در این تحقیق با استفاده از روش برنامه ریزی خطی که شامل اطلاعات و آمار مربوط به شاخص کلاسیک (DRC) و سال های 84-1383 می باشد مزیت نسبی ذرت دانه ای در ارتباط با محصولات رقیب در الگوی کشت استان خوزستان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از برآورد شاخص های مزیت نسبی نشان می دهد که ذرت دانه ای در همه شهرستان های استان خوزستان دارای مزیت نسبی است و در %37.5 از شهرستانهای این استان، سطح زیر کشت محصول درت دانه ای در الگوی بهینه کشت، افزانش یافته است. همچنین مقایسه الگوی بهینه کشت حاصل از الگوی بهینه کشت حاصل از الگوهای برنامه ریزی خطی با رتبه بندی محصولات بر اساس شاخص های مزیت نسبی نشان می دهد محدودیت ومیزان دسترسی به منابع، هزینه های متغیر تولید نهاده های قابل تجارت و غیرقابل تجارت و عملکرد منجر به انتقال مزیت نسبی در تولید، از محصولی به محصول دیگر می گردد. فاکتورهایی از قبیل سیاست های حمایتی، تناوب زراعی، محدودیت منابع و نرخ ارز نیز می تواند در مزیت نسبی، ترکیب و مقدار بهینه کشت، موثر باشند.

ردپای آب در یک محصول به صورت حجمی از آب شیرین که در تولید آن محصول مصرف شده تعریف می شود. این پژوهش با هدف محاسبه ردپای آب محصولات عمده زراعی و باغی کشت شده در 24 دشت از استان کرمانشاه برای سال زراعی 95-94 انجام شد. با استفاده از آمارنامه های ارائه شده توسط سازمان جهاد کشاورزی، عملکرد و پارامترهایی که در محاسبه دخالت داشتند محاسبه و گردآوری شد. نیاز آبی گیاهان از طریق نرم افزار CropWat استخراج و ردپای آب محصولات محاسبه گردید. نتایج نشان داد در بین محصولات مورد مطالعه در بخش زراعی هندوانه، ذرت علوفه ای و چغندرقند به عنوان محصولات برتر از نظر شاخص ردپای آب و در مقابل کنجد، لوبیا و آفتابگردان به عنوان نامناسب ترین محصولات از نظر این شاخص شناخته شدند. در بخش تولیدات باغی نیز گیلاس-آلبالو به عنوان محصول برتر و بادام به عنوان محصول نامناسب از نظر شاخص ردپای آب معرفی شدند. در میان تمام دشت های استان، دشت کرمانشاه در بخش تولیدات زراعی و باغی بیشترین سهم ردپای آب را داشت. تقریبا برای تمامی محصولات مورد مطالعه ردپای آب آبی بیشتر از آب سبز بوده است که نشان دهنده اتکای تولیدات استان به منابع آب سطحی و زیرزمینی است. لذا با توجه به خشکشالی های اخیر و کمبود آب باید از منابع آب موجود به بهترین نحو استفاده نمود و کشت محصولات با نیاز آبی کمتر و عملکرد بالاتر مورد برنامه ریزی قرار گیرد. همچنین با اقداماتی نظیر کم آبیاری، مالچ پاشی و استفاده از سیستم های نوین آبیاری، می توان میزان شاخص ردپای آب محصولات را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد.

این تحقیق با هدف تعیین الگوی بهینه کشت گونه های گیاهی دارویی با استفاده از مدل ترکیبی فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و شباهت به گزینه ایده آل (TOPSIS) در استان قم انجام گردید. ابتدا از بین معیارهای متعدد و متنوع و اولویت دار تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی، باتوجه به شرایط اکولوژیکی و اقتصادی منطقه مورد بررسی و با نظرسنجی از تعدادی متخصص آشنا با گیاهان دارویی، غربالگری معیارها و گزینه هایی که دارای اهمیت و تاثیرگذاری بیشتری در این خصوص بود، انجام شد. در نهایت، 6 معیار شامل آستانه تنش گرمایی، آستانه تنش سرمایی، بافت خاک، EC آب، نیاز آبی و مسایل اقتصادی و 10 گزینه شامل آویشن باغی، بابونه آلمانی، زرشک معمولی، زعفران ایرانی، زیره سبز، کاسنی، کنجد، گل گاوزبان ایرانی، گل محمدی و نعناع معمولی انتخاب شدند. در مدل AHP، وزن هر کدام از معیارها با مقایسه زوجی بین آنها، با نرخ ناسازگاری 02/0 و با استفاده از نرم افزار Expert Choice تعیین گردید و سپس از تکنیک TOPSIS استفاده شد. نتایج نشان داد که در میان معیارهای تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی در استان قم، بیشترین و کمترین وزن به ترتیب متعلق به معیارهای مسایل اقتصادی (فایده به هزینه) و بافت خاک بود. همچنین، در میان گزینه ها، زعفران ایرانی بهترین گزینه بود و گل محمدی، زیره سبز و گل گاوزبان در رتبه های بعدی قرار گرفتند. این تحقیق نشان داد که مدل ترکیبی TOPSIS-AHP می تواند در بررسی و اولویت بندی گزینه های مربوط به تعیین الگوی بهینه کشت گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گیرد و از نقاط قوت هر دو مدل مذکور استفاده کرده و نقاط ضعف آن، ها را پوشش دهد.

به دلیل فعالیت های کشاورزی گسترده و نیاز آبیاری قابل توجه، مصرف آب در بخش کشاورزی افزایش یافته است. بنابراین ارائه راه کارهایی به منظور کاهش مصارف آبی، مسئله ای مهم و حائز اهمیت است. به این منظور مدل بهینه سازی با استفاده از الگوریتم ژنتیک چندهدفه (NSGA-II) با دو تابع هدف سود خالص و مصرف آب کشاورزی به صورت مجزا برای دشت شهریار تهران و سال آبی 95 محاسبه و ارائه شد. همچنین مقادیر بهینه سود خالص، الگوی کشت، مصارف آبیاری و نیاز ناخالص آبیاری در مدل بهینه سازی مورد نظر برآورد شدند. نتایج نشان داد بیشترین سود خالص، مساحت کشت و حجم نیاز آبی بهینه مربوط به ناحیه اسلامشهر بوده سپس ناحیه شهریار و در نهایت رباط کریم بیشترین مقادیر مورد نظر را دارد. ناحیه شهریار بیشترین مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی را دارد، سپس اسلامشهر و در آخر رباط کریم کمترین مقدار بهینه مصرف آب کشاورزی را دارد. بیشترین مقدار نسبت سود خالص به مساحت کشت در حالت بهینه مربوط به ناحیه رباط کریم سپس ناحیه شهریار و در انتها ناحیه اسلامشهر بوده است. همچنین با توجه به مساحت کشت و حجم آب مصرفی بهینه محصولات انگور، انار، پیاز، سبزیجات و گلابی در هر ناحیه، سود خالص آن ها مناسب و ایده آل می باشد. و انگور بهترین محصول ممکن در میان آن ها می باشد. سیاست بهره برداری بهینه از منابع آبی منجر به کاهش سطح زیر کشت، حجم آب مصرفی بهینه و حجم نیاز آبی در کل محدوده مورد مطلعه نسبت به حالت فعلی به اندازه 44/20، 71/49 و 35/20 درصد شده است.

افزایش تولید محصول های کشاورزی با افزایش سطح زیر کشت و یا کاربرد بهینه هر چه بیشتر آب، سم ها و کودهای شیمیایی و یا افزایش بهره وری امکان پذیر است. از آنجا که منابع آبی موجود محدود بوده، استفاده از سم ها و کودهای شیمیایی می تواند خطرهای جدی برای محیط زیست و سلامت جامعه ایجاد کند و افزایش بهره وری بدون داشتن برنامه تولید امکان پذیر نیست، هدف این پژوهش تعیین الگوی بهینه کشت محصول های کشاورزی در دشت ابهر برای دستیابی به پایداری در بخش کشاورزی با استفاده از مدل های برنامه ریزی خطی و آرمانی با لحاظ محدودیت های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی می باشد. محدودیت های یاد شده از طریق توزیع و تکمیل پرسشنامه و مصاحبه با بهره برداران و مسئولان مربوطه تعیین شد و الگوی بهینه کشت با توجه به این محدودیت ها با استفاده از دو روش برنامه ریزی خطی و آرمانی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. برای این منظور، از آمار و اطلاعات مربوط به 7 محصول که بیشترین سهم را در تولیدهای کشاورزی دشت ابهر در سال زراعی 1401-1400 استفاده شد. نتایج نشان داد که در الگوهای بهینه پیشنهادی مدل های برنامه ریزی خطی و آرمانی، سطح زیرکشت به شدت کاهش یافته و از 26655 هکتار کنونی به 5846  هکتار در مدل برنامه ریزی خطی و 5770 هکتار در مدل برنامه ریزی آرمانی رسیده است. در برنامه ریزی آرمانی اگر چه سود کمتر از برنامه ریزی خطی است اما مصرف آب، کودها و سم ها کاهش یافته است. در الگوی کشت بهینه محصول هایی که کشت آنها بازده برنامه ای چندانی ندارد مانند انگور و عدس یا به طور کل حذف شده اند و یا به دلیل اینکه محصول های راهبردی (استراتژیک) به شمار می روند مانند گندم و جو، تولیدشان کاهش و کشت محصول هایی مانند گردو که دارای بازده برنامه ای قابل توجهی هستند، افزایش یافته است. در نهایت می توان گقت کشت محصول ها تخصصی تر شده و تنوع محصول ها کاهش یافته است.

بهینه سازی مصرف آب کشاورزی به دلیل محدودیت منابع آب و ارزش آن در کشاورزی، از اهمیت فراوانی برخوردار است. مدل های شبیه سازی، به دلیل ارایه تاثیرات کمی آب بر عملکرد محصول، ابزاری ارزشمند برای بهبود مدیریت مصرف آب در مزرعه هستند. در تحقیق حاضر مدلی در فضای برنامه نویسی متلب2017تدوین شد و به الگوریتم بهینه سازی موچگان و مدل رشد گیاهی AquaCrop متصل گردید. این مدل با هدف ماکزیمم سازی سود خالص، عمق و دور بهینه آبیاری را در شرایط مختلف حجم آب دردسترس تعیین می کند. سه حالت مختلف حجم آب قابل دسترس الف-تامین 100% متوسط دراز مدت حجم منابع آب ب-تامین 70% متوسط درازمدت حجم منابع آب ج-تامین 60% متوسط درازمدت حجم منابع آب، در نظر گرفته شد. سه سناریو مختلف عمق و دور آب آبیاری تعریف گردید1-عمق و دور آبیاری یکسان برای محصولات پاییزه و بهاره 2-عمق آب آبیاری متفاوت و دور یکسان برای محصولات پاییزه و بهاره 3-عمق و دور آبیاری مختلف برای محصولات پاییزه و بهاره. برای حالت الف بهترین برنامه دور آبیاری 8 روز و عمق آب آبیاری 50و80 میلی متر به ترتیب برای محصولات پاییزه و بهاره بدست آمد. برای حالت ب دور آبیاری 10 روز و عمق آب آبیاری 48و 96میلی متر به ترتیب برای محصولات پاییزه و بهاره حاصل شد. و برای حالت ج بهترین برنامه آبیاری دور8 روز و عمق 32 و 80 میلیمتر برای محصولات پاییزه و بهاره تعیین گردید. همچنین الگوی کشت بهینه نیز برای سناریوهای مختلف تعیین شد. ماکزیمم سطح زیر کشت در صورت تامین 100% منابع آب، 23029 هکتار و با کاهش 40% و 30% حجم آب، سطح زیر کشت بهینه به ترتیب به 18512 و 17188 هکتار کاهش می یابد.

یکی از اهداف کشاورزی کاهش فقر بویژه در کشورهای در حال توسعه است. استفاده از الگوی بهینه کشت ضمن بهره برداری صحیح و منطقی از منابع تولید ما را در جهت افزایش درآمد حرکت می دهد که این می تواند موجب کاهش فقر در مناطق کشاورزی و روستایی شود. در این مطالعه نخست شاخص فقر FGT برای خانوارهای منطقه مورد مطالعه (بخش ارزوییه شهرستان بافت) محاسبه شده است. سپس الگوی بهینه کشت در این منطقه با استفاده از روش برنامه ریزی ریاضی تعیین شده است. در پایان با توجه به نتایج به دست آمده و با فرض پذیرش این الگو به وسیله کشاورزان، تغییرات درآمد محاسبه و میزان تغییرات شاخص فقر اندازه گیری شد. داده های مورد نیاز از روش نمونه گیری تصادفی، از تعدادی روستا و منطقه کشاورزی واقع در بخش ارزوییه شهرستان بافت برای سال زراعی 87-86 به وسیله پرسش نامه از تعداد 64 کشاورز جمع آوری شد. نتایج این بررسی نشان می دهد استفاده از الگوی بهینه کشت بر کاهش فقر موثر است به گونه ای که 12.5 درصد از روستاییان با استفاده از الگوی بهینه کشت بالای خط فقر قرار می گیرند.

زمینه و هدف: اصلاح نظام تولید در بخش کشاورزی مستلزم تعریف و پیاده­سازی الگویی برای کشت محصولات، برمبنای سیاست­های کلان کشور، ساختار بازار، دانش کشاورزان و پتانسیل­های منطقه­ای و اقلیمی در راستای حفظ محیط زیست، کاهش مصرف آب و دستیابی به مزیت­های اقتصادی پایدار است. هدف از مطالعه حاضر کاربرد مدل برنامه­ریزی فازی خاکستری با رویکرد زیست محیطی و کاهش مصرف آب در تعیین الگوی بهینه کشت در شهرستان جیرفت می­باشد. روش بررسی: تحقیق حاضر از نظر هدف یک تحقیق کاربردی، از نظر روش مطالعه علی و از نظر روش تحقیق و ماهیت و شیوه نگرش پرداختن به مسأله استنباطی است. برنامه ریزی خاکستری یکی از روش های تحلیل سیستم های خاکستری، برای تصمیم گیری تحت شرایط عدم حتمیت است. یافته­ ها: نتایج نشان داد سطح زیر کشت سیب­زمینی بین 5292 و 7/5328 هکتار، در منطقه می­تواند تغییر کند. سطح زیر کشت پیاز بین 1547 و 9/2349 قابل تغییر است. سطح زیر کشت گوجه­فرنگی بین 6/530 و 4/985 هکتار، در منطقه می­تواند تغییر کند. سطح زیر کشت هندوانه بین 5/129 و 5/240 قابل تغییر است. سطح زیر کشت ذرت دانه­ای بین 840 و1560 هکتار، در منطقه می­تواند تغییر کند. سطح زیر کشت یونجه بین 7/1204 و 3/2237 قابل تغییر است. کشاورزان شهرستان جیرفت با توجه به محدودیت­های ذکرشده و باهدف حداکثر مقدار سود، 1/4910 هکتار گندم، 5/1644 هکتار جو و 6/2063 هکتار خیار می­توانند کشت کنند. بحث و نتیجه ­گیری: از آنجا که توسعه خدمات زیربنائی در کاهش محدودیت­های منابع تأثیر به­سزائی دارد، توجه به این امر در خصوص استفاده بهینه از منابع برای افزایش سودآوری فعالیت­های منطقه می­تواند موثر باشد.

امروزه تولید محصولات با صرفه، از دغدغه های کشاورزان و سیاست گذاران اقتصادی می باشد. و بر این اساس باید در سیاست گذاری های کشت، افزون بر اهداف سیاستی، نیازمندی ها و اهداف کشاورزان نیز در کنار آن در نظر گرفته شود. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف ارزیابی اقتصادی الگوی بهینه کشت محصولات زراعی شهرهای قروه و دهگلان که واجد شرایط دارا بودن زمین حاصلخیز و منابع آبی فراوان هستند با تاکید بر حداقل آب مجازی طرح ریزی و اجرا شد. به این منظور آمار و اطلاعات موردنیاز در سال زراعی 99-1389 در قالب تدوین الگوی برنامه ریزی آرمانی استفاده گردید. نتایج مطالعه نشان می دهد، الگوی کشت فعلی واحدهای تولیدی این شهرستان ها دارای مزیت نسبی نبوده و از اینرو الگوی فعلی کشت باید تغییر یابد. به بیان دیگر، تغییرات الگوی کشت محصولات زراعی باید به سمت تخصصی شدن و متناسب با مزیت نسبی منطقه تغییر یافته و محصولاتی وارد الگوی کشت شوند که با امکانات و شرایط هر منطقه (شهرستان) سازگار باشند. این تغییرات باید به نحوی باشد که سطح زیر کشت برخی از محصولات نسبت به وضعیت فعلی کاهش و برخی دیگر افزایش معنی داری پیدا کند. در نتیجه، محصولی مانند گندم آبی به طور کلی در الگوی بهینه وارد نشده است. همچنین بیشتر محصولات به دلیل عدم مزیت نسبی و غیر متناسب با شرایط منطقه و همچنین بازدهی پایین آن ها از الگو حذف شدند.