اندیشمندان لیبرال مدعی هستند درنقد هیچ محدودیتی را قایل نیستند زیرا هر محدودیتی در این زمینه به معنی محدود کردن آزادی بیان به عنوان یکی از مهمترین مصادیق آزادی است. بر این اساس، در یک گقتمان لیبرال، از توهین به پیامبران الهی، به عنوان یکی از مصادیق آزادی بیان دفاع می شود. موضوع محوری کتاب « آیا نقد سکولار است؟ » همین است. این کتاب در واقع شامل دو مقاله اصلی است که توسط دو نفر از نویسندگان مسلمان، یعنی طلال اسد و صبا محمود تالیف شده است. مقاله حاضر به بررسی و نقد این آراء می پردازد. اسد وصبا محمود به رد دوگانه استدلالی می پردازند که مسیحیت، سکولاریسم، عقلانیت، مدارا و آزادی را در یک سو و اسلام، بنیادگرایی، تسلیم بودن، تعصب و محدودیت را در سوی مقابل قرار می دهد. اسد بر موارد نقضی که درجوامع مدرن وجود دارد تاکید می کند. هرچند او باید با نگرشی تحلیلی انتقادی، کمالگرایی نهفته در آراء اندیشمندان غربی بویژه در گفتمان لیبرال را به عنوان نقض بیطرفی اخلاقی مورد توجه قرار می داد. صبا محمود نیز ادعای جدایی امر دینی از امر سیاسی را رد و بر جانبدارانه بودن سنت انتقادی غربی تاکید می کند. از این منظر بحث او تکمیل کننده مباحث اسد می باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجه فرمایید.

عصر نوزایی در باختر، منجر به پیدایش الگو های جدید نظری و عملی گردید. با گسترش دامنه و عمق این تحولات، کشورهای اسلامی نیز در معرض آن قرار گرفته و مواجه با سوالات جدیدی شدند. یکی از مهمترین این سوالات، جایگاه دین و رابطه آن با زندگی دنیوی بشر یا سکولاریسم است.سکولاریسم از واژه هایی است که معادل مناسبی در زبان فارسی نیافته و در معرض کژتابی های فراوان قرار گرفته است. چنانچه می دانیم، درک ما از متعلقات تجربه از طریق مقولات و مفاهیم صورت می گیرد. بنابراین، تجزیه و تحلیل مفهوم سکولاریسم اهمیت مضاعفی می یابد. در این مقاله مفهوم یاد شده، در سه بخش، مورد تدقیق قرار می گیرد: بخش نخست، بررسی معنا و مفهوم و زمینه های شکل گیری آن، بخش دوم، بررسی مبانی فلسفی سکولاریسم و بخش سوم نقد و نتیجه گیری.

لائیسیته مفهومی است که به چارچوب بندی مناسبات دین و دنیا یا سیاست (قدرت سیاسی) و دیانت می پردازد. این مفهوم، همانند بسیاری از مفاهیم غیربومی (دموکراسی، جمهوری، قانون، پارلمان، تفکیک قوا، ...) در ادبیات سیاسی- حقوقی ایران دچار آشفتگی، ابهام و برداشت های ناسازنما شده است به گونه ای که گاه آن را مترادف با سکولاریسم قلمداد می کنند و گاه آن را در ناسازگاری مطلق با دین و دین مداری می انگارند.ازدیگر سو اما، در کشورهای لائیک نیز برداشت کاملا یکسانی درباره مفهوم، فلسفه و روش های تحقق لائیسیته وجود ندارد. گروهی نگاه حداکثری بدان داشته و بر لائیسیزاسیون کون و مکان پافشاری می کنند و دسته ای هم با نگاهی متعادل بر دیدگاهی اقلی درباره لائیسیته تاکید می ورزند.وجود این آشفتی های مفهومی و نیز ضرورت شفا ساختن مناسبات لائیسیته با مفاهیمی چون دموکراسی و آزادی مذهبی امروزه نیازمند کاربست نگرشی نقادانه و پیرایشگرانه است. بدین خاطر، چیستی لائیسیته را در نخستین فراز این نوشتار مورد مطالعه قرار خواهیم داد (گفتار نخست) و پس از آن به تامل پیرامون این پرسش خواهیم پرداخت که آیا نظام سیاسی لائیک می تواند بسترساز شایسته ای برای گفتمان آزادی مذهبی، (گفتار دوم) و مردم سالاری باشد (گفتار سوم).

مثنوی معنوی از ارزشمندترین آثار عرفانی اخلاقی ادب فارسی است که در پی تعلیم زندگی حقیقی و نمودن راه سعادت به بشر است. این کتاب بر رسیدن به منبع خلقت و کمال غایی انسان تاکید می کند، البته در رابطه ای دوسویه به تلاش برای زندگی مطلوب این جهانی نیز توجه دارد. مساله این پژوهش آن است که دنیا و جلوه های آن به چه میزان و از چه دیدگاهی در این اثر نمود یافته است، هم چنین چگونگی و چرایی گرایش مولانا به دنیا در این جستار بررسی می شود. از همین روی پس از شرح مفهوم دنیاگرایی، همه ابیات شش دفتر مثنوی مولانا در چند حوزه مهم از نمودهای دنیاگرایی بررسی شده است، خردورزی، مدارا، دوری از تعصب با تکیه بر نکات اخلاقی و بدون اندیشیدن به پاداش اخروی و دوری از تقلید کورکورانه، ازجمله حوزه های مهم نمودهای دنیاگرایی است. در این زمینه داستان هایی این اندیشه را برجسته تر کرده اند که در این پژوهش واکاوی شدند. هدف این بررسی تبیین نگرش مولانا به دنیا و جلوه های آن است. در این گفتار چنین دریافت می شود که مولانا دنیا را ارج می نهد، زیرا آن را راه رسیدن به عالم بالا و کمال می داند. او همه حوزه های دنیاگرایی را در چهارصد بیت به طور مستقیم و در داستان هایی به طور غیرمستقیم شرح داده است.

اگرچه بعد از دورة مشروطه حال وهوای مدرنیزاسیون غربی، ازجمله سکولاریسم در ایران دمیدن گرفت، تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی کم تر مسئلة اصلی روشن فکران در تمام ابعاد آن بود. این درحالی است که با تأسیس حکومت دینی عموم روشن فکران و صاحب نظران به تصریح یا به تلویح و اشاره مفهوم سکولاریسم و ملزمات آن را در جامعة دینی ایران موردپرسش و چالش قرار دادند. تاآن جاکه برخی روشن فکران با نظریه پردازیِ برای پیوند جمهوری اسلامی با عقلانیت عرفی و مدرن امکان «سکولاریسم اسلامی» را مفهوم سازی کردند. منصور میراحمدی با نگارش کتاب سکولاریسم اسلامی: نقدی بر دیدگاه روشن فکران مسلمان به آن می اندیشد که سعی ایشان برای پیوند اندیشة سیاسی اسلامی و سکولاریسم را ناتوان، ناقص، و ناهم ساز با جریان کلی و اصلی جهان اسلام در حوزة نظر و عمل معرفی کند. در این مقاله بعد از معرفی ساختار و سازمان کتاب ایرادهای شکلی و محتوایی آن مطرح شده است.

مقدمه: مقاله ی حاضر به بررسی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بنیادگرایی دینی در افغانستان پرداخته است. تأکید اصلی مقاله بر پیامدهای بنیادگرایی در حوزه ی مواجهه ی مردم افغانستان با دین است. روش: روش تحقیق مطالعه از نوع کیفی است که با استفاده از تکنیک مصاحبه انجام گرفته است. افراد مورد مطالعه گروه های مختلف تحصیلکرده از جمله اساتید، دانشجویان، عالمان دینی، روزنامه نگاران هستند. نتایج با استفاده از روش نظریه ی زمینه ای تحلیل و با ترسیم مدل پارادایمی و روایت داستانی سعی در فهم بهتر آن شده است. یافته ها: بر اساس نتایج به دست آمده، مهمترین پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بنیادگرایی تضاد فرهنگی، تخریب و تحقیر فرهنگی، ممانعت از توسعه ی فرهنگی، ترویج جزم اندیشی، ترویج خشونت اجتماعی و قومی و ترویج تبعیض های جنسیتی هستند. مهمترین پیامدهای بنیادگرایی در حوزه ی دین و باوردهای دینی عبارتند از: ترویج بدبینی و ناامیدی از دین، سکولاریزم واکنشی، تجربه ی رهایی بخش، ترویج قشری گری، دین گریزی و ترویج دین موروثی است. مقوله ی هسته ی این پژوهش با نام «سکولاریسم واکنشی» استخراج شد. بحث: بررسی عوامل گسترش بنیادگرایی و پیامدهای آن در کشور افغانستان نشان داد که مهمترین پیامد اجتماعی این پدیده در حوزه دینی و باورهای دینی سکولاریسم واکنشی است. از آنجایی که براساس بسیاری از نظریات و تحقیقات موجودات بنیادگرایی واکنشی به حاشیه ای شدن دین است، بنیادگرایی خود درون دارای تناقض و تضادی است که پیامد آن سکولاریسم واکنشی است و این افراط از دل خودش افراطی در جهت مخالف تولید می کند.

مقاله حاضر با تمرکز بر محور رابطه دین و دولت به شکل عام، و دین و سیاست به شکل خاص بر آن است تا نشان دهد که سیر فلسفه سیاسی در غرب در دوره جدید، که این مقاله نقطه آغاز آن را تفکر سیاسی هابز و لاک می داند، با تحولی مواجه شده است که به لحاظ ماهوی با آنچه که قبل از آن به فلسفه قدیم یاد می شود، متفاوت است. به عبارت دیگر، این مقاله نشان می دهد که تقسیم فلسفه کلاسیک غرب صرفا جنبه تاریخی نداشته است بلکه با قرائتی که در فلسفه جدید از آزادی و تعیین رابطه دین و سیاست ارایه می شود، دولت مدرن در غرب به لحاظ جوهری از جریان تفکر سیاسی و شیوه اجرای آن از اساس، متفاوت می شود. لذا به نظر می رسد که سیر آزادیخواهی که به لیبرالیسم منتهی می شود، نه تنها مختصات آزادی بلکه مدرنیته و سکولاریسم را نیز در درون خود جا داده است. این مقاله برای نشان دادن این اتصال در لیبرالیسم غرب، با مراجعه به آرای دو متفکر کلاسیک این حوزه، یعنی هابز و لاک، تلاش می کند تا لیبرالیسم غربی را با دو ستون اصلی آن، یعنی سکولاریسم و تجدد غربی تبیین کند.

دین، حوزه حاصلخیزی از معناست که فارغ از توحیدی یا غیر توحیدی بودن، یکی از پربارترین، معنادارترین و تاثیرگذارترین نظام های معنایی است که بشر، تجربه کرده و هرگز نتوانسته است (حداقل به طور کامل) از دایره نفوذ و تاثیر آن عبور کند. متن حاضر به دنبال بررسی نظری تاثیر دین (به عنوان یک نظام معنایی جمعی) بر همبستگی و کنش اجتماعی سیاسی در نظریه های جامعه شناسی دین کلاسیک (با تاکید بر وبر و دورکیم) و خوانش های نوین از آن است. از دید جامعه شناسان دین مدرن مانند ترنر، برگر و لوکمان، دوران حاضر، بیش از آنکه سکولار باشد، دورانی از تجربه رویکردهای پساسکولار و یا بازگشت امر قدسی به زندگی فردی و اجتماعی است. ریشه این نظریه های نوین که به آنها رویکردهای نیودورکیمی اطلاق می شود، در دیدگاه امیل دورکیم به دین، به عنوان عنصر اصلی انسجام و همبستگی اجتماعی و تاکید بر خصلت نامیرایی دین است. آنچه اکنون به عنوان الهیات عملی ظهور کرده است، نوعی دینداری مبتنی بر کنشگری اجتماعی و سیاسی است که فرد را به عنوان یک شهروند، به نظام معنایی جمعی و قدسی شده، پیوند می زند، حتی اگر این امر قدسی، بازتعریف، در دسترس و ابهام زدایی شده باشد.

هدف از این مطالعه بررسی ریشه های عرفی گرایی در روش شناسی علم و کشف برخی موانع تحول در علوم انسانی است. مفروضات تحقیق شامل: یک. درهم آمیختگی علم و ارزش، دو. انتقال منطق و ارزش های علوم طبیعی به علوم انسانی، سه. تبادلات ارزشی میان جامعه و علم، چهار. ضرورت پیگیری تحولات ارزشی جامعه ایران در پروژه های علوم انسانی و پنج. نقش روش شناسی در بازتولید مبانی فلسفی علم است. روش این تحقیق توصیفی تحلیلی است و نتایج تحقیق نشان می دهد: یک. میان عرفی گرایی با تقلیل گرایی همبستگی وجود دارد. دو. عرفی گرایی در علم و به کمک علم استمرار پیدا می کند. سه. برخی اصول روش شناسی با نظارت بر تحقیقات علمی در شکل گیری روابط علم و دین مداخله می کنند و چهار: مدل های تبیین علی و مرجعیت سیستم و مفهوم مکانیسم به تداوم عرفی گرایی در علم کمک می کند. رهیافت های تحقیق و روش ها یا تکنیک هایی که در علوم انسانی به کار گرفته می شود از عوامل توسعه عرفی گرایی هستند.