یکی از عرصه هایی که سنت به مفهوم عام و سنت نبوی به مفهوم خاص آن بدان اهتمام ورزیده، عرصه طب و بهداشت تن و روان است. در این مقاله تلاش بر این است که به سوالاتی که در زمینه اعتبار این روایات مطرح است، پاسخ داده شود، نظیر: روایات طبی با توجه به منبع و سند آنها در چه درجه ای از اعتبار قرار دارند؟ با فرض اعتبار منبع و صحت سند روایات طبی، معیار اعتبار آنها چیست؟ به عبارت روشن تر آیا این دست از روایات را باید بسان روایات فقهی از روی تعبد پذیرفت یا آن که مبنای پذیرش آنها اثبات پذیری بر اساس دستاوردهای قطعی علم است؟ آیا اساسا عرصه هایی همچون طب و بهداشت در قلمرو دین و رسالت پیامبر اکرم (ص) می گنجد یا نه؟ آیا با توجه به روایات طبی می توان قلمرو دین را تعریف کرد.

In a comparative analysis of the causes and contexts of different readings of the jurists of Najaf and Qom schools from the Hadiths of Velayat-e-Faqih, four main factors are obtained, which are: 1. Textualism 2. Customary explanation of texts 3. Concrete ijtihad 4. Criteria of Sharia intentions in Qom school. 1. Central industry 2. Rational realization and multiplication of probabilities 3. Mathematical division 4. Lack of criterion of Sharia intentions in Najaf school. A case study of the Hadiths of Velayat-e-Faqih shows that in the thought of Ayatollah Khoei school, these Hadiths fail to prove the absolute authority of Velayat-e-Faqih.But the same narrations in the school of jurisprudence of Qom prove the leadership of the leadership for the jurist

تامل در «بیان »های توضیحی علامه محمدباقر مجلسی ذیل پاره ای از روایات بحارالانوار، حاکی از نص گرایی و پایبندی او به متون احادیث و دوری جستن از تاویلات مخالف ظاهر است. وی مبتنی بر مفاد دسته ای از روایات، بر ضرورت تمسک به نصوص روایی و تسلیم در برابر اخبار، تاکید کرده است و با همین نگرش، در مواضعی از بحار الانوار، در قبال بعضی از تاویل های عالمان پیشین حساسیت نشان داده و از این رو، گاه به نقد آنها پرداخته است؛ بر این اساس، در مواردی، برای پرهیز از نسبت دادن روایتی معتبر به ضعف و سستی ـ علی رغم ملاحظه مشکلی مفهومی در آن ـ به مخفی بودن جهت صدور روایت تصریح کرده و خود به بیان احتمالاتی در این باره پرداخته و در حقیقت از این رهگذر، از ورود به حوزه طرد و انکار روایات اجتناب ورزیده است؛ جالب اینکه مولف بحار الانوار، به ذو وجوه بودن و بطن داشتن و عدم امکان فهم همه سخنان معصومان (ع) معتقد است و التزام به این باورهای خطیر را منافی اعتقاد به لزوم احتراز از تاویلات مخالف ظاهر نمی شناسد. مجلسی در عین حال، در حوزه ای تنگ و کم دامنه، طبعا منطبق با دیدگاه های کلامی مورد قبول خود یا ملهم از پاره ای دیگر از روایات، عملا به تاویل و توجیه روایات روی آورده و از این طریق، ضمنا پرده ای از نگرش اجتهادی خویش را در شرح، قبول یا رد روایات بحار الانوار آشکار ساخته است.

از نکاتی که این مقاله نمایان می سازد: 1. هر گزاره تفسیری نیاز به حجت قطعی و یا حجتی معتبر و مبتنی بر دلیلی قطعی دارد، 2. احادیث وجدانی (مفید علم یا اطمینان) و احادیث معتبر عقلایی (مفید وثوق نوعی) هم در حیثیت تعبدی و عملی، و هم در حیثیت واقعی و تفسیری آیات، حجت اند، 3. طیف احادیث غیر مورد وثوق، ولی مشمول توسعه تعبدی سیره عقلا در حجیت خبر، تنها در حیثیت تعبدی و عملی آیات حجت اند، 4. با وجود نیاز هر دو طیف اخبار (عقلایی و مشمول توسعه تعبدی) به تامین اعتبار از سوی شرع، راز این تفصیل در دامنه حجیت آنها، در سه نقطه نهفته است: الف) تعریف تفسیر و ماهیت واقعی آن، ب) وجود مسمای کشف و انکشاف واقعی در خبرهای معتبر عقلایی، ج) نبود چنین میزانی از انکشاف و دلالت در احادیث توسعه تعبدی، 6. در حجیت احادیث عقلایی، تفصیل بین گزاره های علمی و عملی، روا نیست، لیکن پیدایش وثوق به صدور و یا تحقق شرط حجیت ظهور در گزاره های مختلف، عملا تابع میزان اهمیت و خطیر بودن آنهاست، 7. بررسی فواید احادیث تفسیری نامعتبر، 8. حالات تعارض احادیث تفسیری با کتاب و سنت و قواعد حل تعارض، و ...

نوشتار حاضر ـ که در قالب نقدی مبسوط بر یکی از تالیفات معاصر در زمینه تشخیص موضوعات، یعنی کتاب «الموضوعات فی الاخبار و الاثار» اثر هاشم معروف الحسنی، ارایه می شود، درصدد است نشان دهد اگرچه فتنه های درون مذهبی و برون مذهبی، به طور وسیعی، صفحه روایات ما را آلودند، اما چنین نیست که در مجموعه های روایی که امروز در دست ماست، انبوهی از روایات جعلی موجود باشد و آنها که به دیده دقت و به قصد کشف مجعولات، کتب روایی ما را کاویدند، به شمار فراوانی از روایات جزما مجعول دست نیافتند و در این گونه آثار، عدم دقت و شفافیت مبانی و نیز معیارهای تشخیص احادیث موضوع، همچنین بی دقتی در مصداق یابی برای این معیارها منجر به داوری های غیر علمی و ناروا نسبت به روایات شده است.

بهره گیری از احادیث در تحقیقات تربیت اسلامی، مستلزم شناسایی ظرفیت و دسته بندی گزاره های تربیتی آن هاست تا پراکندگی و گسیختگی مفاهیم دینی، انتخاب و سازماندهی سلیقه ای آن و قرار گرفتن مفاهیم در جایگاه نامناسب را کاهش دهد. لذا باید از ورای پیچیدگی دلالی و سبک های بیانی متنوع، به یافته های مطمئنی از آموزه های تربیت اسلامی دست یافت تا ظرفیت مفهومی احادیث در عرصه های گوناگون ناظر به تربیت، اعم از: استنباط و فتوا، نظام سازی، علم دینی، مدیریت و برنامه ریزی، قانون گذاری، آسیب شناسی، اقدامات رسانه ای، تبلیغی، ترویجی و هنری، روندهای اصلاحی، روشن و قابل استفاده گردد. تحقیق حاضر با درک اهمیت این مسئله، تلاش دارد با روش توصیف و تحلیل الگوی مفهومی و بافت دلالی گزاره های تربیتی در حجم نمونه قابل توجهی از احادیث، گونه های آن ها را شناسایی و بر اساس ساختار مفهومی، آن ها را دسته بندی کند. این تحقیق نشان داد گزاره های تربیتی احادیث، در دسته های کلانِ: القایی، تعمیق، گرایشی، سلبی، بینشی، ساختاری، ایجابی، شناخت ابزاری، تفصیلی و زمینه ای جای می گیرد و هر کدام از این دسته ها به زیرمجموعه های جزئی تری قابل تقسیم است.

مکاتب ثنوی به دو اصل مدبر که خیر و شر را تدبیر می کند، باور دارند. دوگانه انگاری در دوران گوناگون، ظهور و بروز یافته و مجوس و گنوس را شاکله داده است. ثنویان و مغان هرکدام به نحوی دوگانگی را تبیین و تعلیل می کردند تا اینکه اسلام با ایدئولوژی وحدانی به تقابل با ایشان اهتمام تام ورزید. این مقاله با روش تحلیلی - انتقادی و استناد به متون روایی اسلامی، و با هدف تبیین پاسخ های معصومین(علیهم السّلام) در مواجهه با مکاتب دوگانه انگار و اثبات برتری نظام توحیدی اسلام برابر این انگاره ها، به بررسی و نقد انگاره های مکاتب ثنوی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که روایات اسلامی با معیارهایی عقلانی، باورهای ثنوی را به چالش کشیده اند و توحید را تنها مسیر منطقی می شمارند. برهان قاطع اسلام چنان خردمندانه بود که در طول عصرها، انگاره های ثنوی را به تاریک نای تاریخ کشاند و دعوی دوئیت از ادبیات اعتقادی کیش های مختلف برچیده شد. از منظر روایات اسلامی، دوگانه انگاری از هر صنفی که باشد، چه ایرانی و مغانی و چه گنوسی و ثنوی، ویژگی های مشترکی دارد و در یک ارزیابی کلی می توان آنها را با لحاظ مشترکات، قیاس کرد و در پس آن، ممیزه های هریک را به تفکیک بررسی کرد. این مقاله با بررسی روایات اسلامی در نقد کیش های دوگانه انگار و اسطوره ساز، چهارده نقد روایی بر ثنویت اساطیری استخراج کرده است و توحید را تنها مسیر عقلانی می شمرد.

واژه های «زکات» و «صدقه»، در طول تاریخ، دچار تحولات کاربردی گونه گونی شده اند، آن سان که مفهوم لغوی، کاربرد قرآنی و روایی، اصطلاح فقهی و متفاهم عرفی آنها، با یکدیگر تفاوت یافته است. این پدیده، موجب برداشت های نااستواری از برخی روایات مربوط به آن شده که مبتنی بر پیش فرض های نادرست و بی توجهی به سیر تحولات واژگانی بوده است. این نوشتار، تلاش نموده تا با کمک قواعد فقه الحدیث و بویژه توجه به قراین و فضای صدور، کاربرد روایی این دو واژه و تمایز آن با کاربرد قرآنی، فقهی و عرفی آنها را برنماید و نتایج این بحث را در دو حوزه حدیثی و فقهی تبیین کند. از این رو، مواردی از استنادات نادرست و تعمیم و تخصیص های بی دلیل، یادآوری شده و لزوم تجدید نظر در پاره ای از جستارهای فقهی و حدیث پژوهی، خاطرنشان شده است.

چکیده فارسی:مفسر المیزان از جمله مفسرانی است که به رغم سبک غیر نقلی اش در تفسیر به روایات توجهی ویژه دارد. از این رو، بخش مجزایی را به گزارش روایات، ذیل هر مجموعه از آیات اختصاص داده است.با توجه به جایگاه مهم احادیث در تفسیر قرآن و توجه علامه به این موضوع و اهمیت نقد احادیث، این مقاله، ضمن بیان دیدگاه علامه در مورد روایات تفسیری، به بررسی روش علامه در ذکر اسناد و شیوه های نقد سند احادیث می پردازد.با توجه به اهمیت علم رجال در نقد احادیث، بارها مشاهده گردید که علامه، بدون بررسی سندی، حدیث را ضعیف و یا صحیح تلقی کرد، این پژوهش با بررسی سندی این دسته از روایات، ادعای ایشان را مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد. چکیده عربی:إن السید الطباطبائی صاحب تفسیر المیزان علی الرغم من أن منهجه التفسیری لیس هو التفسیر المأثور، إلا أن له اهتماما بالغا بالروایات الواردة فی تفسیر القرآن، ولهذا عقد بابا خاصا لنقل الروایات الواردة فی تفسیر الآیات التی یتم تفسیرها.ونظرا للمنزلة المرموقة للحدیث فی تفسیر القرآن، و اهتمام العلامة بهذا الموضوع، و أهمیة نقد الحدیث، حاول هذا المقال أن یبین رؤیة العلامة الطباطبائی فیما یتعلق بالأحادیث التفسیریة، وبیان منهجه فی ذکر الأسانید، و طریقته فی نقد الأحادیث من الناحیة السندیة.و نظرا لأهمیة علم الرجال فی نقد الأحادیث لاحظنا مرارا أن العلامة وسم الحدیث بالصحة أو الضعف من دون تقییم رجالی لسنده. حاول هذا البحث دراسة هذه المجموعة من الأحادیث من الناحیة الرجالیة، لیلاحظ قیمة التقییم الذی ابداه العلامة.