لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

«بینامتنی» نظریه ای است که به روابط بین متونی می پردازد که موجب آفرینش متن جدید می شود و هر متن ادبی را به منزله «جذب و دگرگون سازی دیگر متون گوناگون گذشته و یا همزمان با آن» می داند. در دهه شصت قرن بیستم میلادی، ژولیا کریستوا، ناقد فرانسوی بلغاری الاصل، این نظریه را ارایه کرد که بشدت مورد توجه ناقدان قرار گرفت. روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر، شاعر عراقی به گونه زیبا و ابتکارانه ای رخ داده است تا آنجا که این روابط بینامتنی با قرآن از ویژگیهای برجسته شعری این شاعر به شمار می رود . عملیات بینامتنی در اشعار احمد مطر نشانی می دهد که بیشترین شکل بینامتنی قرآنی درشعر این شاعر به صورت نفی کلی (حوار) است که بالاترین شکل تناص یا بینامتنی به حساب می آید وهمین امر، شعر وی را موثر، عمیق و جذاب کرده است.

مقاله حاضر بر اساس اشتراکات موجود میان غزلیات خاقانی و حافظ، به سنجش آنها با یک دیگر از دیدگاه نقد بینامتنی پرداخته است. امروزه در ادبیات بررسی دیدگاه ها و روابط شاعران با یک دیگر جایگاه مهم و درخور توجهی پیدا کرده است. اهمیت به این کار بیشتر از این منظر شایان توجه است که تاثیرپذیری هر شاعر از دیگران به خوبی روشن و آشکار می شود.مضامین و تعابیر مشابه و غزلیات هم وزن و هم قافیه ای که در اشعار این دو شاعر وجود دارد زمینه را برای این سنجش فراهم ساخته است. بر این اساس مصادیق شکل و محتوا بر پایه مباحثی در عرفان و صور خیال در اشعار خاقانی و حافظ به بحث کشیده شده است و در پایان نیز مباحثی در بررسی موسیقی در اشعار این دو شاعر بزرگ کاویده شده است.

با توجه به تاثیر اساطیر آسیای غربی بر بنیاد اسطوره های هند و ایران، این پژوهش کوشیده یکی از این اسطوره ها -اسطوره تپه گوز- را با اسطوره ضحاک در شاهنامه حکیم فردوسی تطبیق دهد و به مقایسه آن ها بپردازد. تپه گوز، هیولایی است روئین تن و آدم خوار که داستان هشتم مجموعه دده قورقوت -کهن ترین اثر حماسی اوغوزها- را به خود اختصاص داده است. این داستان شباهت ها و تجانس های بی شماری با داستان پادشاهی ضحاک در شاهنامه حکیم فردوسی دارد. اگرچه در مورد پیوستگی ها و ارتباط متنی شخصیت ها و داستان های شاهنامه فردوسی با اسطوره های ملل گوناگون تحقیقات دامنه داری انجام شده، اما به نظر می آید در هیچ مقاله ای به پیوستگی های بینامتنی داستان ضحاک و تپه گوز اشاره ای نشده است. این مقاله کوشیده تا تجانس ها و مناسبت های این دو اثر را با رهیافت بینامتنی و آرای کسانی چون ژولیا کریستوا، میخائیل باختین، رولان بارت، هارولد بلوم، ژرار ژانت و تزوتان تودوروف تبیین و بررسی کند.

الملخصتکون آلیة التناص من أهم الأدوات التی یستخدمها أدباء العرب لإثراء نتاجاتهم الشعریة أو النثریة، حیث یسترجعون المعارف السابقة ویستثمرونها ویذیبونها فی نصوصهم الجدیدة وفق رؤیتهم. یهدف هذا المقال إلی أن یدرس مفهوم التناص فی نتاجات شاعر العرب والقضیة الفلسطینیة محمود درویش من سنة 1964م إلی 1983م، لیکشف عن أن هذا الشاعر العظیم کیف یستدعی النصوص بأشکالها المتعددة الدینیة، والتاریخیة، والأسطوریة، والأدبیة؟ وکیف یجسد التفاعل الخلاق بین الماضی والحاضر؟ وهل یوظف التراث توظیفا حیویا أو جامدا؟

بینامتنیت گویای این امر است که هر متنی در برهه ای از زمان، تحت تاثیر آثار قبل خود بوده و با تغییر و تحول آثار پیشین، به خود هویتی متنی بخشیده است. اگر این متن نوین را بشکافیم، می توان به وضوح و البته با دقت و تامل، ارجاعاتی به آثار قبل آن دید. اگر خواسته باشیم به عبارتی دیگر توضیح دهیم، این است که هر نویسنده ای در بنیان و اساس آرا و افکارش می توان، اندیشه ها و تفکرات افکار دیگر نویسندگان و ادبا و شعرا را دید. همین دیدگاه بینامتنیت نام دارد که در سایه سار این نوع نگرش، هر متنی زاییده ی آرا و اندیشه های متون قبل خویش است. در این باره، بلوم می گوید که هنرمند متاخر همیشه در اضطراب تاثیرگذاری از هنرمند پیشین است که مبادا کارش به کپی برداری محض تبدیل شود. بسیاری از شعرا و ادبا در حین کاربرد مضامین، افکار، حکایات، تمام اهتمام خود را در این مصروف می دارند که از الفاظ و تراکیب و عبارات قرآنی بهره می گیرند. یکی از این نویسندگان زبردست، سعدی شیرین سخن است که در حد وسیع از آیات وحی و احادیث اهل بیت علیهم السلام در گلستان همیشه خوشش از قرآن و نهج البلاغه استفاده کرده است. این پژوهش با هدف نمایاندن بینامتنیت قرآنی و نهج البلاغه در گلستان صورت گرفته است تا در پایان بتوان با رنگ و روی قرآنی و سخنان مولا علی ابن ابی طالب علیه السلام در گلستان سعدی بیش از پیش آشنا شد.

لقد تطور الشعر العربی الحدیث وتزین بأنواع التناص، منها الأسطوری والتاریخی والدینی. إن کثرة استخدام هذه الظاهرة، و خاصة ما یسمی منه بالتناص القرآنی تقتضی دراسته دراسة نقدیة لإیضاح مواطن الجمال والقبح فیها و لتحدید إطار لها. للتناص القرآنی، نظرا لتعامل الشاعر مع القرآن والأخذ منه، أشکال مختلفة، منها: التناص الشکلی (الکامل، أوالجزئی)، الإشاری والامتصاصی، ولکل منها جوانب سلبیة و إیجابیة، فبعضه رائع و جمیل، لأنه یزداد الشعر به روعة و رونقا، و قسم منه ضعیف ورکیک، لأنه لایتناسب و شأن القرآن السامی. والملاحظ أن التناص الشکلی بنوعیه الکلی والجزئی أکثر تعریضا للنص القرآنی للتحریف والزلل و هو أشد حاجة إلی النقاش والبحث، بینما أن الامتصاصی والإشاری منه أقل تعرضا للمزالق والأخطاء، و هو الذی یمنح الشعر فنیة و جمالا. هذه الدراسة تتناول نماذج من التناص القرآنی فی الشعر العراقی المعاصر برؤیة نقدیة.

چکیده فارسی:یکی از رویکردهای مورد توجه در پژوهش های مربوط به ادبیات در دهه های اخیر مطالعات بینامتنی است. بینامتنی یادآور این نکته است که متون به نوعی همواره در تعامل با یکدیگرند. یافتن این روابط ما را به خوانشی نو از متون رهنمون می سازد. از جم له این متون کتاب مجمع البحرین ناصیف یازجی نویسنده و شاعر معاصر است. این تحقیق به روش تحلیلی– توصیفی و با استقراء آیات کریمه قرآنی در مجمع البحرین انجام شده است. هدف از پژوهش، شناخت و معرفی چگونگی و اندازه تاثیر قرآن کریم بر لفظ و محتوای مقامات ناصیف است.ناصیف در مقامات خود رویکرد قابل توجهی به قرآن دارد. این امر وقتی بیشتر مورد توجه قرار می گیرد که بدانیم او یک مسیحی است. استفاده از مثل های رایج و مرسوم، اشاره به حوادث، داستان ها و اسامی شخصیت های قرآنی نیز که از آن به تلمیح یاد می شود، نوعی از بینامتنی مقامات ناصیف با قرآن است. با تحلیل و بررسی عملیات بینامتنی در مقامات (متن حاضر) و قرآن (متن غایب) در می یابیم که این تعامل هر چند بیشتر به صورت نفی متوازی و نفی جزیی است، اما نفی کلی نیز در آن کم نیست. چکیده عربی:من أهم الاتجاهات الادبیة فی العقود الاخیرة الدراسات التناصیة. التناص یدل علی ان النصوص تتعامل معا علی الدوام. الحصول علی هذه الروابط یوجهنا الی قراءة جدیدة من النصوص. من هذه النصوص نذکر مجمع البحرین للشاعر و الکاتب المعاصر ناصیف الیازجی. هذه الدراسة تمت علی منهج التحلیل و التوصیف و الاستقراء للآیات القرآنیة الکریمة فی مجمع البحرین. هدف الدراسة هو التعرف علی کمیة و کیفیة تاثیر القرآن الکریم علی مقامات ناصیف الیازجی لفظا و محتوی. ألفت آثار عدیدة فی موضوع التناص و ایضا حول حیاة و ادب ناصیف الیازجی و لکن ما عثرنا علی اثر ألف او کتب فی موضوع هذه الدراسة. معطیات هذه الدراسة هی أن ناصیف الیازجی یستخدم الآیات القرآنیة کثیرا فی مقاماته مباشرة و غیر مباشرة مع اننا نعرف ان الشاعر هو ادیب مسیحی و لیس بمسلم. الشاعر یستخدم الامثال القرآنیة الشائعة، یشیر الی القصص و الحوادث القرآنیة و یستخدم الاسماء القرآنیة بکثیر فی قالب التلمیح، هذه انواع من التناص القرانی فی مقامات ناصیف الیازجی. فبتحلیل و دراسة هذا التناص (النص الغائب و النص الحاضر) وجدنا جمیع انواع التناص مستخدمة بکثیر الا أن النفی الکلی کان اقل استخداما بالنسبة الی سائر الانواع.