یکی از چالش های مهم کشورهای تولیدکننده نفت وابستگی شدید آنها به صادرات این محصول می باشد. از این رو تلاش می شود که با گسترش صادرات غیرنفتی میزان وابستگی و اتکا به صادرات نفتی کاهش یابد. در سالهای اخیر این تفکر که رشد صادرات غیرنفتی می تواند به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده رشد اقتصادی به شمار آید به طرز چشمگیری گسترش یافته است. در حالی که تک محصولی بودن اقتصاد کشورهای در حال توسعه از اساسی ترین مشکلات اقتصادی آنها به شمار می آید صادرات نفتی بخش عمده درآمد ارزی این کشورها را شامل می شود. بدیهی است هرگونه نوسان غیرعادی در قیمت نفت، تاثیرات عمده ای بر اقتصاد کشورهای نفتی بر جای خواهد گذاشت. توسعه صادرات غیرنفتی همزمان با تقویت ذخایر ارزی، افزایش اشتغال به گسترش عدالت اجتماعی و محرومیت زدائی کمک می کند. با توجه به این که در سالهای اخیر کشورهای بسیاری از ردیف کشورهای صادرکننده مواد خام خارج شده اند و سهمی از بازار فرآورده های ساخته شده را به خود اختصاص داده اند و الزاما به کیفیت روی آورده اند از این روتوجه به صادرات غیرنفتی و عوامل موثر برآن مهم می باشد. در این راستا هدف اصلی این پژوهش، بررسی روند صادرات غیرنفتی (کفپوش های نسجی و غیرنسجی) در اقتصاد ایران و کشورهای عمده صادرکننده (کفپوش های نسجی و غیرنسجی)، بررسی رفتار مصرف کنندگان داخلی به تغییرات درآمد، قیمت (کششهای درآمدی، قیمتی، متقاطع) و پیش بینی تقاضای کفپوش های نسجی در اقتصاد ایران در افق زمانی 1404 با استفاده ازروش ARIMA می باشد. بر اساس بررسیهای صورت گرفته در دوره زمانی 2011-2003 جایگاه ایران در میان کشورهای عمده صادرکننده کفپوش های نسجی و غیرنسجی به شرح زیر می باشد: • در فرش دستبافت، ایران در میانگین سالانه ارزش و وزن صادرات در میان کشورهای عمده صادرکننده این کفپوش ها (هند، پاکستان، چین و ترکیه) رتبه اول را داشته است. • در فرش ماشینی، ایران در میانگین سالانه ارزش و وزن صادرات در میان کشورهای عمده صادرکننده این کفپوش ها (چین، بلژیک و ترکیه) رتبه اول را داشته است. • در گلیم، ایران بیشترین میانگین سالانه ارزش صادرات و ترکیه بیشترین میانگین سالانه وزن صادرات را در میان 5 کشور عمده صادرکننده (ترکیه، ایران، چین، هند و پاکستان) داشته است. در کفپوش نسجی موکت، ایران در میان کشورهای عمده صادرکننده این کفپوش ها (چین، بلژیک و هند) هم از لحاظ ارزش و هم وزن صادراتی رتبه اول را داشته است. درکفپوش های غیرنسجی کاشی و سرامیک، ایران در میان کشورهای عمده صادرکننده این کفپوش ها (ایتالیا، اسپانیا، چین، ترکیه و مکزیک) رتبه آخر را داشته است. با توجه به نتایج بدست آمده می توان دریافت که ایران در تولید و صادرات کفپوش نسجی دارای مزیت است. از سوی دیگر و با عنایت به این که لازمه هر برنامه ریزی آگاهی از کم و کیف تقاضا می باشد. لذا اقدام به برآورد و تخمین تقاضای کفپوش های نسجی و پیش بینی روند آینده آن صورت گرفت. در این راستا از مدل کشش ثابت استفاده شد نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها با روش OLS در دوره زمانی 1389-1363 نشان می دهد که کششهای قیمتی، متقاطع و درآمدی کفپوش های نسجی به ترتیب 0.687-1.11 و 4.72 می باشند که بیانگر حساسیت بالای تقاضای این کفپوش ها نسبت به تغییرات قیمت و درآمد است. همچنین میزان تقاضای کفپوش های نسجی تا سال 1404 با استفاده از روش ARiMA پیش بینی گردید بر اساس نتایج پیش بینی، تقاضای کفپوش های نسجی روند افزایشی داشته به طوری که انتظار می رود مقدار تقاضا از 11776500000 (واحد) در سال 1389 به 25438258676 در سال 1404 افزایش یابد. ضریب نابرابری تایل، نسبت تورش، نسبت واریانس و میزان نسبت کوواریانس حاصل از پیش بینی کفپوش های نسجی با استفاده از روش ARIMA نشان دهنده قدرت بالای مدل تصریح شده در پیش بینی می باشد.

از زمانهای بسیار دور رنگزاهای طبیعی جهت رنگرزی خامه فرش دستباف مورد استفاده قرار می گرفته است. با توجه به اینکه رنگرزی طبیعی فرآیندی چند مرحله ای، دشوار و گرانقیمت است لذا استفاده از این مواد در رنگرزی خامه فرش دستباف کاهش یافت. از دیگر دلایل این امر می توان به عدم تکرارپذیری یا شید همانندی در رنگرزی طبیعی و در نهایت طولانی بودن فرایند رنگرزی طبیعی اشاره کرد، البته عده ای نیز معتقدند بعضی از معایب فوق نظیر عدم تکرارپذیری به عنوان حسن رنگرزی طبیعی محسوب می شود. آنچه مسلم است آن است که در حال حاضر فرآیند رنگرزی طبیعی فرآیندی وقت گیر و هزینه بر شناحته می شود. راههای مختلفی ممکن است باعث کم کردن زمان رنگرزی و ارزان کردن فرآیند رنگرزی طبیعی گردد که از آن جمله می توان به آماده سازی صحیح ماده رنگزا قبل از رنگرزی، استفاده صحیح ماده رنگزا در حمام رنگرزی، استفاده از ماشین رنگرزی مناسب، استفاده مجدد از پساب ماده رنگزا استفاده مجدد از آب و غیره اشاره کرد. در این تحقیق سعی شد با شناخت مواد رنگزای طبیعی مورد استفاده ضمن حفظ و افزایش کیفیت خامه های تولیدی راهکاری مناسب جهت کاهش زمان و هزینه رنگرزی طبیعی تعیین گردد. نتایج نشان می دهد، در رنگرزی با رنگزای روناس پساب حاصل از رنگرزی در اکثر دندانه ها نتوانسته است در مرحله دوم رنگرزی موثر باشد، اما اعمال فشار و رنگرزی در ظرفهای دربسته با حرارت بالا و همچنین چرخش محلول در سیستم موثر بوده و باعث کاهش زمان رنگرزی و افزایش عمق و شید رنگی در نمونه ها گردیده است. رنگرزی با این گیاه در حرارت محیط باعث افزایش عمق و شیدرنگی نمونه ها نسبت به حالت جوش در اکثر دندانه ها از جمله زاج سفید و آهن می گردد. در روناس می توان با رعایت موارد بالا باعث افزایش راندمان رنگرزی و کاهش هزینه آن تا %25 گردید. در رنگرزی با رنگزای پوست انار کاهش حرارت از جوش به محیط و 60oC باعث کاهش در عمق و شید رنگی نمونه ها می گردد لذا کاهش حرارت در فرآیند رنگرزی با این رنگزا توصیه نمی گردد. استفاده از پساب اول، دوم و سوم این رنگزا بسیار مفید و موثر بود و نمونه های رنگرزی شده با پسابها حتی پساب دوم و سوم بسیار نزدیک به نمونه های رنگرزی شده در حرارت جوش بوده و اعمال فشار و افزایش حرارت باعث کاهش زمان و افزایش عمق و راندمان رنگرزی می گردد. رنگرزی با رنگزای قرمزدانه حتما باید در حرارتهای بالاتر از 60-50 درجه سانتیگراد صورت گیرد و نمی توان آنها را در حرارت محیط رنگرزی کرد. استفاده از پساب این رنگزا موثر نیست زیرا قرمزدانه مشابه رنگزاهای شیمیایی خلوص بالایی داشته و با درصد کمی جهت رنگرزی الیاف مصرف می گردد و عمده مقدار رنگ آن در مرحله اول فرایند رنگرزی مصرف می گردد و رنگ موثری در حمام باقی نمی ماند. استفاده از فشار و افزایش حرارت پارامتر بسیار موثری بود و همزمان با کاهش زمان فرآیند رنگرزی می توان عمق و شید رنگی نمونه ها را بین 10 الی 40 درصد افزایش داد.

ازجمله ارکان بسیار مهم در انتخاب یک فرش دستباف طرح و نقشه آن می باشد. در این تحقیق زیبایی طرح های قالی ایرانی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در این خصوص تصاویر 62 قالی با طرح مختلف تهیه و پس از چاپ بر روی کاغذ از لحاظ زیبایی در 4 گروه ضعیف، متوسط، خوب و عالی مورد ارزیابی بصری قرار گرفتند. سپس تصاویر جمع آوری شده با استفاده از سه روش شبکه عصبی خودسازمان ده، روش خوشه بندی میانگین فازی و تبدیل فوریه در حالت قطبی دسته بندی شده و دسته های تشکیل شده از حیث زیبایی کلی هر گروه توسط مشاهده کنندگان ارزیابی شده و با نتایج ارزیابی بصری اولیه نمونه ها مقایسه شدند. نتایج ارزیابی 62 نمونه توسط مشاهده کنندگان نشان می دهد که به طورکلی، طرح هایی که زوایای شکل های به کار رفته در آنان تند است در کمترین درجه از حیث زیبایی قرار گرفته اند در حالیکه طرح های دارای زوایای آرام و گرد زیباتر تشخیص داده شده اند. نتایج دسته بندی طرح ها توسط 3 روش ذکر شده نشان می دهد که روش خوشه بندی فازی کمترین همبستگی را در میان روش های مورد استفاده دارد و میزان همبستگی آن با نتایج ارزیابی انسانی به نحوی است که امکان استفاده از این روش در دسته بندی طرح های قالی از حیث زیبایی میسر نیست. در حالیکه استفاده از روش شبکه عصبی خودسازمان ده نتایج قابل قبول تری زا نسبت به روش خوشه بندی فازی فراهم می آورد. بهترین همبستگی میان نتایج ارزیابی های بصری در هنگام به کارگیری روش تبدیل فوریه در فضای قطبی به دست می آید به نحوی که ضریب همبستگی بین این روش و ارزیابی های بصری زیبایی 0.80 است. از مزایای دیگر این روش علاوه بر امکان تشخیص میزان زیبایی طرح ها، استخراج بردارهای شاخص به منظور نمایش آنان در ابعاد کوچکتر است.

استان اصفهان یکی از پیشگامان فرش دستباف ایران است. فرش اصفهان، فرش نائین و فرش کاشان برندهایی جهانی هستند که بی شک حکایت از کیفیت آنها دارد. یکی از رموز این موفقیت، در رنگرزی الیاف طبیعی این فرشها با رنگهای گیاهی است که ثبات عالی دارند. در این طرح مطالعاتی، ابتدا مطالبی کلی درباره الیاف طبیعی، روش رنگرزی با رنگهای گیاهی و انواع آنها، رنگهای شیمیایی اسیدی و همچنین کلیاتی درباره استان اصفهان بیان شده است. سپس کارگاه های رنگرزی خامه قالی در سطح استان اصفهان بیان شده است. سپس کارگاه های رنگرزی خامه قالی در سطح استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفتند. این کارگاه ها در شهرستانهای اصفهان، کاشان، گلپایگان، نائین و نجف آباد واقع هستند و متاسفانه تعداد آنها در مقایسه با سالهای نه چندان دور افت زیادی نموده است. در نهایت پیشنهادهایی درباره بهبود وضع موجود ارائه شده است.

استان خراسان شمالی یکی از مهمترین مناطق تولید فرشهای عشایری و روستایی در ایران اسلامی است، در این ناحیه دو قوم بزرگ کرد و ترکمن با حفظ اصالتهای خود سالیان متمادی در کنار هم زندگی کرده و تا حدودی نیز بر تولیدات صناعی یکدیگر تاثیر گذاشته اند. آنان با توجه به نیازهای زندگی روزمره خود دستباف های متفاوتی را در طول تاریخ حیات خود بافته اند، زیراندازهای در ابعاد کوچک و متوسط، سفره های متنوع برای نان، نمکدان و خورجین ها و جل های اسب پر نقش و ظریف از جمله آثار شاخص زندگی ساده و روستایی آنها بوده است. بیشتر این دستباف های زیبا و گاه منحصر به فرد جنبه کاربردی داشته و در طول روز توسط مردم این ناحیه مورد بهره برداری قرار می گرفته است، به همین دلیل شاید آثار شاخصی از تولیدات سده های گذشته آنها در حال حاضر در دسترس نباشد. دستباف هایی که توسط اقوام ساکن در این منطقه از سرزمین ایران تولید می شود، توسط زنان و دختران کرد و ترکمن در منازل روستایی و عشایری بافته می شود، اغلب این دستباف ها با توجه به نوع رنگ بندی و نقوش به کار رفته از یکدیگر قابل تشخیص هستند، رنگهای شاد دستباف های کردی در کنار طرحهای ریز و پرکار ترکمن ها از ویژگهای شاخص فرشهای اصیل این ناحیه است. لازم به ذکر است که باورهای قدیمی ایرانیان در برخی از طرحهای کردی و ترکمنی همچنان خودنمایی می کند، و می توان گفت این نقوش ریشه در سنت و فرهنگ کهن ایران زمین دارد و عناصر اسلامی کمتر در آنها نفوذ کرده است. همچنین ریشه های مشترکی با نقوش به کار رفته در فرشهای دیگر اقوام ایرانی در آنها می توان یافت، گاه این پراکندگی به خارج از مرزهای کنونی ایران نیز می رسد که گواهی بر مشترک بودن ریشه های این طرحها است. در این تحقیق با معرفی مناطق بافت و اقوام ساکن در این ناحیه که متنوع ترین اقوام ایرانی (تاتها، کردها، ترکمنها، ترکها، بلوچها، خاوریها و ...) ساکن در یک ناحیه هستند، سعی در معرفی و ریشه یابی نقوش به کار رفته در فرشهای این منطقه از ایران شده است.

استان کرمان یکی از کانون های مهم بافت قالی و سایر زیراندازها، به دلیل ویژگی های منحصر به فرد نوع تولیدات از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم توجه به وضعیت کارگاه های تولیدی می تواند در آینده ای نزدیک اثرات جبران ناپذیری بر جای گذارد. این استان به دلیل استعداد بالقوه در تولید ماده اولیه یعنی پشم و تعداد زیادی از رنگزاهای طبیعی شرایط تولید و توسعه بافت فرش دستباف را دارا است. به دلیل ویژگی های خاص جغرافیایی و شرایط آب و هوایی می توان سهم زیادی از اشتغالزایی در استان را در این هنر- صنعت را مهیا کرد. با توجه به این که زندگی شهری و ماشینی شدن زندگیها بر روند زندگی روستایی و بالطبع تولیدات روستایی آنها تاثیر می گذارد لازم است هر چند سال یک بار با بازنگری در تولیداتی که بیشتر جنبه روستایی و سنتی دارد وضعیت فعلی آنها سنجیده شود. فرش دستباف یکی از تولیدات استراتژیک از جهت اشتغال و صادرات و نیز جنبه فرهنگی آن اهمیت بالایی دارد. بنابراین با توجه به ورود و استفاده از رنگزاهای شیمیایی بسیاری که در این صنعت وارد شده وضعیت کارگاه های رنگرزی از نظر تجهیزات مورد استفاده، دانشی که در این کارگاهها پشتوانه کار و فعالیت روزانه می باشد و نسبت مصرف رنگزاهای طبیعی و شیمیایی در هر استان به تفکیک مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد تا با برنامه ریزی دقیق تر در برگزاری دوره های آموزشی مورد نیاز برای افراد دست اندر کار در این هنر- صنعت و تخصیص بودجه در تجهیز کارگاه ها و به روز کردن آنها و نیز مدیریت و تصمیم گیری در واردات و تولید مواد اولیه مورد مصرف در فرشبافی و کیفیت آنها بهتر اقدام نمود. مطالعات میدانی طرح حاضر جهت رسیدن به اهداف زیر برنامه ریزی و تدوین شد: شناسایی مواد اولیه مصرفی و رنگرزی الیاف و نخهای بکار رفته در فرش دستباف وضعیت بازار مواد اولیه در استان میزان تولید مواد اولیه در کارگاههای رنگرزی شناسایی شهرستانهای دارای سابقه فعالیت در زمینه تولید مواد اولیه و رنگرزی نخ های فرش دستباف معرفی تولیدات با توجه به تنوع آنها شناسایی و معرفی افراد صاحب نظر در زمینه تولید و توزیع مواد اولیه، رنگرزی و ریسندگی.

این تحقیق نشان می دهد که عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی می تواند تاثیر بسزایی در پیشرفت صنعت فرش دستباف ایران داشته باشد. اگر ایران به WTO بپیوندد می تواند بازاریابی را تخصصی تر انجام دهد تا جایی که بیشتر تجار به راحتی به کشورهای هدف سفر می کنند و می توانند از سلایق مشتریان هدف مطلع شوند. همچنین قیمت تمام شده کاهش می یابد و تجار مجبور به یادگیری زبان انگلیسی می شوند در اینصورت خیلی راحت تر می توانند محصول خود را به مشتریان هدف معرفی کنند و تجار، تجارت بین الملل یاد می گیرند و می توانند در مذاکرات قابل قبول تر حاضر شوند طوریکه در ابتدا تحقیقات بازار انجام دهند و سپس محصول متناسب با بازار مورد نظر را ارائه دهند. همچنین تعرفه های گمرکی برداشته می شود و در نتیجه قیمت تمام شده کاهش می یابد چون می توانیم بسیاری از مواد اولیه مورد نیاز فرش دستباف را که در ایران نیست را به راحتی وارد کنیم. در این تحقیق تاثیر عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و تمامی مواردی که در بالا به آن اشاره شد در توسعه صادرات فرش دستباف مورد بررسی قرار می گیرد.

با توجه به گسترش استفاده از اینترنت و فناوری اطلاعات، همه سازمان ها و صنایع مستلزم استفاده از بازاریابی الکترونیکی در کسب و کار خود هستند که صنعت فرش دستباف نیز از این امر مستثنی نیست. پژوهش حاضر با هدف امکان سنجی پیاده سازی بازاریابی الکترونیکی در بازار فرش دستباف استان فارس صورت گرفته است. چرا که قبل از بکارگیری هر فناوری نوین نیازمند مطالعات امکان سنجی می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ جمع آوری داده ها توصیفی- پیمایشی می باشد. جامعه آماری متشکل از 45 نفر صادرکننده و 16 نفر کارشناس می باشد که از روش نمونه گیری قضاوتی برای نمونه گیری استفاده شد که در نهایت 27 صادرکننده و 16 کارشناس به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 94 درصد برآورد شد. برای توصیف داده ها از نمودار و جدول فراوانی، برای آزمون سوالات تحقیق از آزمون تی تک نمونه ای، تی مستقل و آنالیز واریانس(Anova) استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که از دیدگاه دست اندرکاران فرش دستباف، امکان پیاده سازی استفاده از اینترنت در فعالیت های مرتبط با مشتری، امکان پیاده سازی استفاده از اینترنت در فعالیت های مرتبط با کانالها، امکان پیاده سازی استفاده از اینترنت در فعالیت های مرتبط با تحقیقات بازاریابی در بازار فرش دستباف استان فارس وجود ندارد و شرایط نامطلوب می باشد. همچنین نتایج نشان داد که، صادرکنندگان و کارشناسان فرش دستباف برای پیاده سازی بازاریابی الکترونیکی در بازار فرش دستباف استان فارس آمادگی نداشتند ولی بازاریابی الکترونیکی را نیاز اساسی برای کسب مزیت رقابتی دانستند.

با نگاه به قالیهای به یادگار مانده از دوره شکوه و اوج قالی ایرانی و بررسی کیفیت مواد اولیه مصرفی آنها بر این نکته تاکید دارد که قالی ایران با استفاده از پشم گوسفندان ایرانی توانسته است به نقطه اوج خود برسد. قریب به 70 درصد پشم گوسفندان ایرانی در قالیبافی مصرف می گردد. یکی از مهمترین چالش های فرش ایرانی کاربرد پشم دباغی شده در قالیبافی است. بنابراین موضوع فراوری و پرورش پشم یکی از مهمترین موارد موثر در کیفیت قالی است. استفاده از پشم مناسب در تولید خامه قالی از بسیاری عیوب فرش همچون دورنگی، رگه دار شدن، نمدی شدن، ذرتی شدن و عدم شفافیت رنگی جلوگیری نموده ضمن آنکه چگونگی استفاده از آن نقش موثری در قیمت ارزش افزوده فرش بافته شده دارد. مصرف ابریشم در قالیهای ایران بیشتر مخصوص قالیهای نفیس می باشد که به واسطه قیمت بالای آن کمتر به کار برده می شود. اکثر قالیهای معروف ایران در موزه ها، پرز و یا تمام اجزاء آنها از ابریشم خالص می باشد. شناخت و معرفت نسبت به ویژگیهای پشم گوسفندان و مزایا و محدودی تهای آنها و همین طور ابریشم و پنبه می تواند بخشی از مشکلات فراروی قالی ایران را برطرف نماید. هدف از این طرح شناخت کامل از ویژگیهای فیز یکی و شیمیایی مواداولیه مورد مصرف در فرش دستباف که قسمت اعظم آن را پشم تشیکل می دهد می باشد تا با استفاده از مواد مرغوب بتوانیم فر شهای با کفیت بهتری تولید کنیم.

توجه به مزیت نسبی فعالیتهای مختلف اقتصادی یکی از جنبه های مهم برنامه ریزی اقتصادی است. در این میان فرش دستباف از نظر صادرات و درآمدزایی در میان کالاهای تولیدی صادراتی از اهمیت ویژه ای برخورداراست. این مطالعه با هدف بررسی مزیت نسبی استانهای خراسان رضوی، اصفهان و آذربایجان شرقی در تولید و همچنین کشور در صادرات انواع مختلف فرش دستباف، در سال 90-1389 اجرا گردید. جهت تعیین مزیت نسبی تولید از شاخص DRC و SCB و مزیت نسبی صادرات از شاخص RCA استفاده گردید. بخش عمده ای از اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه با تولیدکنندگان و کارشناسان مربوطه و بخش دیگری از اطلاعات از سازمانهای ذیربط و همچنین پایگاههای اینترنتی تهیه گردید. نتایج نشان داد تمامی فرشهای دستباف تولیدی در استانهای منتخب دارای مزیت نسبی در تولید می باشند. از نظر مزیت نسبی برای صادرات نیز نتایج بدست آمده بر اساس شاخص RCA نشان داد که اگر چه هنوز کشور در صادرات این کالا دارای مزیت نسبی می باشد ولی طی سالهای اخیر شاخص یاد شده به شدت روند نزولی داشته است که این خود حاکی از کاهش نسبتا شدید قدرت رقابت پذیری فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی است. همچنین نتایج بدست آمده در خصوص ماتریس SWOT نشان داد که بازاریابی به شیوه سنتی یکی از مهمترین نقاط ضعف در صنعت فرش دستباف می باشد.