هدف از این پژوهش آزمون وجود رفتار انفجاری و شناسایی دوره های حبابی محتمل در بازار سهام ایران در دوره دی ماه 1387 تا شهریور 1393 است. در دوره هایی که چندین حباب قیمتی رخ می دهد فرآیندی که سری زمانی مورد بررسی از آن پیروی می کند از یک فرآیند گام تصادفی به فرآیندی انفجاری تبدیل می شود. در این حالت اغلب آزمون های سنتی قدرت تشخیص مناسبی نخواهند داشت زیرا لازم است که آزمون توانایی تشخیص تغییر فرآیند سری زمانی از I(0) به I(1) هنگام وقوع حباب و از I(1) به I(0) در زمان رکود را داشته باشد. به این دلیل در این پژوهش از روش GSADF و SADF که مبتنی بر آزمون ریشه واحد ADF راست دم بوده و اخیرا توسط فیلیپس و همکاران (2014) معرفی گردیده، بهره گرفته شده است. بر اساس نتایج بدست آمده در 69 ماه مورد بررسی 15 ماه، از جمله تیرماه 1392 تا دی ماه 1392 بازار سهام با پدیده حباب مواجه بوده است.

در سال های اخیر، ارزهای دیجیتالی توجه سرمایه گذاران زیادی را به خود جلب کرده اند. یکی از این ارزهای دیجیتالی که بیش از سایر ارزها مورد توجه قرار گرفته و در معاملات استفاده می شود، بیت کوین است. بررسی قیمت های بیت کوین حاکی از نوسانات شدید در این بازار است که احتمال حبابی بودن آن را افزایش می دهد. در این راستا با استفاده از داده های ماهانه در دوره زمانی 08/2013 تا 01/2018 حبابی بودن این بازار و نوع حباب های موجود از حیث یگانه یا چندگانه بودن مورد بررسی قرار گرفت. روش مورد استفاده در این مطالعه ریشه واحد بازگشتی چوله به راست است که در قالب روش های SADF، RADF و GSADF مورد استفاده قرار گرفت. آزمونRADFچهار دوره حبابی (03/ 2015-04/ 2015، 12/ 2015 – 03/ 2016، 07/ 2016-01/ 2017، 09/ 2017 – محو نشده است) را نشان داد که دارای ساختار یگانه بودند. همچنینآزمونSADF نیز یک دوره حبابی بلندمدت پیوسته (08/ 2016-محو نشده است) که دارای ساختار یگانه را نشان داد. بر مبنای آزمونGSADFسه دوره حبابی (03/ 2015-05/ 2015، 12/ 2015-03/ 2016، 07/ 2016-محو نشده است) وجود داشت که دو دوره دارای ساختار یگانه (03/ 2015-05/ 2015، 12/ 2015-03/ 2016) و دوره سوم دارای ساختار چندگانه (07/ 2016-محو نشده است) بودند.

تاکنون از روش های متعددی برای کشف حباب های قیمتی در بازارهای دارایی استفاده شده است. با توجه به انتقادات وارد بر آزمون های پیشین، در تحقیق حاضر، از آزمون های ریشه واحد راست دنباله سوپریمم دیکی- فولر تعمیم یافته (SADF) و سوپریمم عمومی دیکی-فولر تعمیم یافته (GSADF) جهت کشف و تعیین دوره های حبابی در بازار بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1394:10- 1381:01 استفاده گردیده است. برخلاف روش های متعارف تشخیص حباب های قیمتی، این آزمون ها قابلیت بررسی رفتار انفجاری، تشخیص وجود چندین حباب در یک دوره زمانی و برآورد تاریخ دقیق ایجاد و نیز ریزش هر یک از حباب ها را فراهم می کنند. نتایج حاصل از اجرای آزمون ها، رفتار انفجاری و وجود حباب های چندگانه در بازار سهام ایران را تایید می کند. به علاوه، هر سه شاخص مورد ارزیابی (شاخص های کل قیمت، قیمت به سود و کل قیمت واقعی) به طور مشترک وجود حباب در بازه های زمانی 1382:05-1382:03، 1388:08-1388:06 و 1389:12-1390:02 را نشان می دهند. همچنین، بر اساس هر سه شاخص، بازار سهام ایران در سال 1394 حبابی نبوده است.

هدف اصلی پژوهش، بررسی سرایت حباب در بازارهای ارز و اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1396: 12-1387: 01 است. در این راستا ابتدا وقوع حباب در این دو بازار بررسی و حباب های رخ داده تاریخ گذاری شد؛ که برای انجام آن از روش های جدید کشف و تاریخ گذاریGSADF, SADF, RADFاستفاده شده است. نتایج این بخش نشان داد که هر دو بازار هدف حبابی بودند. بازار اوراق بهادار در بازه های 05: 1389 تا 07: 1389، 12: 1389 تا 02: 1390، 09: 1391 تا 11: 1391، 02: 1392 تا 12: 1392 و 09: 1393 تا 01: 1394 حبابی بوده است که حباب های چهارم و پنجم چندگانه بوده اند. در مورد بازار ارز نیز در بازه های زمانی 03: 1390، 08: 1390 تا 02: 1391، 04: 1391 تا 01: 1392 و 11: 1396 تا 12: 1396 حباب رخ داده است که تنها حباب رخ داده در دوره سوم از نوع چندگانه بوده است. علاوه بر این، نتایج حاصله سرایت حباب دوم بازار اوراق بهادار تهران به بازار ارز و سرایت حباب سوم بازار ارز به بازار اوراق بهادار را در دوره مورد بررسی تایید کرده است. به علاوه بضاعت انتقال حباب از بازار ارز به بورس به مراتب قوی تر از انتقال این حباب از بازار سهام به ارز بوده است.

در اقتصاد ایران، وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی، باعث اهمیت قیمت نفت شده است، به طوریکه قیمت نفت یکی از ارکان مهم سیاستگذاری است. وجود حباب در بازار نفت، اهمیت قیمت نفت را دوچندان می کند زیرا در این شرایط قدرت تصمیم گیری برای سیاستگذار دشوار می شود. هدف این مطالعه بررسی وجود حباب قیمتی در بازار نفت ایران با استفاده از آزمون های ریشه واحد بازگشتی (GSADF، RADF، SADF) است. روش های به کار رفته استراتژی مناسبی برای تاریخ گذاری زمان شروع و پایان حباب فراهم می کند. یافته های پژوهش حاکی از همپوشانی تقریبی این آزمون ها و یکسان بودن نسبی نتایج آنهاست. نتایج حاصل از آزمون GSADF حاکی از وجود به طور میانگین7 حباب در بازه زمانی 01/1980 تا 03/2014 است که بیشترین دوره حباب (تقریبا 15 ماه) مربوط به بازه زمانی 06/2007 تا 09/2008 و کمترین دوره حباب (تقریبا 1 ماه) مربوط به بازه زمانی 02/2012 تا 03/2012 است. همچنین، نتایج موید آن است که قیمت نفت شامل دو جزء قیمت پایه و حباب است، که تاریخ حباب های آن منطبق با وقایع خاص در بازارهای مالی و سیاست است. یافته های این پژوهش برای کشف دلایل وقوع حباب و مهار آثار آن بر اقتصاد، بسیار حائز اهمیت است.

در اقتصاد جهانی معمولا با بروز بحران های اقتصادی، توجهات به سمت خرید و نگهداری طلا افزایش می یابد؛ چراکه فلز طلا دارای ارزش ذاتی است و در بحران های اقتصادی علاوه بر حفظ ارزش خود، به دلیل ایجاد تقاضای زیاد با افزایش ارزش نیز مواجه خواهد شد. با افزایش تقاضای طلا، امکان حبابی شدن این بازار نیز افزایش می یابد؛ بنابراین عدم تشخیص حباب های قیمتی موجب اثرات زیان باری بر دارندگان طلا می شود. ابزارهای اقتصادی جدید، نه تنها تحلیل رفتار انفجاری ملایم حباب را ممکن کرده؛ بلکه امکان تعیین تاریخ شروع و خاتمه آن ها را نیز مهیا می کند. بر این اساس، هدف مطالعه حاضر کشف حباب های قیمت در بازار طلا و تعیین تاریخ های شروع، انفجار و محو کامل حباب از ابتدای ژولای 2000 تا پایان دسامبر 2015 است. روش تحقیق برای کشف حباب مبتنی بر آزمون های دیکی فولر تعمیم یافته استاندارد، دیکی فولر پنجره غلطان،سوپریموم ADF و سوپریموم ADF تعمیم یافته است. همچنین برای تاریخ دهی حباب نیز از آزمون های دیکی فولر غلطان، SADF و GSADFاستفاده شده است. نتایج نشان می دهند قیمت طلا در حداقل 39% بازه مورد مطالعه حبابی بوده است. همچنین وجود حباب های چندگانه در این بازار نیز تایید شد.

چکیده گستردهمعرفی: هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه میان ریسک اطلاعاتی در قالب دو شاخص ریسک نوسان پذیری و ریسک آربیتراژ با احتمال وقوع حباب قیمتی سهام شرکت ها می باشد. بدین منظور داده های مربوط به 109 شرکت فعال در بورس اوراق بهادار طی دوره 1390-1397 به عنوان نمونه به روش نمونه گیری حذف سیستماتیک انتخاب شدند. عدم وجود شفافیت در خصوص اطلاعات مالی شرکت ها و همچنین دستکاری قیمت ها، منجر به ایجاد حباب قیمتی سهام می گردد؛ و در نهایت این اطلاعات نادرست باعث می شود که حباب قیمتی ترکیده و باعث می شود که قیمت دارایی های مالی با کاهش شدیدی مواجه شود و منجر به ایجاد بحران مالی در بازار سرمایه گردد. اگر قیمت سهام در بازار منطقی نبوده و دچار نوسانات شدید و تشکیل حباب های قیمتی شود، باعث می شود که ارزش گذاری اوراق بهادار به درستی و بر مبنای عملکرد واقعی آن ها انجام نگیرد و در نهایت قیمت ها به عنوان یک نماگر نمی توانند عملکرد درست و واقعی آن ها را نشان دهند. درواقع اطلاعات مالی در مورد هر شرکت در هنگام برآورد ارزش قیمت سهام بسیار مهم است. سرمایه گذاران این اطلاعات مالی عمومی را برای ارزیابی چشم انداز پتانسیل آینده هر شرکت در نظر می گیرند.   متدولوژی:فرضیه های تحقیق در راستای اهداف تحقیق به دنبال بررسی رابطه میان ریسک اطلاعاتی (که شامل ریسک آربیتراژ و ریسک نوسان پذیری سهام می باشد) و حباب قیمتی سهام که با روش جدیدی اندازه گیری شده، طراحی شدند. این نحوه اندازه گیری به جای وقوع حباب قیمتی، آن را به شکل احتمالی از وقوع حباب در نظر می گیرد. متغیر احتمال وقوع حباب قیمتی از طریق آزمون سوپریموم تعمیم یافته که یک آزمون از مجموعه آزمون های راست دنباله است و به منظور پیش بینی دوره های وقوع حباب قیمتی استفاده می شود، روی داده های هفتگی سهام محاسبه شد. سپس از طریق دو مدل رگرسیونی داده های پانل تأثیر شاخص های ریسک اطلاعاتی در کنار مهم ترین متغیرهای مؤثر بر حباب قیمتی بر متغیر وابسته تحقیق بررسی شد. یافته­ها:نتایج تخمین مدل اول پژوهش نشان دهنده وجود رابطه مثبت و معنادار میان ریسک نوسان پذیری سهام با احتمال وقوع حباب قیمتی در سهام شرکت است. این نشان می دهد که افزایش ریسک نوسان پذیری به عنوان شاخصی از ریسک اطلاعاتی می تواند عامل مهمی برای تشکیل حباب قیمتی در سهام شرکت شود؛ بنابراین فرضیه اول تحقیق مورد تائید قرار می گیرد. همچنین در تائید نتایج تخمین مدل قبل، ریسک آربیتراژ نیز مانند ریسک نوسان پذیری رابطه مثبت و معناداری با احتمال وقوع حباب قیمتی دارد. این بدان معنی است که با افزایش ریسک آربیتراژ هر سهم می توان انتظار بیشتری برای وقوع حباب قیمتی داشت و این بیانگر این موضوع است که فرضیه دوم تحقیق مورد تائید قرار می گیرد.همچنین نتایج نشان داد که سهم سهامداران نهادی تأثیر مثبت و معنی داری بر احتمال وقوع حباب قیمتی دارد این نتایج، مبین مالکان نهادی غیرفعال در شرکت ها است در واقع اگر مالکان نهادی سهام شرکت به طور مستقیم سهام شرکت را در بازار مدیریت کنند اجازه نخواهند داد که حباب قیمتی در سهام شکل بگیرد. در سهم هایی با شناوری بیشتر احتمال وقوع حباب قیمتی کمتر است. متغیر ارزش دفتری به ارزش بازار رابطه منفی و معنی داری با احتمال وقوع حباب قیمتی دارد بالا بودن این شاخص در واقع نشان می دهد که قیمتی که اکنون یک سهم از یک بنگاه حاضر در بورس به آن قیمت معامله می شود از ارزشی که از نظر حسابداری در دفاتر حسابداری آن شرکت ثبت شده بیشتر است و این نشان می دهد شرکت در وضعیت مالی و رشدی مناسبی قرار دارد و این باعث می شود که رشد قیمتی سهام این شرکت ها بدون وقوع حباب در آن ها و با دلیل ارزش ذاتی همراه باشد. با بزرگتر شدن اندازه شرکت نیز احتمال وقوع حباب قیمتی در آن کمتر می شود. به نظر می رسد شرکت های کوچک با وجود اطلاعات نامتقارن تر، امکان بالقوه دستکاری قیمت می توانند کاندیدهای مناسبی برای تشکیل حباب قیمتی باشند. نتیجه: لذا با توجه به اینکه نتایج آزمون تجربی فرضیه های تحقیق هم راستا با انتظار نظری، نشان داد که رابطه مثبت و معناداری میان ریسک اطلاعاتی با احتمال وقوع حباب قیمتی وجود دارد، از این رو لازم است، مدیران و ناظران و سیاست گذاران بازار سرمایه در راستای تثبیت یا محدود کردن نوسانات بازار اقدام به کاهش ریسک اطلاعاتی سهام شرکت ها نمایند.