تولیدمثل زیر گونه گاو ماهی شنی (Neogobius fluviatilis pallasi) از تیرماه 1383 تا خرداد 1384 با نمونه برداری ماهانه و سنجش تغییرات شرایط فیزیکی و شیمیایی آب در نواحی کم عمق ساحلی شهرستان نور بررسی شد. ماهانه 30 عدد ماهی پس از زیست سنجی، کالبد گشایی شده، وزن کبد و گناد آنها ثبت شد. میانگین طول کل و طول استاندارد بترتیب 102.85±6.7 و 86±5.1mm و میانگین وزن 12.23g±3.05 به دست آمد. در بالغان، جثه نرها بزرگتر از ماده ها بود به طوری که میانگین طول کل در نرها 126.2 و در ماده ها 106.3 و میانگین وزن بترتیب 26.26 و 12.65g بود. رابطه طول- وزن برای کل ماهیها معادل W=0.0044L3.3635 محاسبه شد که نمای معادله، بیانگر رشد یکنواخت (ایزومتریک) این زیرگونه بـود. نسبت جنسی در دوره نمونـه برداری 1.04♂: 1♀ به دست آمد، اما در زمان شروع تولیدمثل تغییرات محسوسی در این نسبت مشاهده شد. بررسی شاخصهای گنادی (GSI) و کبدی (HSI) با توجه به تغییرات فیزیکی و شیمیایی آب نشان داد که با تغییرات محسوس دما، شوری، کدورت و pH در فروردین ماه، مقدار شاخص گنادی در نر و ماده به حداکثر میزان خود می رسد و تا تیر ماه سیر نزولی را طی می کند. شاخص کبدی نیز کاهش محسوسی در این مدت داشت. همچنین ماهیان ماده نسبت به نرها در سنین پایینتری به بلوغ می رسند. بررسی روند تولیدمثل گاو ماهی شنی خزری مبین آن بود که این ماهی یک بار در سال تولیدمثل می کند و دارای دوره تولیدمثلی نسبتا طولانی است.

گاو ماهی شنی خزری با نام علمی Neogobius fluviatillis pallasi (Berg, 1916) از خانواده گاوماهیان Gobiidae بوده که بعلت عدم بهره برداری و جمعیت زیاد در دریای خزر نقش مهمی در چرخه غذایـی آن ایفا می کند. تحقیق حاضر بر روی رژیم غذایی زیر گونه مذکور در آبهای کم عمق ساحلی منطقه نور واقع در جنوب دریای خزر بمدت یک سال از تیر ماه 1383 تا خرداد 1384 انجام شده است. بدین منظور240 نمونه گاو ماهی شنی خزری مورد آزمایش قرار گرفت و تغذیه آنها بررسی شد. متوسط شاخص طول نسبی روده (RLG)، 099/0 576/0 بدست آمد. بر اساس میانگین شاخص تهی بودن معده (VI)، که برای تمام نمونه ها معادل 58/39 محاسبه شد گاو ماهی شنی خزری بطور کلی زیر گونه ای نسبتا پرخور شناخته شد. اما در فصل تولید مثل این شاخص در نرهای بالغ افزایش یافته آنها را در گروه با تغذیه متوسط قرار داد. از لحاظ شدت تغذیه بیشترین مقدار شاخص وزن نسبی دستگاه گوارش(GSI) همچنین بیشترین فراوانی معده های پر در ماههای فروردین اردیبهشت و خرداد مشاهده شد. در بررسی محتویات دستگاه گوارش در مجموع 9 ماده غذایی مورد شناسایی قرار گرفت. که بترتیب شاخص ارجحیت غذایی شامل: گاماروسها از راسته Amphipoda، لارو ماهی، کشتی چسبها از خانواده Balanidae، پالمونها از خانواده Palaemonidae، دوکفـه ایهای خانواده Mytilidae، دوکفه ایهای خانواده Cardidae، خرچنگ گرد از خانواده Xanthidae، کرمهای کم تار از ردهOligochaeta و تخم ماهی بودند. براساس مقدار این شاخص هیچیک از مواد غذایی مذکور در کل دوره نمونه برداری بعنوان طعمه اصلی شناخته نشد. بنظر می رسد متناسب با تغییرات زیست محیطی تغییراتی در رژیم غذایی گاو ماهی بوجود می آید بطوریکه در فصول مختلف ارجحیت غذایی گاو ماهی شنی خزری تغییرات زیادی را نشان می دهد.

گاوماهی شنی با نام علمی Neogobius fluviatilis pallasi از خانواده گاوماهیان (Gobiidae) است. جمعیت زیاد آن در دریای خزر، نقش مهمی در چرخه غذایی ایفا می کند. این بررسی بر روی جمعیت ماهی مذکور در آبهای سواحل غربی، مرکزی و شرقی استان گیلان از مهرماه 1384 تا شهریور ماه 1385 انجام گرفت. نمونه های گاوماهی شنی از 4 ایستگاه سواحل آستارا، بندرانزلی، چمخاله و چابکسر (سواحل گیلان) و از ساحل تا عمق 15 متری و بصورت ماهانه با استفاده از ترال کفی، صید گردیدند. در تحلیل توابع متمایز کننده برای ویژگی های ریخت سنجی اصلاح شده سه تابع بترتیب به نسبتهای 51.3، 28.4 و 20.3 درصد بدست آمد که مجموع درصدی دو تابع مجزاکننده DF1 و DF2 به میزان 80 درصد بود و نشاندهنده تغییرات بین گروهی می باشد. نتایج نشان داد که نمونه های مورد بررسی در ایستگاه آستارا بطور کامل از مناطق دیگر مجزا گشته و تنها در چند نقطه با ایستگاه انزلی در اشتراک می باشند. از مناطق نزدیک می توان به ایستگاه انزلی و چمخاله اشاره نمود که تقریبا مراکز گروهی مشابهی را بخود اختصاص داده اند اما ایستگاه چابکسر بصورت یک گروه مجزا بود. تحلیل توابع متمایز کننده برای ویژگی های مورد بررسی بطور میانگین 86.3 درصد از افراد را بطور صحیح در جمعیت اصلی خود جای می داد که بیشترین این مقدار مربوط به ایستگاههای آستارا به میزان 93.3 درصد و انزلی به میزان 90 درصد و کمترین میزان مربوط به ایستگاه چمخاله به میزان 79.3 درصد می باشد. با توجه به موارد فوق بنظر می رسد که گاوماهی شنی در آستارا، انزلی- چمخاله و چابکسر دارای سه جمعیت مجزا از هم می باشد.

تحقیق حاضر روی پراکنش زیرگونه Neogobius fluviatilis pallasi در آب های سواحل استان گیلان واقع در جنوب دریای خزر از مهر 1384 تا شهریور 1385 به مدت یک سال انجام گرفت. نمونه های گاوماهی شنی از ساحل تا عمق 15 متری سواحل آستارا، انزلی و چابکسر و به صورت ماهانه با استفاده از ترال کفی، صید شده و تراکم گاوماهی شنی به ازای هر ترال کشی و نیز به هکتار و فراوانی مطلق و نسبی آن به ازای هر ایستگاه تعیین گردید. نتایج نشان داد که گاوماهی شنی در منطقه مطالعاتی در دی ماه با فراوانی 7.70 درصد کمترین و در آذرماه با فراوانی 32.85 درصد، بیشترین نسبت کل صید را به خود اختصاص داده و در این ماه ها نیز با 9.98 و 41.64 درصد از کل گاوماهیان صید شده به ترتیب کمترین و بیشترین فراوانی را داشته است. نتایج نشان داد که میانگین تراکم گاوماهی شنی در اعماق 0 تا 5، 5 تا 10 و 10 تا 15 متر با افزایش عمق به طور قابل ملاحظه ای کاسته شده است. همچنین بیشترین فراوانی این گونه در ساحل آستارا مشاهده گردید. آزمون ناپارامتریک نشان داد که اثر متقابل بین فاکتورهای مختلف وجود دارد و معلوم گردید که در بین عمق، ایستگاه و ایستگاه - عمق ، تنها عمق است که بر فراوانی مطلق این ماهی اثر دارد. بررسی ضریب همبستگی عوامل زیستی و غیرزیستی مورد مطالعه با فراوانی گاوماهی شنی با استفاده از آزمون ناپارامتریک نشان داد که همبستگی بین فراوانی گاوماهی شنی با کل صید 0.703، با گاوماهیان 0.672، با دما 0.683 و اکسیژن محلول 0.419 در سطح اطمینان 99 درصد ولی با زئوپلانکتون 0.300- و فیتوپلانکتون 0.388- و به ترتیب در سطح اطمینان 95 و 99 درصد تعیین گردیده و با سایر عوامل همبستگی وجود ندارد. بررسی این فاکتورها نیز با استفاده از آنالیز تجزیه مولفه اصلی (PCA) نشان داد که نزدیک ترین عوامل به میزان فراوانی مطلق و نیز تراکم وزنی گاوماهی شنی به ترتیب فراوانی گاوماهیان، کل صید، دما و اکسیژن می باشند.

گاوماهی شنی (N. pallasi (Berg, 1916، یکی از گونه های خانواده گاوماهیان (Gobiidae) است که پراکنش وسیعی در حوضه جنوبی دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن دارد. هدف از این پژوهش، تعیین برخی پارامترهای ریخت سنجی گاوماهی شنی و صفات مناسب جهت جداسازی جمعیت های احتمالی آن در نهرهای کبودوال، زرین گل و شیرآباد است. به این منظور، جنس های نر و ماده در 5 گروه سنی + 0 تا + 4 دسته بندی شدند. 7 صفت شمارشی و 31 صفت ریخت سنجی در 104، 30 و 62 نمونه به ترتیب از نهرهای کبودوال، زرین گل و شیرآباد در تابستان1387 بررسی شد. در مقایسه صفات ریخت سنجی بین ماهیان، تفاوت های معنی داری بین نمونه ها در سه نهر مشاهده شد (P<0.05)، اما روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA)، نشان داد که صفات معدودی در جداسازی جمعیتی نقش دارند. تنها صفات عرض دهان، آرواره تحتانی و فوقانی دارای ضرایب عاملی بالاتر از 0.75 بودند. به نظر می رسد، نمونه های کبودوال و زرین گل همپوشانی بیشتری نسبت به نمونه های گاوماهیان شیرآباد داشته باشند که با فاصله جغرافیائی آنها نیز هم خوانی دارد.

گاو ماهی سرگنده (Ponticola gorlap)، از خانواده گاوماهیان، در سواحل جنوبی حوضه دریای خزر یافت می شود. از آن جا که اطلاعات کمی در مورد ساختار استخوانی این گونه وجود دارد، این مطالعه به منظور توصیف ساختار اسکلتی این گونه در بخش جنوبی دریای خزر به اجرا درآمد. بدین منظور تعداد 17 قطعه از رودخانه سفیدرود به وسیله دستگاه الکتروشوکر صید و بعد از بی هوشی، در فرمالین بافری 10 درصد تثبیت، و به منظور مطالعه ساختارهای استخوانی شفاف سازی و رنگ آمیزی شدند، سپس ویژگی های استخوانی این گونه به تفصیل توصیف شد. نتایج نشان داد که جمعیت های ایرانی این گونه به واسطه صفات استخوانی شامل تیز بودن نوک استخوان پرویزنی جانبی، فقدان استخوان بینی، مجزا بودن بخش افقی از بخش عمودی استخوان پیش فکی، وجود زائده بالا رونده در استخوان دندانی و جدا بودن دو استخوان رجلی میانی و ساده قابل شناسایی می باشد.

ویژگی های کاریولوژیک گاوماهی سرگنده دریای خزر (Neogobius kessleri) از طریق مطالعه گسترشهای کروموزومی متافازی حاصل از بافت کلیه مورد بررسی قرار گرفت. بررسی 30 گسترش متافازی حاصل از 10 عدد نمونه مورد بررسی نشان داد که عدد کروموزومی گونه مذکور 46=2n و تعداد بازوهای کروموزومی نیز 46=NF بدست آمد. کاریوتایپ این گونه مشتمل بر 23 زوج کروموزوم آکرو- تلو سانتریک بود. بنابراین فرمول کروموزومی این گونه بصورت 2n=46(a-t) قابل پیشنهاد است. سایر شاخصهای کاریولوژیک مبین آن بود که طول نسبی کروموزومها 2.34 تا 7.04 و دامنه تنوع طولی معادل 1.67 تا 5.01 می باشد. بعلاوه طول کلی کروموزومها 71.16 میکرون بدست آمد. نتایج نهایی نشان داد که بهترین شرایط تهیه گسترش کروموزومی در گونه مذکور تزریق داخل صفاقی 40 کلشی سین بمدت 5 ساعت و هیپوتونیک نمونه ها در محلول 1 درصد تری سیترات سدیم در دمای 4 درجه سانتیگراد و استفاده از اسلایدهای خنک توام با شعله می باشد.

این پژوهش در راستای یک طرح تحقیقاتی در سال 1373 در خلیج گرگان انجام شد. این ماهی جمعیت کمتری از گاو ماهیان خلیج گرگان را تشکیل می دهد و در دی ماه بیشترین فراوانی با 60.5% و در فروردین ماه کمترین فراوانی با 7% را دارا بود. این ماهی فقط در ایستگاه 3 (پن کالچر) پراکنش داشت. میانگین طول کل و وزن بدن این ماهی در کل جمعیت به ترتیب 35±5.1 میلی متر و 0.34±0.12 گرم بود. همبستگی مثبت بین طول کل و وزن بدن در نرها و ماده ها وجود دارد و این نسبت در ماده ها بیشتر از نرها بود. ماهیان از نظر رشد دارای رشد آلومتریک مثبت می باشند. در کل نسبت جنسیت نر به ماده 1:1.1 بود. دامنه هم آوری مطلق از 290 تا 550 تخم متغیر و به طور میانگین 395.5 تخم می باشد که به اندازه ماهی بستگی دارد.

ساختار سنی، رشد، تولیدمثل و تغذیه گاوماهی شنی Neogobius fluviatilis pallasi از آبان 1384 تا مهر 1385 در رودخانه زرین گل (البرز شرقی) بررسی گردید. هر دو جنس نر و ماده از 5 گروه سنی 0+ تا 4+ تشکیل شده بودند. بزرگترین نمونه نر دارای طول کل 121 میلی متر و بزرگترین ماده مشاهده شده دارای 108 میلی متر بودند که هر دو دارای سن 4+ بود. در جنس های نر و ماده به ترتیب گروه های سنی 3+ و 2+ بیشترین فراوانی را داشتند. اختلاف معنی داری بین فراوانی نر و ماده مشاهده نگردید (P>0.05). الگوی رشد در هر دو جنس در جمعیت مورد مطالعه این گونه از نوع آلومتریک منفی (b<3) بود. بیشترین مقدار ضریب وضعیت برای هر دو جنس در شهریور ماه مشاهده گردید. ضریب رشد لحظه ای بعد از یک سالگی؛ در نرها بیشتر از ماده ها بود. متوسط هم آوری مطلق و نسبی به ترتیب 508.47 و 61.27 بود. با ملاحظه شاخص نمو گنادی، فصل تولید مثل این گونه در رودخانه زرین گل اسفند و فروردین می باشد. فراوان ترین ارگانیسم های غذایی در محتویات معده و روده ماهی؛ ترکوپترا، حلزون آب شیرین، شیرونومیده و گاماریده بود. شاخص ایولو هم نشان داد که سه ارگانیسم غذایی اول، دارای مقادیر مثبت این شاخص بودند.