قصه های عامیانه جلوه گاه فرهنگ هر ملت است و از آرزوها و تخیلات توده مردم شکل می گیرد. در واقع سرچشمه این قصه ها باورها و آیین های آغازین انسان هاست. با توجه به اینکه اسطوره ها نیز جزیی از فرهنگ هر ملت به شمار می آیند، بنابراین یکی از عناصر سازنده این قصه ها، اسطوره ها هستند و باید گفت هر کدام به نوعی از یک ریشه تغذیه می شوند، اما با سمت و سویی متفاوت.قصه های عامیانه ایرانی از کهن ترین تا متاخرترین شان، از قصه های جن و پری گرفته تا رمانس و داستان های عیاری همگی سرشار از باورهای اسطوره ای اند.نوشتار پیش رو بر آن است که در قصه های عامیانه ایرانی رگه های اسطوره ای را بازنگری و بررسی نماید.

در فلسفه نئوکانتی ارنست کاسیرر تلاش برجسته ای را در دوران جدید، برای طراحی فلسفه اسطوره شناسی به عنوان جزء مکمل فلسفه دین می یابیم. روشن ترین و جدیدترین تلقی او از اسطوره در جلد دوم فلسفه صور نمادین مطرح شده است. بر این اساس اسطوره همان صورت نمادین است که یگانگی کلمه با هستی و دال با مدلول را حفظ می کند. با این همه، اسطوره همچنان خود را در ساختار مهم در حال تکوینی تثبیت می کند و زیربنای دین را با استفاده از نمادها و نشانه های محسوس شکل می دهد و آنها را این گونه می شناساند. بنابراین، اسطوره و دین، ترجمان گرایش بنیادی نسبت به تکوین نمادین به شمار می آیند. به عبارت دیگر، آنها، اساس استعاره ای را تشکیل می دهند که به طور همه جانبه، در تمام کارکرد نمادپردازی استقرار دارد.در این مقاله، ماهیت اسطوره و خصوصیات اندیشه ای اسطوره- دینی و نقش زمان و مکان در روند تکامل اسطوره شناسی بررسی می شود و از ارتباط مستحکم اسطوره با زبان سخن به میان می آید و در پایان نیز به پیوند اسطوره و دین اشاره می شود.

یکی از متخصصان برجسته در حوزه تاریخ ادیان میرچا الیاده است، که در دهه های اخیر در فرانسه و امریکا زندگی کرد. از آثار وی در می یابیم که اسطوره همیشه گزارشی از آفرینش است و از چگونگی آفرینش و تکامل هستی سخن می گوید. هر چند اسطوره از نگاه اسطوره شناسان کارکردهای متعددی دارد، اما مطابق نظر الیاده، اسطوره مبتنی بر هستی شناسی است و تنها از حقایق، از اموری که واقعا حادث شده اند و از اموری که کاملا تجلی یافته اند، سخن می گوید. او بر این باور است که حقیقت همان امر مقدس است که به طور شاخصی حقیقی است و تحلیلی مبتنی بر تمایز میان مقدس و نامقدس ارایه می دهد.این مقاله، به نقطه نظرهای میرچا الیاده همراه با تنوع حوزه های علمی که در برگیرنده اسطوره شناسی، فلسفه دین و مطالعه دینی است، می پردازد، از ارتباط دین و اسطوره سخن می گوید و در نهایت از ویژگی های اسطوره ای – نمادین ادیان بحث می کند.

رویکردهای غالب در مطالعه و نقد اسطوره ها غالباً بر نوعی پیش فرض ناظر بر خنثی بودن این گفتمان مبتنی است. در این میان می توان با گذار از چنین دیدگاه هایی و با خارج کردن اسطوره ها از حالت تعلیق و سپس مقید ساختن به ساختارهای قدرت، برداشت و خوانش تازه ای از آن ها ارائه داد. بر این مبنا در مقالة حاضر نخست اسطوره آفرینش و اساطیر هم عرض آن از حالت تعلیق جدا شده است و در چهارچوب یک نوع ساختار قدرت قرار گرفته است، سپس منطق جاری در این فرآیند تبیین شده و در نهایت به کارکرد چنین امری پرداخته شده است. نتایج حاصل از دریافت و تشریح برخی از آثار انتخابی در سنت یونانی- ایرانی بیانگر این مسأله است که عملکرد این روایت های اسطوره ای به تولید و بازتولید اندیشه های ذات گرایانه متعلق به سنت های جبرگرا معطوف است که در گستره ای از رویکرد و کارکرد انتولوژیک تا ساز و برگی ایدئولوژیک برای سرکوب و سلب عاملیت از سوژه جریان یافته است. از این چشم انداز نظام های اسطوره ای به دستمایه منطق ذات گرایی، یک مرکز قدرت صورت بندی و به صورت محافظه کارانه تعرض سوژه های انسانی به این مراکز را به شیوه های گوناگون سرکوب کرده اند.

بر این پایه که یکی از ویژگی های زبان عرفان، هم چون زبان شعر و هنر، تصویر و تمثیل است؛ نیز بر این بنیاد که عرفان با اسطوره پیوندهایی دارد، در این گفتار پس از گزارش کوتاهی درباره زبان تمثیلی عرفان، نیز پیوند عرفان با اسطوره، بهره گیری عارف - شاعران از یک داستان اسطوره ای نشان داده است: داستان زال و رودابه. آن جای داستان که رودابه گیسوان بلند خویش را هم چون طنابی از بام فروهشت تا زال که - در پایین پشت درهای بسته مانده بود و راهی برای برشدن نداشت - به یاری زلف یار، خویش را به بالا برکشد. با آوردن نمونه هایی باز نموده ایم که شاعر - عارفان بر بنیاد این داستان، فروهشتن گیسو را رمز و نمادی آورده اند از مهر و لطف، و فیض و فضل فراگیر خداوند که هماره دست گیر بندگان است. نیز رمز و نماد همه شیوه ها و راه هایی که خداوند از روی مهر و بنده نوازی، پیش پای همه یا پاره ای از بندگان نهاده است. شیوه هایی هم چون: جذبه و کشش، دین و شریعت، عشق و طریقت، توبه و ...جز این ها و یکی دو نکته دیگر، در پایان به شیوه تطبیقی، به دو نمونه از گیسو فروهشتن در دو داستان دیگر اشارتی صورت گرفته است: داستان ایرانی دختر نارنج ترنج، و داستان فرنگی راپونزل، نیز داستان گیسو بریدن رابعه.

بررسی نقش و جایگاه اسطوره ها در ادبیات مدرن و رویکرد تامل برانگیز نویسندگان مدرنیست به بینش اسطوره ای، در عصر و زمانه ای که بی شک استیلای دانش در تمامی عرصه های تفکر و حیات، بی اعتباری مطلق چنین بینشی را گریزناپذیر می نماید، موضوعی است که محل تامل مقاله پیش رو به شمار می رود. بر مبنای ره یافت حاصل از این پژوهش، از جمله مهم ترین دلایل حضور اسطوره های کهن در پیکره آثار ادبی مدرن را می توان در موارد ذیل تبیین نمود: ماهیت مشترک اسطوره ها و تجارب بشری، تسری پیچیدگی های زندگی مدرن بر پیکره آثار ادبی به یاری اسطوره ها، اعاده نظم در جهان اثر به مدد نظام های اسطوره ای، برساختن قهرمانی مدرن در برابر قهرمان اسطوره ای کلاسیک، تغییر نگرش انسان عصر مدرنیسم نسبت به ماهیت اسطوره ها و بازنگری و نقد برخی از ابعاد اسطوره های کلاسیک. پژوهش پیش رو به منظور دستیابی به نتایج یادشده، از شیوه توصیفی - تحلیلی و اتکا بر مطالعات کتابخانه ای بهره برده است.

ماندالا، دایره های تو در تو و درهم تنیده ای است که از دایره ای مهین آغاز، و به دایره ای کهین به فرجام می آید و این دایره های تو در تو دست کم برای فراهم آمدن حواس (تمرکز حواس) و دست بالا برای نشان دادن مرکز روان، یعنی «خود» به کار برده می شود. این نگاره آن سری و جادویی، در باور ما، ریختار (= فرمول) ساخت اسطوره، حماسه اسطوره ای و عرفان است، و حتی با نگاهی فراگیر، ریختار ساخت همه هستی است که ما در این جستار با پیش کشیدن کهن نمونه ای نامزد به «خود» و پیوند دادن آن با نگاره ماندالا، بحث هایی درباره رویا، مرکز در اسطوره، کارکرد آیین ها، سفر هفت خوانی قهرمان و زینه های (= مراحل) هفت گانه رازوری را با نگاهی نو فراروی می گسترانیم.