رژیم پایش فناوری موشکی یک رژیم چندجانبۀ پایش صادرات است که به منظور جلوگیری از گسترش فناوری ساخت موشک ها و پهپادهای قادر به حمل سلاح های کشتار جمعی، از سوی گروهی از کشورهای همسو شکل گرفته است. با وجود اینکه اسناد رژیم پایش فناوری موشکی به لحاظ حقوقی الزام آور نیستند، شورای امنیت سازمان ملل متحد طی دو دهۀ گذشته در قالب قطعنامه های تحریمی خود در مسیر الزام آور سازی این رژیم گام برداشته است. در این میان، قطعنامۀ 2231 ـ که به منظور تأیید و اجرای «برنامۀ جامع اقدام مشترک» (برجام) بین ایران و گروه 1+5 به تصویب شورا رسید ـ هم از حیث نحوۀ ادغام رژیم پایش فناوری موشکی در ساختار قطعنامه و هم از نظرتنش هایی که بین ایران و قدرت های غربی پدید آورد، منحصربفرد می نماید. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، در صدد پاسخ به این پرسش است که رژیم پایش فناوری موشکی چگونه در رویۀ شورای امنیت و به طور ویژه در قطعنامۀ 2231 به کار شده است؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که شورای امنیت با ادغام فهرست اقلام سند پیوست رژیم پایش فناوری موشکی در ساختار تحریم های قطعنامه های فصل هفتمی خود، رژیم پایش فناوری موشکی را به ابزاری برای ایجاد تعهدات حقوق سخت در راستای عدم اشاعۀ فناوری های موشکی و پهپادی مبدل کرده است.

دیپلماسی دفاعی، بخشی از سیاست های دولت است که به عنوان یک ابزار مهم در تحقق اهداف کلان نیروهای مسلح نقش آفرینی می کند و هدف آن را می توان ایجاد شرایط سیاسی و ملی و بین المللی مطلوب برای حفظ و گسترش ارزش های ملی و حیاتی کشور در برابر دشمنان بالفعل و بالقوه دانست. از ویژگی های دیپلماسی دفاعی در شرایط موجود این است که به عنوان یکی از ابزارهای هویت یابی و مشروعیت سازی سیاسی دفاعی و راهبردی کشورها تلقی می شود. جمهوری اسلامی ایران بعد از پیروزی انقلاب در سال 1357، دچار یک سری تنش ها با نظام بین الملل شد که باعث بروز مشکلاتی مانند تحریم نظامی، جنگ با عراق و. . . گردید. اما جمهوری اسلامی ایران در طی این دوره با برخی از تاکتیک های دیپلماسی دفاعی خاص در زمان های متفاوت سعی در برطرف کردن این قبیل مشکلات کرد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که باتوجه به تحریم های نظامی و تهدیدات موجود در منطقه، جایگاه و عملکرد فناوری موشکی در دیپلماسی دفاعی جمهورس اسلامی ایران چیست؟ دیپلماسی دفاعی به عنوان ابزاری موثر در پیشبرد اهداف و سیاست های جمهورس اسلامی ایران، درراستای اعتمادسازی، تنش زدایی، امنیت سازی و تولید قدرت است که درجهت مقابله با تهدیدهای پیرامون منطقه ای و خنثی سازی آنها، به بومی سازی و راهبرد بازدارندگی براساس فناوری های موشکی و همچنین جنگ نامتقارن روی آورده است. این مقاله از نوع توصیفی تحلیلی است و مطالب مندرج در آن ازطریق روش کتابخانه ای و باتکیه بر اخبار و گزارش های روزنامه و سایت های خبری جمع آوری شده است.

در این مقاله تاثیر تحول فناوری موشکی بر راهبرد دفاعی- امنیتی جمهوری اسلامی ایران مورد کاوش قرار می گیرد. با توجه به التهاب دائمی فضای امنیتی خاورمیانه و تغییر رویکرد قدرت های بزرگ و همچنین برخی از کشورهای منطقه در قبال ایران، بعد از پیروزی انقلاب، این کشور برای دفع تهدیدات احتمالی و حفظ امنیت خود در نظام بین الملل، تقویت توان نظامی و افزایش توانمندی موشکی را در سرلوحه سیاست دفاعی قرار داده است. در دهه های اخیر و به ویژه بعد از جنگ تحمیلی، ازلحاظ کمی و کیفی در قابلیت های موشکی ایران پیشرفت هایی حاصل شده است که مهم ترین وجه آن افزایش برد و دقت سیستم های موشکی بوده است. این مقاله با طرح این پرسش که تحول در فناوری موشکی چه تاثیری بر راهبرد دفاعی- امنیتی ایران داشته است؟ در قالب فرضیه و با بهره گیری از روش توصیفی- تبیینی، بر این ادعا است که افزایش قابلیت های موشکی از حیث برد و دقت منجر به تحول راهبرد دفاعی- امنیتی ایران از بازدارندگی سرزمینی و مرزی به بازدارندگی فرامرزی شده است. بر این اساس، بررسی نظریه بازدارندگی برای توضیح ضرورت توسعه این فناوری ها، واکاوی راهبرد دفاعی-امنیتی ایران در قالب سیاست بازدارندگی و درنهایت تمرکز بر فناوری موشکی و تاثیر آن بر راهبرد دفاعی- امنیتی ایران بخش های اصلی مقاله را تشکیل می دهند.

فعالیت‎های فضایی که از گذشته برای دولت‎ها به عنوان بازیگران اصلی و سنتی صنعت فضایی، اهمیتی فوق‎العاده داشته، امروزه برای اشخاص غیر دولتی و خصوصی نیز که بازیگران جدید صنعت فضایی محسوب می‎شوند، جذابیت ایجاد کرده است. بی‎گمان در این عرصه، فناوری پیش‎شرط اجرا و توسعه فعالیت‎های فضایی است. دولت‎های درحال توسعه و کمتر توسعه یافته، سعی میکنند با تصویب قوانین ملی فضایی راه را برای انجام این فعالیت‎ها هموار کنند، ولی باید گفت که هنوز در این مسیر موانع زیادی موجود است. یکی از این موانع، قوانین و مقررات محدودکننده‎ کشورهای پیشرفته و توسعه یافته نسبت به انتقال فناوری در صنعت فضایی است. شناسایی ابعاد این موانع و محدودیت‎ها و ارزیابی آنها از نقطه نظر حقوق مالکیت فکری، موضوع این مقاله است. تنازع و برخورد میان گرایش به سمت تجاری‎سازیِ فعالیت‎های فضایی و کنترل شدید بر انتقال فناوری در صنعت فضایی یکی از نتایجی است که این مقاله به آن دست یافته است.

در آغاز هزاره ی جدید گسترش تروریسم در منطقه و جهان موجب افزایش ناامنی و تهدید صلح و امنیت جهانی شده و به ویژه ثبات آسیای جنوب غربی را با تردید جدی رو به رو ساخته است؛ علاوه بر این، این منطقه از جهان به خصوص پس از جنگ جهانی اول همواره با بحران های متعددی روبه رو بوده است؛ این موضوع باعث شده است تا کشورهای منطقه با استفاده از تسلیحات متعارف و غیرمتعارف به دنبال تأمین امنیت و ایجاد بازدارندگی پیش روند؛ جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ اما با وقوع انقلاب اسلامی و تغییر و تحولات بنیادی در مناسبات بین المللی نظام جدید، هم پیمانان سابق آن (رژیم اشغالگر قدس و آمریکا) که در رژیم گذشته تسلیحات نظامی در اختیار آن قرار می دادند، به دشمنان جدید تبدیل شدند. در نتیجه، نظام جدید به خصوص در طول دوران دفاع مقدس از به روز گردانی تسلیحات نظامی به ویژه نیروی هوایی خود بازماندند؛ این موضوع باعث شد تا ایران به منظور افزایش قابلیت های دفاعی و کسب قدرت نظامی بازدارنده به سریع-ترین و کم هزینه ترین راه های موجود متوسل شود؛ در این راستا، موشک ها تسلیحات مناسبی برای دست یابی به هدف مذکور با کمترین میزان سرمایه گذاری زیربنایی محسوب می شوند؛ بر این اساس پرسش اصلی این است که راهبرد موشکی آمریکا چه نقش و تأثیری بر راهبرد موشکی جمهوری اسلامی ایران داشته است؟ در راستای پاسخ به پرسش مذکور با بهره گیری از اسناد و منابع کتابخانه ای موجود و استفاده از تحلیل توصیفی پس از پرداختن به نقش موشک ها در ایجاد بازدارندگی به بررسی راهبردها و توانمندی های آمریکا و جمهوری اسلامی ایران می پردازیم. نتایج و یافته های پژوهش حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران به دلیل تقابل ایدئولوژیکی و امنیتی با آمریکا به دنبال دست یابی به فناوری-های پیشرفته موشکی به منظور بازدارندگی و افزایش قابلیت های دفاعی خود است.

تنش های منطقه ای در خاورمیانه باعث شده تا توسعه قابل توجهی در ظرفیت موشکی به عنوان یک عامل کلیدی در مواجهه با تهدیدهای نظامی کشورهای دیگر، نقش حیاتی را در سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک ابزار بازدارنده ایفا کند. از سوی دیگر، غرب و به ویژه آمریکا برای حفظ تعادل قدرت و پیشگیری از ایجاد هژمونی منطقه ای، محدودیت های گسترده ای را برنامه موشکی ایران اعمال نموده اند. تحریم های ثانویه کنگره آمریکا به عنوان یکی از اقدامات دفاعی مقابله ای علیه توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران آمده است. پرسش اصلی پژوهش این بود که تحریم های ثانویه کنگره آمریکا بر برنامه دفاع موشکی جمهوری اسلامی ایران چه تاثیری داشته اند؟ برای یافتن پاسخ این پرسش، با 16نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه های ایران و متخصصان در حوز های روابط بین الملل، حقوق بین الملل، امنیت بین الملل و موضوعات دفاعی کشور که به شیوه هدفمند با استفاده از تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند، مصاحبه هایی انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از مصاحبه ها و ادبیات موضوع، از تکنیک تحلیل تماتیک استفاده گردید. داده های به دست آمده از تحلیل تماتیک منجر به استخراج 4 تم نهایی شد که عبارتند از: محدودسازی دسترسی به تکنولوژی، افزایش هزینه ها، محدودسازی دسترسی به منابع انسانی متخصص، بومی سازی فناوری موشکی برای افزایش توان بازدارندگی. این شاخص ها، از نظر خبرگان این مطالعه مهم ترین عواملی هستند که به دلیل تحریم های ثانویه کنگره آمریکا برنامه دفاع موشکی جمهوری اسلامی ایران را تحت تاثیر خود قرار داده اند.

وضعیت موجود در روابط قدرتهای بزرگ از جمله ایالات متحده، فدراسیون روسیه، چین، اتحادیه اروپا و هند دلالت بر یک جنگ سرد جدید در زمینه های ژئوپلیتیکی، سیاسی، اقتصادی و نظامی دارد که کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، به رهبری ایالات متحده آمریکا علیه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین و روسیه دارند. جنگ سرد جدید شامل همه جنبه های روابط قدرتهای شرقی با کشورهای غربی و در وهله اول، روابط سیاسی میان روسیه و ایالات متحده آمریکا هست. برای پیدا کردن علائم در حال ظهور از جنگ سرد جدید در آغاز هزاره سوم میلادی، بخش عمده تمرکز بر مناطق ژئوپلیتیک مرکزی اوراسیا، شرق اروپا و خاورمیانه می باشد. در میان این علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد: مسابقه تسلیحاتی مسکو و واشنگتن در زمینه سپر دفاع موشکی آمریکا در کشورهای اقماری اتحاد جماهیر شوروی سابق، خروج روسیه از نیروهای متعارف در اروپا، توسعه ناتو به شرق و خاورمیانه، رویارویی روسیه و ایالات متحده در بالکان و استقلال کوزوو، تهاجم روسیه به گرجستان و واکنش ناتو است، نگرانی غرب به دلیل تسلط روسیه بر منابع انرژی و تلاش مسکو بر استفاده از انرژی به عنوان یک ابزار سیاسی و همچنین عدم توافق کاخ سفید، کشورهای اروپایی، روسیه و چین بر سر قدرت هسته ای ایران است.

مجتمع های نظامی صنعتی در اسرائیل نقش مهمی در اقتصاد، سیاست، صنعت، توسعه و علم و فناوری دارد. در این میان می توان به نقش صادرات نظامی اسرائیل اشاره کنیم. در واقع پس از ایالات متحده، روسیه و فرانسه، اسرائیل چهارمین رژیمی فروشنده سلاح در دنیا بوده است و فروش محصولات نظامی سهم عمده ای از تولید ناخالص ملی رزیم صهیونیستی دارد که با سر ریز کردن این درآمد در بخش های اقتصادی، سیاسی، صنعت و تحقیقات علمی و پژوهشی سعی در عادی سازی روابط خود با کشورهای جهان سوم و هم چنین حفظ موجودیت خود می باشد. در این تحقیق به انواع تولیدات نظامی وزمینه های پیشرفت وموفقیت رژیم صهیونیستی و تاثیرات ان در روابط این رژیم با جهان خارج مورد بررسی قرار می گیرد.