لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هر داستان از پیوند استوار بین دو عنصر رویه یا سطح و ساختار تشکیل شده است. در حقیقت، ارزش هر داستان در ز یبایی نهفته در آن است و ساختار درست یک داستان، میتواند به زیبایی آن بیفزاید. بنابراین، شناخت ساختار روایی و توصیف و تشریح شخصیتهای داستان، یکی از مهمترین نکته ها در پژوهشهای ادبی است و پژوهشگران نیز میکوشند از طریق کاربرد معناشناسی، ا رتباط بین شخصی تها ی داستانی را تبیین کنند. یکی ا ز شیوه ها ی جدید تبیین ارتباط شخصیتها با یکدیگر، « الگوی کنشگر » گرماس است. مجنون از شاخصترین چهر ههای داستانی است که نقش کنشگری دارد یا به تعبیر گریماس کنشگر در این داستان بازیابی شده و فرستنده/ پذیرنده/ فاعل/ هدف/ یار یگر/ ب از دارنده از جمله کن شهای ب ازیابی شده در این داستان هستند. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش که بر مبنای توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخان های انجام گرفته مشخص شد در داستان لیلی و مجنون، فرستنده: عشق/ پذیرنده: لیلی و مجنون/ فاعل: مجنون/ هدف: وصال/ یاری گر: پدر و خویشان مجنون/ کنشگر و مانع و باز دارنده نیز پدر لیلی و ابن سلام هستند. بیش از هر کس و هر چیز مجنون فاعلیت، نقش برجسته و کنشگر دارد. مجنون عاشق است؛ از جان نمیهراسد و چنان غرق محبوب است که سر به بیابان گذاشته؛ همدم وحوش م یگردد. مجنون فاعل است با نقشی کلیدی و کنشهای او در طول داستان مبین نقش پر رنگ و اساسی اوست. در این جستار به اجمال سعی شده است به بیان روابط لیلی و مجنون و شخصیت داستان «مجنون» پرداخته شود.

بیان مسئله: داستان پیر چنگی ازجمله داستان‏های جذّاب مولوی در دفتر اول مثنوی است که خوانش‏های متفاوتی از آن صورت گرفته و هر خوانش، یکی از ابعاد معنایی و وجوه پنهان آن را برکاویده است. در این پژوهش، به تحلیل ساختار روایی این داستان برپایة الگوی روایی گریماس پرداخته‏ می‏شود. هدف اصلی، ترسیم طرح روایی و فهم موضوع اصلی داستان از راه تشخیص کارکرد و کنش است؛ ضمن اینکه به پرسش‏‏های زیر به‏گونه‏ای مشخص پاسخ داده می‏شود: کارکرد اصلی این داستان که پایة طرح روایی آن را شکل می‏دهد، چیست؟ داستان‏های ضمنی‏ای که درون این داستان آمده‏اند و به‏‏نوعی اجزای تشکیل‏دهندۀ کل نظام روایی هستند، چه مسئله‏ای را برای کارکرد اصلی در این داستان تقویت می‏کنند؟ فرض پژوهش بر این است که از میان همۀ کارکردهای شامل در داستان پیر چنگی، دو کارکرد می‏تواند کارکردهای اصلی باشد؛ این دو کارکرد، دو درون‏مایة اصلی را در این داستان می‏پرورد؛ نخست «طلب مال» که پیر چنگی با نواختن چنگ از خداوند می‏طلبد و دوم، «قضاوت سطحی و آگاهی‏نداشتن از حقیقت اصلی». از میان این دو کارکرد مهم، یکی از آنها را می­توان به کمک تحلیل ارتباطِ معانی پنهان داستان­های ضمنی، با یکی از این دو کارکرد و ترسیم طرح پیرنگ داستان براساس الگوی روایی گریماس، هستۀ اصلی همة کارکردها شناخت.روش: در این پژوهش، ساختار روایی داستان پیر چنگی مثنوی برپایة الگوی روایی گریماس تحلیل می‏شود.یافته ها و نتایج: نتیجۀ پژوهش نشان می‏دهد که با دقت در ژرف‏ساخت روایت و عامل‏های کنشی در این داستان، کارکرد پایۀ «بیرون‏شدن پیر چنگی از مکان بسته به بیابان» برای شکل‏گیری درون‏مایة اصلی داستان، یعنی «‏آگاهی‏نداشتن از حقیقت اصلی» است؛ زیرا هم زیرساخت روایی و هم داستان‏های ضمنی، نظامی را برای فُرم‏بخشیدن به این کارکرد و درون‏مایه شکل می‏دهند.

تحلیل و بازخوانی روایت های قرآنی بر اساس نظریه های جدید، می تواند در شناخت بیش تر و عمیق تر این کتاب کریم مؤثر واقع شود. این جستار به روش توصیفی-تحلیلی درپی تحلیل برخی حکایت های قرآنی مثل داستان حضرت یوسف(ع)، حضرت ابراهیم(ع)، حضرت یونس(ع) و حضرت ایوب(ع)، براساس نظریه ی الگوی کنشی گریماس است؛ براین اساس روایت-های نامبرده با توجه به موقعیت روایی آن ها دسته بندی شده، سپس شخصیت های هر موقعیت روایی بررسی و تحلیل شده است. شش نقش اصلی یا به تعبیر گریماس «کنش گر» در این روایت ها، بازیابی شده است که عبارتند از: کنش گزار یا فرستنده، کنش گراصلی یا فاعل، هدف، کنش یار، کنش پذیر یا دریافت کننده و ضدکنش گر. بررسی های این تحقیق نشان می دهد، ساختار بسیاری از داستان های قرآن به روش نظریه الگویی کنشی گریماس قابل نقد و بررسی است و اصول و مبانی کلی الگوی کنشی گریماس درباره حکایت های قرآنی کاملاً قابلیت انطباق دارد و نتایج آن با دستاوردهای گریماس در بحث بررسی شخصیت به عنوان یکی از عناصر اصلی داستان قابل تطبیق است.

داستان جولاهه با مار از داستانهای فرعی باب هشتم کتاب مرزبان نامه است که به سبب ویژگیهایی که در مقایسه با دیگر داستانهای این کتاب دارد برای تحلیل ساختارگرایانه انتخاب شده است. از آنجاکه تاکنون حکایات مرزبان نامه و داستانهای مشابه آن (از متون کهن ادب فارسی) کمتر بر پایه نظریه های جدید ادبی مورد نقد و تحلیل قرار گرفته اند و اغلب ارزش آنها به محتوایشان منحصر شده است، این مقاله ابتدا به بررسی مولفه های داستانی و ساختاری مرزبان نامه پرداخته و سپس دیدگاه آ.ژ.گریماس، از نظریه پردازان مکتب ساختارگرا را بر روی این داستان بصورت عینی و ملموس پیاده کرده است. بر اساس نظریه اخیر،کنشگرها و پیرفتهای داستانی در حکایت جولاهه با مار مورد بررسی قرار می گیرند.

امروزه بهره گیری از دانش های روزآمد، روشی مهم برای تحلیل متون دینی ـ مذهبی به شمار می آید. ساختار زبانی قرآن، به نحوی است که از بهترین مسیرها برای انتقال پیام بهره برده است. مطالعات «نشانه شناسی» با رویکردهای متفاوت ازجمله دانش های روزآمد در دنیای معاصر است. ساختار الگوی تنشی، یکی از الگوهای نشانه شناسی مربوط به دوران پساگریماسی است. در این رویکرد، نشانه ها همراه با مفاهیم و معانی پیوند برقرار کرده و به مقولاتی سیال و پویا تبدیل می شوند. پژوهش حاضر برآنست تا با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، چگونگی تشکیل فرآیند گفتمان در سوره واقعه را با بهره گیری از الگوی تنشی بررسی کند. سوره واقعه به لحاظ سیاق بندی خاصی که دارد مورد توجه است. در این سوره گفته پرداز در سیاق های تکراری به لحاظ ساختاری گفته یاب را به دنبال فضای گفتمانی خود می کشاند. بدین معنی که سیاق های سوره الگویی تکرار شونده دارند. به نظر می رسد در همه آنها سخن با فشاره عاطفی بالا شروع شده و به سمت گسترش فضای جهان گفته ای و افق های شناختی پیش رفته و از الگویی نزولی تبعیت می کند.

مسأله ی اساسی این مقاله، تحلیل روابط و مناسبات شخصیت ها در سمفونی مردگان عبّاس معروفی است. در این مقاله، از الگوی کنش گر گریماس بهره برده شده است. شش نقش اصلی یا به تعبیر گریماس، کنش گر، در این روایت بازیابی شده که عبارتند از: فرستنده، پذیرنده، فاعل، هدف، یاری گر و بازدارنده. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، در سمفونی مردگان، فرستنده علاقه است که یک مفهوم انتزاعی است؛ نه یک شخصیت عینی. پذیرنده: آیدین، فاعل: آیدین، هدف: دست یافتن به هنر و شاعری، یاری گر: مادر، معلّم آیدین، سورمه و خانواده ی میرزاییان، و عموی آیدین؛ کنش گر بازدارنده: پدر آیدین و سپس برادرش و ایاز پاسبان هستند. نتیجه ی این پژوهش نشان می دهد که مدل گریماس در تحلیل شخصیت های سمفونی مردگان عبّاس معروفی بسیار مفید و کارآمد است. بر اساس این الگو، خواننده با ذهنیّتی روشن می تواند روابط و مناسبات شخصیت ها را پیگیری کند و برخی از ویژگی هایی را که گریماس برای حکایت های فولکلوری بر می شمارد، در این داستان می توان دید؛ از جمله اینکه قهرمان هم فاعل و هم، پذیرنده است.

ظهور حکایت عرفانی در ایران با گسترش گفتمان عرفانی در قرن پنجم هجری همراه است. این نوع حکایت بیشتر در پی معرفت استعلایی شخصیت های عارف خویش است و به منظور نمایش جایگاه شخصیت اصلی و مقام معنوی او به وجود می آید. آنچه به این گونه حکایت انسجام می بخشد، پیام اخلاقی و نقش تعلیمی آن است؛ هدفی که حکایت برای بیان و انتقال آن به مخاطب نوشته می شود.روایت شناسان ساختارگرا، در حیطه روایت، نظام حاکم بر اثر داستانی را مورد توجه قرار می دهند و به تحلیل زبانی و معنایی عناصر مختلف روایت می پردازند. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، حکایت های تذکره الاولیای عطار بر اساس الگوی روایی گریماس با تاکید بر نقش تعلیمی این حکایات مورد بررسی قرار می گیرد تا میزان موفقیت عطار در پرورش و غنی کردن حکایات، برای بیان آموزه های اخلاقی و تعلیم مخاطب مشخص شود. حکایت پردازی در تذکره الاولیا یکی از شیوه های تاثیرگذاری است که عطار برای گسترش اندیشه های عارفانه و تعلیم دیگران از آن بهره می گیرد.