در سال های اخیر، افت تراز سطح آب دریاچه ارومیه، بررسی میزان تغییرات آستانه های دمایی، رطوبتی، و تنش خشکی پوشش گیاهی را در منطقه ضرورتی اجتناب ناپذیر کرده است. در این تحقیق، که از نظر روش توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است، از داده های سنجنده MODIS به منظور بررسی رابطه فضایی NDVI-TS و NDVI-Δ, TS برای استخراج زمان وقوع خشک سالی کشاورزی از ژوین تا اکتبر سال های 2005 تا 2008 استفاده شده است تا شاخص های VTCI و WDI که قادر به شناسایی تنش خشکی در مقیاس منطقه ای اند استخراج شوند. نتیجه این تحقیق نشان داد که در هر دو شاخص وضعیت تنش خشکی در سال های 2007 و 2008 بیشتر بوده است. همچنین، براساس رابطه فضای NDVI-TS در همه سال های 2005 تا 2008 شیب بالایی فضای مثلثی برای لبه گرم منفی است؛ یعنی با افزایش NDVI میزان LST کاهش یافته است؛ درحالی که برای لبه سرد شیب مثبت است. همچنین، شیب به دست آمده از رابطه فضای NDVI-Δ, TS برای خط خشک منفی است؛ یعنی خط خشک یا خط حداقل ETRیک همبستگی منفی با NDVIرا نشان می دهد. درحالی که برای خط مرطوب بالاخص در سال 2008 شیب مثبت بوده و در بقیه سال ها تغییر محسوسی دیده نمی شود. پژوهش حاضر نشان داد مقدار آستانه VTCI برای تنش خشکی در سال 2007 و 2008 شدید بوده است.

در پژوهش حاضر، میزان عمق آبشستگی اطراف پایه های پل سیمینه رود میاندوآب با مدلHEC-RAS با استفاده از دو روش CSU و فروهلیچ برای دبی های با دوره برگشت مختلف، تعیین شد. برای این منظور، ابتدا با استفاده از داده های صحرایی، یک مدل هیدرولیکی از بازه رودخانه که پل در آن قرار دارد، در نرم افزار ایجاد شد. سپس با وارد کردن داده های مربوط به آبشستگی پایه های پل برای دبی های با دوره برگشت 5 تا yr 1000، تغییر دبی جریان بر آبشستگی اطراف پایه های میانی و کناری پل بررسی شد. نتایج نشان داد که با افزایش دبی (افزایش سرعت جریان) میزان برخورد خطوط جریان بیش تر شده و از مقدار آبشستگی در پایه های میانی نسبت به پایه های کناری پل کاسته می شود. همچنین برای دبی با دوره برگشت های 5 تا yr 40 هیچ گونه آبشستگی در تکیه گاه های پل دیده نمی شود. در حالی که از دبی با دوره برگشت های 50 تا yr 1000 میزان آبشستگی تکیه گاه ها به شدت افزایش می یابد. برای دوره برگشت های مختلف در هر دو روش CSU و فروهلیچ پایه شماره 7 بیش ترین میزان آبشستگی و پایه شماره 1 کم ترین مقدار را دارد. روش فروهلیچ به اندازه روش CSU در محاسبه عمق آبشستگی نسبت به افزایش دبی حساس نیست و تقریباً 20 درصد نسبت به هم در محاسبه عمق آبشستگی اختلاف دارند. دلیل این امر نیز به کاربردن ضرایب شکل پایه، شرایط بستر و همچنین ضریب مسلح بودن بستر توسط ذرات رسوبی در روش CSUاست.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تهیه ی نقشه ی کاربری اراضی با استفاده از داده های دورسنجی، یکی از جدیدترین و پرکاربردترین روش های تهیه ی نقشه ی کاربری اراضی و مقایسه ی کاربری های موجود است. عدم رعایت قابلیت توسعه ی زمین در انتخاب کاربری ها و مدیریت غیر اصولی آنها، باعث فرسایش می شود. پژوهش حاضر به منظور بررسی روند تغییرات کاربری اراضی و تأثیر آن بر فرسایش، با استفاده از تصاویر سال 2000و 2017 سنجده ASTER ماهواره ی TERRA انجام شده است. نقشه ی کاربری اراضی نیز با استفاده از روش شیء گرا تهیه شد. برای ارزیابی صحت نتایج، از د اد ه های آموزشی استفاد ه شد. سپس مهم ترین روش های ارزیابی صحت، شامل د قت کلی و ضریب کاپای طبقه بندی استخراج شد که برای سال 2000 و 2017 به ترتیب 89/0 و 92/0 درصد بود. نقشه ی پهنه بندی فرسایش با استفاده از نقشه های کاربری اراضی، حاصل و عوامل شامل شیب، لیتولوژی، فاصله از جادّه، فاصله از آبراهه، بارش و خاک با استفاده از روش وزن دهی کرتیک و روش WLC انجام شد. نتایج نشان داد در نقشه ی کاربری حاصل، بیشترین میزان مساحت در سال 2000 به کاربری مراتع اختصاص دارد که در سال 2017 به طور چشمگیری این کاربری کاهش یافته و به زمین های زراعی تبدیل شده است. با توجه به نقشه ی پهنه بندی فرسایش سال 2000، به ترتیب 79/8 و 2/28 درصد و با توجه به پهنه بندی فرسایش 2017، به ترتیب 04/11 و 08/34 درصد از مساحت شهرستان در دو طبقه ی بسیار پرخطر و پرخطر قرار دارد. می توان افزایش مساحت مربوط به طبقات بسیار پرخطر و پرخطر فرسایشی را در حوضه ی مورد مطالعه به علل زیر: تبدیل اراضی با پوشش مرتعی به اراضی زراعت آبی، افزایش مناطق مسکونی در حاشیه ی رودخانه، رعایت نکردن حریم رودخانه، افزایش خطوط ارتباطی و به تبع آن دخالت انسان در محیط؛ مرتبط دانست.

پیش بینی و ارزیابی اثرات تغییر اقلیم در برنامه ریزی های آتی مدیران می تواند بسیار موثر باشد. ابزارهای مختلفی برای رسیدن به این هدف مورد استفاده قرار می گیرد. در این تحقیق، مدل SWAT برای شبیه سازی و ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر محصولات در حوضه سیمینه رود استفاده شد و راهبرد تغییر الگوی کشت به عنوان یک راهکار تطبیقی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای مدل سازی شرایط تغییر اقلیم در منطقه از خروجی های مدل گردش عمومی جوی-اقیانوسی HadCM3 تحت دو سناریو انتشار A2 و B2 بهره گرفته شد. این خروجی ها با استفاده از مدل SDSM ریزمقیاس نمایی شدند و داده های کمینه و بیشینه دما و بارندگی برای سال های 2010 تا 2033 به دست آمدند و به عنوان ورودی برای مدل SWAT به کار برده شدند. سپس مقادیر تنش های آبی و دمایی، عملکرد محصولات و جریان ورودی به دریاچه ارومیه تحت شرایط تغییر اقلیم برآورد و به عنوان راهبرد مدیریت فعلی (BAU) نام گذاری شد. نتایج حاکی از افزایش متوسط تنش آبی و دمایی و کاهش عملکرد محصولات بود. پس از ارزیابی اثرات تغییر اقلیم در حوضه، تغییر الگوی کشت به گندم و جو به عنوان راهبردی تطبیقی مورد ارزیابی قرار گرفت که نشان دهنده کاهش 32 و 24 درصدی تنش آبی تحت هر دو سناریو انتشار A2 و B2 نسبت به شرایط مدیریت فعلی (BAU) بود. همچنین کالری تولیدی و ورودی به دریاچه افزایشی به ترتیب برابر 15.6 و 15.8 درصد تحت سناریو A2 و 11.8 و 12.1 درصد تحت سناریو B2 را نسبت به شرایط BAU نشان داد.

کاهش مداوم تراز آب دریاچه ارومیه در سالهای اخیر، کاهش بارندگی و دبی رودخانه ها و خشکسالی های مداوم به دغدغه اصلی مردم ومسئولین تبدیل شده است. برای بررسی تغییرات اقلیمی و افزایش دما در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از دو عامل سنجش ازدور و خواص حرارتی تصاویر ماهواره استفاده شد، که اهمیت تغییرات دمای سطح زمین(LST) و شاخص اختلاف نرمال شده پوشش گیاهی (NDVI) را نشان می دهد. این مطالعه با استفاده از داده های ماهواره مادیس در بازه زمانی(2010-2008) به منظور بررسی رابطه فضایی NDVI-TsوNDVI-Δ T برای بررسی زمان واقعی وقوع خشکسالی کشاورزی صورت گرفت. هدف استخراج شاخص VTCI(شاخص شرایط درجه حرارت پوشش گیاهی) است که قادر به شناسایی تنش خشکی در مقیاس منطقه ای است. نتایج نشان داد که شیب برای لبه گرم منفی است، جائیکه برای لبه سرد مثبت است. شیب لبه گرم نشان می دهد که دمای حداکثر کاهش می یابد هنگامی که مقدار NDVIبرای هر فاصله زمانی افزایش می یابد. شیب در لبه سرد نشان می دهد دمای حداقل افزایش می یابد هنگامی که مقدار NDVI افزایش می یابد. به طور کلی در لبه گرم و لبه سرد، مشاهده شده است که مقدار روند خشکسالی در طول سالهای 2009، 2008 در مقایسه با سال2010 بالاتر است. دربخشی از روز ژولیوسی 257 شیب لبه سرد از سال 2008 به 2010 روند کاهشی دارد. اما در لبه گرم رهگیری پیکسلها برای 2008 بیش از 323 درجه کلوین است درجائیکه در 2009 تا2010 در آن کمتر از 323 درجه کلوین می باشد. به طور کلی مقدار ضریب همبستگی(R2 ) در رابطه فضایی TS-NDVI بین (0. 90-0. 99) متفاوت است. پژوهش حاضر نشان داد که با یکپارچه سازی داده های ماهواره ای مادیس با داده های هواشناسی مقدار آستانه VTCI برای تنش خشکی ازسالی به سال دیگر متفاوت است که بسته به شرایط داده دارد.

امروزه برنامه ریزی، طراحی و مدیریت سیستم های منابع آب شامل پیش بینی اثرات نیز می باشد. پیش بینی اثرات مستلزم مدل سازی است. در این تحقیق واسنجی و اعتبارسنجی مدل هیدرولوژیکی WEAP21 بر روی حوضه های آبریز زرینه رود و سیمینه رود مورد بررسی قرار گرفته است. رودخانه های زرینه رود و سیمینه رود با پتانسیل آبدهی حدود 3 میلیارد مترمکعب در سال، سهمی حدود 50 درصدی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را دارا می باشند. در این تحقیق از روش رطوبت خاک برای شبیه سازی هیدرولوژیکی مدل WEAP21 استفاده شد. یک دوره آماری 11 ساله (از سال آبی 74-1373 تا 84-1383) برای واسنجی مدل در نظر گرفته شد. ارزیابی نتایج شبیه سازی مدل با استفاده از شاخص های آماری ضریب تبیین، ضریب نش-ساتکلیف و شاخص تطابق نشان داد که برای ایستگاه هیدرومتری ورودی سد بوکان مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 90/0، 83/0 و 95/0، برای ایستگاه هیدرومتری نظام آباد مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 75/0، 74/0 و 92/0، برای ایستگاه هیدرومتری داشبند مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 82/0، 81/0 و 95/0 و برای ایستگاه هیدرومتری پل میاندوآب مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 75/0، 75/0 و 92/0 می باشد. برای اعتبارسنجی مدل، یک دوره 9 ساله (از سال آبی 85-1384 تا 93-1392) در نظر گرفته شد. نتایج برای این دوره نشان داد که برای ایستگاه هیدرومتری ورودی سد بوکان مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 88/0، 85/0 و 96/0، برای ایستگاه هیدرومتری نظام آباد مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 72/0، 70/0 و 91/0، برای ایستگاه هیدرومتری داشبند مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 86/0، 85/0 و 96/0 و برای ایستگاه هیدرومتری پل میاندوآب مقادیر شاخص ها به ترتیب برابر با 80/0، 78/0و 93/0 می باشد. به طور کلی ارزیابی نتایج شبیه سازی، عملکرد خوب مدل را نشان داد.

زمینه و هدف: آلاینده­های فلزات سنگین در رودخانه ها یکی از نگرانی­های جدی محیط زیستی در اکوسیستم­های آبی است و رسوبات به عنوان یک شناساگر محیطی، توانایی قابل قبولی در بیان میزان آلودگی محیط به فلزات سنگین دارند. بنابراین با هدف ارزیابی سلامت اکوسیستم آبی به بررسی آلودگی، با استفاده از شاخص های رسوب پرداختیم. مواد و روش ها: در این پژوهش از رسوبات رودخانه ی زاینده رود در 17 ایستگاه نمونه برداری شد و فلزات سرب، روی، آهن، کادمیوم، کبالت، نیکل، مس و کروم به روش هضم اسیدی و اندازه گیری با دستگاه جذب اتمی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین شاخص های زمین انباشتگی، شاخص آلودگی نمرو و پتانسیل خطر اکولوژیکی محاسبه گردید. یافته ها: میانگین غلظت فلزات در رسوبات به ترتیب آهن92/1762، نیکل52/201، روی 07/44، کبالت 36/23، مس 67/28، سرب51/11، کروم 109/10 و کادمیوم87/0 برحسب mg/kg بدست آمد. براساس شاخصIgeo، میانگین غلظت عناصر کروم، آهن، مس، روی و سرب در تمام ایستگاه ها از میانگین پوسته زمین پایین­تر و غلظت نیکل و کادمیوم­ در تمام ایستگاه­ها بالاتر از مقدار پس زمینه، شناسایی شدند. در همه ایستگاه­ها نیز شاخص پتانسیل خطر اکولوژیکی کادمیوم نسبت به سایر عناصر، بیشتر است. نتیجه گیری: با توجه به وضعیت رسوبات رودخانه به لحاظ آلودگی به کادمیوم و خطر اکولوژیکی بسیار بالای آن و همچنین میزان نیکل، لازم است پایش رودخانه و موجودات زنده آن به منظور ارزیابی خطر سلامتی و اکولوژیکی آن، به صورت جامع و با رویکرد بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی آلودگی فلزات سنگین در آب و رسوبات رودخانه مورد توجه قرار گیرد.

برای تعیین شاخص های بیولوژیک رودخانه زاینده رود تعداد ده ایستگاه در طول رودخانه به مسافت تقریبی 210 کیلومتر از پل مورکان تا ورزنه انتخاب گردید و تعداد سه نمونه از هر ایستگاه در سه فصل (جمعا 90 نمونه) برداشت شد. در آزمایشگاه پس از جدا نمودن و شمارش بی مهرگان بزرگ (کف زیان) هر نمونه بوسیله میکروسکپ و با استفاده از کلیدهای شناسائی تا سطح خانواده شناسایی گردیدند. سپس خانواده های هر ایستگاه از لحاظ تنوع و فراوانی با یکدیگر مقایسه و جانوران شاخص هر ایستگاه در هر فصل تعیین شد. نتایج بدست آمده نشان می دهد که خانواده هایBaetidae  و(Ephemeroptera) Heptagenidae ، (Tricoptera) Hydropsychidae و (Crustacea) Gammaridae شاخص ایستگاههای بالادست می باشند. این خانواده ها در ایستگاههای پائین دست (پل چوم و بعد از آن) اساساً وجود ندارند و یا در صورت وجود با فراوانی بسیار کمی دیده می شوند. در مقابل خانواده ها (Diptera) Chironomidae، Physidae و(Gastropoda) Hydrobiidae  و Oligochaeta (کرمهای کم تار) شاخص ایستگاههای پائین دست هستند.

ابوالحسن نجفی پس از سامان دادن رکن های عروضی و ارایه دایره موسوم به دایره نجفی، توانست اغلب وزن های شعر فارسی را در ضمن طبقه بندی وزن ها جای دهد و نیز معیاری برای مطبوع و نامطبوع بودن اوزان ارایه نماید و آنها را در ضمن دو دسته متفق الارکان (بر اساس تکرار یک رکن) و متناوب الارکان (تناوب دو رکن بر اساس دایره) بگنجاند. با این حال اشعاری با اوزان دیگر در دست داشت که شاعران پارسی گو از زمان رودکی به آنها اقبال نشان داده بودند ولی در ضمن دو دسته فوق قرار نمی گرفتند، تا اینکه در اواخر عمر خود قاعده ای را یافت که با آن جایگاه این وزن ها در طبقه بندی مشخص می شد. این قاعده که نجفی آن را «تفرع وزنی» نامید عبارت بود از این که در تمامی وزن های متفق الارکان و متناوب الارکان، که رکن اول آن ها با ترتیب هجایی «ᴗ,-ᴗ, » آغاز می شود، می تواند به «--ᴗ, » تبدیل شود و این ویژگی وزنی با هویت جدید و مستقل را پدید می آورد. ما این مقاله ضمن تبیین مجدد این قاعده، با معرفی اشعاری که سیمین بهبهانی بر اساس آن ابداع کرده و به کار برده است این قاعده را به جای تفرع وزنی، «قاعده سیمینه» (سیمینگی) نامگذاری کردیم، زیرا از یک سو هیچ شاعری به اندازه سیمین از این ظرفیت در شعر فارسی بهره نگرفته است و از طرف دیگر تقطیع هجایی «سیمینه» (--ᴗ, ) یادآور ترتیب هجایی مورد نظر است. همچنین به نظر می رسد تامل در اوزان این نوع از اشعار سیمین در کشف این قاعده از سوی نجفی بی تاثیر نبوده است.