استویا به­عنوان یک بخش مهم از صنعت شیرین کننده طبیعی در دنیاست که این امر منجربه تقاضای بیشتر برای تولید استویا شده است. بنابراین به منظور بررسی تیمارهای مختلف خواب شکنی بر بذورگیاه استویا آزمایشی بصورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور و چهار تکرار در سال 1400 در آزمایشگاه دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام گرفت. فاکتور اول اسید جیبرلیک در سه سطح صفر، 5/0 و یک میلی‏مولار و فاکتور دوم در هفت سطح شامل: شاهد، تیمار با آب گرم، نیتروژن مایع، سرمادهی مرطوب به مدت هفت روز، سرمادهی مرطوب به مدت 14 روز، سرمادهی خشک به مدت هفت روز و سرمادهی خشک به مدت 14 روز بود. نتایج نشان داد که تاثیر تیمار دمایی و اسید جیبرلیک بر خصوصیات جوانه­زنی گیاه استویا در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود. در بین تیمارهای مورد مطالعه، برهمکنش سرمادهی خشک و یک درصد جیبرلیک اسید موثرترین تیمار بود و بالاترین درصد جوانه­زنی (01/74 درصد) و سرعت جوانه‏زنی (15/14 بذر در روز) به تیمار مذکور تعلق داشت. نتایج مقایسات میانگین نشان داد اثر کاربرد اسید جیبرلیک منجر به افزایش معنی‏دار صفات پراکسیدهیدروژن، آلفا ‏آمیلاز، پروتئاز و دهیدروژناز نسبت به شاهد شد. بنابراین، می­توان چنین بیان نمود که تیمار سرمادهی خشک با یک درصد جیبرلیک اسید می­تواند بر بهبود خصوصیات جوانه­زنی در گیاه استویا موثر باشد.

استویا (Stevia rebaudiana) گیاه دارویی مهم، فاقد کالری با طعم شیرین و مفید برای بیماران دیابتی می باشد. به منظور بهینه-سازی ریزازدیادی این گیاه سه آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار طراحی شد. ریزنمونه های رأس شاخه در محیط کشت MS غنی شده با Kin (0، 1 و 2 میلی گرم در لیتر) + IAA (0، 5/0، 1 و 5/1 میلی گرم در لیتر) (آزمایش 1)، Kin (3 و 4 میلی گرم در لیتر) + IAA (5/0، 1 و 5/1 میلی گرم در لیتر) (آزمایش 2) و BAP (0، 1، 2، 3 و 4 میلی گرم در لیتر) + IBA (0، 5/0، 1 و 5/1 میلی گرم در لیتر) (آزمایش 3) کشت شدند. با افزایش غلظت Kin در محیط کشت تعداد شاخه ها افزایش یافت و در آزمایش 2، محیط کشت MS غنی شده با 4 میلی گرم در لیتر Kin + 5/0 میلی گرم در لیتر IAA بیشترین تعداد شاخه (با میانگین 7 شاخه به ازای هر ریزنمونه) را تولید کرد. با وجود این، بهترین نتیجه پرآوری رأس شاخه در آزمایش 3 از محیط کشت MS حاوی 2 میلی گرم در لیتر BAP + 5/1 میلی گرم در لیتر IBA (با میانگین 9 شاخه به ازای هر ریزنمونه) به دست آمد. افزایش غلظت BAP از 2 میلی گرم در لیتر منجر به کاهش معنی دار در تعداد و طول شاخه ها و کیفیت گیاهچه ها و افزایش کالوس زایی گردید. علاوه بر این، نگهداری ریزنمونه های کشت شده به مدت دو ماه در اتاقک رشد به طور چشمگیری تعداد شاخه ها را افزایش داد. بیشترین ریشه زایی نوشاخه های نمویافته از محیط کشت MS حاوی 1 میلی گرم در لیتر IBA به دست آمد. گیاهچه های ریشه دار شده در اتاقک رشد سازگار شدند و با موفقیت بالا در خاک مستقر شدند.

گیاه استویا (Stevia rebaudiana Bertoni) به علت محتوای بالای شیرین کننده های طبیعی قابل استحصال دارای ارزش فوق العاده بالایی است. با توجه به اهمیت گیاه از نظر صنعتی و به ویژه دارویی، این پژوهش به منظور بهینه سازی جنین زایی بدنی گیاه انجام شد. تولید و القای کالوس رویان زا با استفاده از ترکیبات مختلف تنظیم کننده های رشدی شامل بنزیل آدنین (BA)، نفتالین استیک اسید (NAA) و 2 و 4-دی کلروفنوکسی استیک اسید (2, 4-D) در ریزنمونه های برگ و جوانه گیاه در محیط کشت MS به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در پنج تکرار بررسی شد. بیشترین میزان کالوس زایی در محیط کشت حاوی 01/0 میلی گرم بر لیتر BA + 5/0 میلی گرم بر لیتر 2, 4-D و بیشترین میزان رویان زایی در تیمار 01/0 میلی گرم بر لیتر BA +1 میلی گرم بر لیتر 2, 4-D حاصل شد. همچنین اثر کازئین هیدرولیزات در پنج سطح (0، 50، 100، 150 و 200 میلی گرم بر لیتر) و شیره نارگیل در دو سطح (صفر و 55 میلی لیتر) بر رویان زایی گیاه استویا توسط دو ریزنمونه برگ و جوانه در آزمایشی به-صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با شش تکرار بررسی شد. در غلظت های صفر و 50 میلی گرم بر لیتر کازئین هیدرولیزات به ترتیب بیشترین (2/20 درصد) و کمترین (84/7 درصد) رویان زایی حاصل شد. بیشترین درصد رویان زایی (82/78 درصد) در محیط کشت MS بدون شیره نارگیل توسط ریزنمونه های جوانه و کمترین درصد رویان زایی با 09/25 درصد توسط ریزنمونه های برگ به دست آمد. پس از آن رویان های حاصل به محیط کشت حاوی 1/0 میلی گرم بر لیتر GA3 (اسید جیبرلیک) برای اندام زایی انتقال یافتند و در این بین 03/18 درصد از رویان ها به گیاهچه کامل تبدیل شدند.

استفاده از آبهای زیرزمینی شور کم عمق که در بعضی دشت های موجود در مناطق جنوبی، شمالی، غرب و شمال غرب موجود است به عنوان یک منبع آب آبیاری می تواند تا حدودی آب مورد نیاز پاره ای از گیاهان را تامین کند. در این رابطه آزمایشی به منظور بررسی اثر آب زیرزمینی کم عمق و شور بر کمک به تبخیر و تعرق گیاه استویا در قالب طرح کاملا تصادفی و به صورت فاکتوریل با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی انجام شد. تیمارهای اعمال شده شامل آب زیرزمینی با سطوح شوری 1 و 2 و 6 و 10 دسی زیمنس بر متر در سه عمق 7/0 و 9/0 و 2/1 متر بود. نتایج نشان داد که درصد مشارکت آب زیرزمینی برای سطوح شوری 1، 2، 6 و 10 دسی زیمنس بر متر در اعماق 7/0 و 9/0 و 2/1 متری به ترتیب در حدود (5/66، 7/57، 3/45)، (5/61، 7/52، 1/42)، (9/59، 4/49، 0/41) و (0/59، 6/46، 1/40) درصد نیاز کلی گیاه بود. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از آبهای زیر زمینی کم عمق با شوری کمتر از 2 دسی زیمنس بر متر برای آبیاری گیاه استویا می تواند به صورت قابل توجهی نیاز آبی گیاه را برطرف نموده و به تبخیر و تعرق گیاه کمک کند.