استوک پورفیری مینرالیزه جایی که سنگها شدیدا متحمل شکستگی و ریزشکستگیهای نوع استوک ورک شده اند تمرکز یافته اند. تمرکز انها در زون پتاسیک نسبتا پایین می باشد.

کانسار چند فلزی (مس، روی، آهن، نقره، طلای) اسکارن انارگ در پانزده کیلومتری غرب روستای پشت بادام در شمال شرق استان یزد واقع است. این ناحیه به لحاظ تقسیم بندی زمین‏شناسی در منطقه ایران مرکزی و کمربند مس دار انارک - سرچشمه- خارستان قرار دارد. توده خارا مانند (گرانیتوئیدی) انارگ در مرکز این منطقه و در راستای شمالی - جنوبی جای گرفته است. سن مطلق آن که به روشK/Ar  تعیین شده است، زمان تزریق این توده را دوره “ائوسن میانی” نشان می‏دهد. ترکیب سنگ‏ شناختی این توده خارا مانند، متشکل از گرانیت، گرانودیوریت، کوارتزمونزونیت و مقادیر کمتر تونالیت و کوارتزدیوریت متعلق به گرانیتوئیدهای نوع (I) است. در اطراف این توده نفوذی به طور کلی یک نوع اسکارن کلسیک وجود دارد و مهمترین سنگ همبر، بخش مرمر کلسیتی متعلق به مجموعه کمپلکس پشت بادام است. منطقه اسکارن برونی اغلب ازگارنت، کلینوپیروکسن، آمفیبول، اپیدوت، کلریت، کلسیت، کوارتز، مگنتیت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت تشکیل شده است، که بیشترین دگرگونی رخساره آن به رخساره آغازین پیروکسن - هورنفلس می رسد. مجموعه کانی منطقه اسکارن درونی متشکل ازگروسولار، آندرادیت، اپیدوت، کلریت، کلسیت، ترمولیت، اکتینولیت است که ضخامت آن از یک تا سه متر متغیر می‏باشد. کانه ها در سه وضع مختلف به نام نابهنجاریهای A, B ,C تشکیل شده‏اند. بخش اصلی ذخیره اقتصادی در منطقه اسکارن درونی قرار دارد. نوع پرازاد موجود به نحوی است که نمی‏تواند تنها به ترکیب سنگ میزبان مرتبط باشد، بلکه متاثر از فرایندهای تکاملی در طی جایگیری توده نفوذی نیز می باشد. سیالهای ناشی از تفریق ماگمایی در طی تبلور تفریقی مذاب آذرین و تاثیر متقابل آن با سنگ همبر، موجب تمرکز مواد معدنی در اسکارن چند فلزی به طریق متاسوماتیک شده است. اسکارن زایی در ناحیه انارگ در سه مرحله آغازین، متاسوماتیسم پسین و گرمابی صورت گرفته وعمده کانه‏زایی متعلق به مرحله دوم است. دمای تشکیل منطقه های پیروکسن اسکارن و گارنت اسکارن، با توجه به ویژگیهای کانی‏شناسی و مطابقت با نمودارهای تعادل فاز به ترتیب بین 450 - 600 و 380- 480 درجه سانتی گراد اندازه گیری شد. ساز و کار تشکیل این اسکارن نتیجه تاثیر متقابل “همبری – تراوش” محلولهای ماگمایی است. این فرایندها در اثر شکستگیهای توده نفوذی و سنگهای همبر شدت یافته اند. مطالعات کانی شناسی (تجزیه و تحلیل با X.R.D و مطالعه مقاطع صیقلی) نشان می دهند که کانه‏زایی اصلی شامل کالکوپیریت، مگنتیت، گالن و اسفالریت است. عیار مس از 0.35 تا 12 درصد حساب شده است، که کانسار قابل توجهی را برای معدن کاری نشان می دهد. این ذخیره به کانسارهای اسکارن چند فلزی (مس، روی، آهن، نقره، طلا) وابستگی دارد که بر طبق شواهد، خاستگاه زمین ساختی آن مرتبط با ماگماتیسم ناشی از فرورانش حاشیه قاره‏ای با شیب کم است.