طرح بررسی رضایتمندی شغلی بافندگان فرش دستباف در استانهای آذربایجان شرقی و اصفهان به منظور سنجش میزان، ابعاد و عوامل موثر بر رضایت شغلی بافندگان در بین کلیه بافندگان فرش دستباف بالای ده سال دو استان با جمعیت نمونه نهایی 834 (850 نفر در مرحله انتخاب) به مرحله اجرا درآمده است. جمعیت نمونه به شیوه نمونه گیری خوشه ای مرکب از بین هشت شهرستان تبریز، مرند، مراغه، هریس از آذربایجان شرقی و اصفهان، نائین، کاشان و نجف آباد در استان اصفهان و از مناطق شهری و روستایی انتخاب شدند. چهارچوب نظری تحقیق با تکیه بر نظریه های مختلف رضایت شغلی در قالب یک الگوی تلفیقی تنظیم شد. بیشترین تاثیر را الگوی هزبرگ بر چهار چوب نظری تحقیق داشته است. پرسشنامه ابزار جمع آوری اطلاعات بود. این پرسشنامه پس از تنظیم و پیش آزمون در بین 50 نمونه از بافندگان تبریزی برای جمع آوری نهایی آماده شد. داده های به دست آمده با استفاده از آزمون های کی دو،T ، آنالیز واریانس، تحلیل رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بر اساس نتایج به دست آمده، رضایت شغلی بافندگان رابطه معناداری را با متغیرهای استان، تصور از اهمیت شغل، تصور از بیماری زا و تکراری بودن شغل، عضویت در تعاونی، ارزیابی از محیط کار، سن، تحصیلات، درآمد، احساس عدالت در تولید خانگی و جنس نشان داده است. پنج متغیر تصور از اهمیت شغل، تکراری بودن و بیماری زایی شغل و عضویت در تعاونی جمعا 43 در صد از واریانس متغیر وابسته (رضایت شغلی) را تبیین کرده اند.

گره های متقارن و نامتقارن به عنوان دو گره اصیل دارای خواص فیزیکی و میکانیکی متفاوتی هستند که در کاربرد آنها در قالی تاثیر بسزایی دارند. گره جفتی و بی گره بافی خواص متفاوتی نسبت به گره های اصیل و مجاز به قالی می دهند که در صورتی که برای ایجاد خاصیت ویژه ای به کار گرفته شوند ممکن است در موارد نادری به افزایش کیفیت فرش منجر شوند، هرچند که در وضعیت فعلی می تواند لطماتی را به فرش دستباف ایران وارد کند. به جهت اهمیت این خواص، در کتب و مقالات مختلف اظهارنظرهایی در این مورد مشاهده شده است. در این طرح با بافت نمونه های قالی از یک مواد اولیه و با استفاده از هر چهار نوع گره فوق الذکر توسط یک بافنده، تاثیر این گره ها بر خواص فیزیکی و مکانیکی قالی شامل ابعاد، طول نقشمایه، ضخامت فرش و ارتفاع پرز، طول گره، لول شدگی لبه قالی، وزن، بارگذاری استاتیکی، بارگذاری دینامیکی، استحکام گره و سختی خمشی اندازه گیری شدند. نمونه های بافته شده در دو روش تولید شدند. روش اول کنترل ضربات دفتین بودندکه در آن پس از هر رج گره گذازی دوبار با ضربات دفتین بر آنها کوبیده می شد. روش دوم روش کنترل ابعاد بود که در آن با تنظیم دفعات ضربات دفتین سعی بر بافت فرش مطابق با نقشه طراحی شده بود. در نمونه های جفتی و بی گره برای رسیدن به ابعاد مورد نظر نقشه، اجبارا تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار کاهش یافت، در حالی که در نمونه های متقارن و نامتقارن تعداد ضربات دفتین به پنج یا شش بار افزایش یافت. نتایج نشان می دهند که گره های متقارن و نامتقارن باعث افزایش طول قالی و گرههای جفتی و بی گره موجب کاهش طول قالی می شوند و برای رسیدن به ابعاد موردنظر یا باید تعداد دفعات کوبیدن ضربات دفتین را تغییر داد و یا از مواد اولیه با نمره های متفاوت استفاده کرد. عرض نمونه های جفتی و بی گره پس از پایین آوردن از دار کاهش می یابد، در حالی که کاهش عرض نمونه های متقارن و نامتقارن ناچیز هستند. ضخامت کف فرش در نمونه ها نیز متاثر از نوع گره هستند، به نحوی که اگر تعداد ضربات دفتین زیادی بر گره های متقارن و نامتقارن وارد شود باعث افزایش ضخامت کف قالی می شوند و در حالتی که ضربات دفتین کنترل شوند ضخامت مشابهی با گره های جفتی و بی گره برای کف قالی ایجاد خواهند کرد. لبه های قالی تولید شده با گره متقارن و نامتقارن لول می شوند ولی این اتفاق به صورت بسیار جزئی در گره جفتی و بی گره ایجاد می شود. علت این امر به نیروهای تنش داخلی بازمانده در گره ها مربوط می شود. گره جفتی ضعیف ترین رفتار را در برابر بارگذاری استاتیک، چه در زمان کاهش ضخامت در برابر فشار و چه در بازیابی ضخامت از دست داده، دارد. گره متقارن بهترین مقاومت در برابر فشار را از خود نشان می دهد ولی در صورتی که با افزایش ضربات دفتین، گره نامتقارن طول اصلی نقشه را ایجاد کند، این گره بهترین رفتار را از خود نشان می دهد. در بازیابی ضخامت از دست رفته پس از حذف بار نیز گره نامتقارن سریعترین بازیابی را نسبت به سایر گره ها دارد. رفتار نمونه بی گره در برابر بارگذاری استاتیکی ما بین گره جفتی و دو گره دیگر است. در بارگذاری دینامیکی گره جفتی ضعیف ترین قالی را تولید می کند، در حالی که رفتار گره متقارن، نا متقارن و بی گره کمابیش مشابه یکدیگر است. استحکام گره متقارن و نا متقارن بر خلاف تصور عمومی مشابه یکدیگر می باشد و گره جفتی دارای استحکامی نزدیک به این دو گره است. قالی بی گره دارای استحکام گره در حدود 50% گره جفتی و 30% گره متقارن است. قالی تولید شده با گره کمانشیب یا بی گره منعطف ترین قالی است و قالیهای تولید شده با گره های متقارن و نامتقارن سفت ترین قالیها هستند. گره جفتی از این نظر شبیه به گره متقارن و نامتقارن است.

مطالعات اولیه فرش خراسان حاکی از زیاد بودن میزان ضایعات مواد اولیه مورد مصرف در فرش دستباف بود. لذا پژوهش حاضر جهت بررسی علل ایجاد ضایعات و ارائه راههای کاهش آن به مرحله اجرا درآمد. عواملی که در طی پژوهش موردتوجه قرار گرفتند عبارت بودند از: - ابزار قالیبافی، شکل و عیوب آنها و تاثیر این ابزار بر ایجاد ضایعات - شکل نگهداری و کاربرد مواد اولیه، نوع و مصرف مقادیر اضافی مواد اولیه - بررسی شیوه های بافت، نظیر روشهای پودگذاری، چله کشی و نوع گره و تاثیر آنها در ایجاد ضایعات - روشهای پرداخت فرش و مهارت و دقت بافندگان قالی فرش دستباف کرمان ازشهرت خوبی در جهان برخورداربوده است. در دهه های اخیر به دلایل گوناگونی از کیفیت فرش دستباف کرمان کاسته شده است. میزان ضایعات مواد اولیه فرش دستباف در این استان نسبتا قابل ملاحظه می باشد. به منظور بررسی علل ضایعات مواد اولیه فرش دستباف و ارائه روشهای پیشنهادی جهت کاهش ضایعات، این تحقیق به مرحله اجرا درآمد. عوامل ذیل بر ایجاد ضایعات مواد اولیه موثر در نظر گرفته شدند: انواع ابزار، شکل و عیوب آنها و تاثیر ابزار معیوب بر ایجاد ضایعات، تاثیر روش کاربرد و نگهداری مواد اولیه در تولید ضایعات، شیوه های بافت و تاثیرآنها بر ایجاد ضایعات. نتایج تحقیق در استان خراسان نشان داد که در سطح استان ابزار قالیبافی از وضعیت نسبتا مطلوبی برخوردارند بنابراین تاثیری در تولید ضایعات ندارند. مواد اولیه به صورت کلاف و به میزان مورد نیاز تهیه شده و در انبار یا اتاق بافت نگهداری می گردد و ضایعاتی در اثر انبارداری مواد مشاهده نگردید. کلافهای پشمی به صورت دوک یا گلوله نخ درآمده که بهترین شیوه کاربرد مواد اولیه است. در مواردی که از رشته های نخ در قالیبافی استفاده می شود امکان ایجاد ضایعات وجود دارد. تمایل بافندگان به سودجوئی، در بهره جستن از شیوه های نادرست بافت کاملا مشهود است که شامل استفاده از گرههای تقلبی و حذف پود نازک و مساله چندچین یک پود است که منجر به تنزل کیفیت قالی خراسان می شود. روشهای چله کشی به نوعی صورت می پذیرد که ضایعات نخ تار ایجاد نمی شود. مهارت و دقت بافندگان اثرمستقیمی بر تولید ضایعات دارد. بافندگان غیرماهر همواره طول بلندتری از گره در فرش بجا می گذارند که در کارگاههای پرداخت این مقادیر اضافی روگیری شده و جزء ضایعات محسوب می گردند. نتایج تحقیق در استان کرمان نشان دادند که به طورکلی در سطح استان کرمان استفاده از ابزار نامناسبی جهت بافت فرش دستباف رایج شده است که این ابزار دارای جنس و شکل نامناسب هستند و یا اینکه اصولا یرای بافت قالی ساخته نشده اند. لیکن رابطه مستقیمی بین کاربرد ابزار معیوب و یا نامناسب بودن آنها و میزان ضایعات به دست نیامد. غالب بافندگان قالی در استان کرمان مواد اولیه موردنیاز خود را به صورت کلاف تهیه می کنند و سپس آنها را تبدیل به گلوله نخ و یا دوک می کنند که بهترین روش استفاده از نخ خامه در بافت قالی توسط بافندگان به کار گرفته می شود. همچنین بافندگان شخصی باف که اکثریت قالیبافان استان را شامل می شوند، معمولا به مقدار نیاز نخ خامه و نخ پود تهیه می کنند. بنابراین مساله بیدزدگی و از بین رفتن کلافهای نخ در هنگام انبارداری منتفی می شود. اما ازبین رفتن مواد اولیه در انبار کارگاههای متمرکز به علت عدم انبارداری صحیح نمود بیشتری دارد. تمایل بافندگان استان در بهره جویی از شیوه های نادرست بافت کاملا مشهود است. مانند استفاده از گره های تقلبی در بافت قالی و استفاده از پودهای اضافی و ضخیم. قالیهای شهری باف استان کرمان معمولا پس از اتمام بافت قالی در کارگاههای پرداخت روگیری می شوند. اغلب این کارگاهها دارای تجهیزات لازم و کافی برای روگیری فرش نمی باشند. قالیهای عشایری باف استان در حین بافت توسط بافنده پرداخت می گردد و تنها در پایان بافت قالی یک لایه نازکی توسط قیچی های مخصوص از سطح فرش برداشت می گردد تا نقش فرش نمایان تر گردد.

موضوع بررسی راههای افزایش بهره وری در نیروی انسانی در تولید فرش دستباف در استانهای کردستان، لرستان، آذربایجان غربی با هدف شناسایی موثرترین عوامل ارتقاء بهره وری در این مناطق در سال 1378 شروع و در سال 1380 به پایان رسید. مهمترین عوامل موثر بر بهره وری نیروی انسانی تحت سه متغیر اصلی با عنوان: 1- رعایت ضوابط صنعتی در تهیه نهادهای تولید فرش دستباف، 2- اصلاح سیستم مدیریت تولید، 3- عوامل نرم افزاری (انسانی) موثر بر بهره وری، امثال: آموزش، بیمه، مشارکت، مالکیت و طرز تلقی از کار و غیره در قالب سه فرضیه صورتبندی گردید و با بررسیهای اولیه و مطالعات مقدماتی، مشخصات جامعه آماری که شامل بافندگان، رنگرزان، طراحان و نقشه کشان و پرداختگران در استانهای مذکور مورد بررسی و شناخت دقیق تری قرار گرفت در مجموع با توزیع بیش از 500 پرسشنامه و انجام مصاحبات لازم با کارشناسان و مسوولین دست اندرکار و بررسی اسناد و مدارک تاریخی و کتابخانه ای اطلاعات موردنیاز جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و روش پژوهش در این تحقیق، روش پیمایشی می باشد. برای تعیین ارتباط بین متغیرها و میزان تاثیر آنها و همچنین اولویت بندی انواع متغیرهای اسمی و رتبه ای، از آمارهای مختلف از جمله: کای اسکوار، تست فریدمن، وای کرامر، کلموگروف، اسمیرونف و همچنین پیرسون استفاده شده است. مهمترین یافته های تحقیق به شرح زیر می باشد: 1- وجود نهادهای ریز وخط مشی گذار وابسته به دولت در صنعت فرش مورد خواست اکثریت تولیدکنندگان فرش است. 2- راندمان تولید در سه حالت تولیدی: الف «تحت پوشش ارگانهای دولتی» ب- «سرمایه گذاری بخش خصوصی»، ج- تولید «به حساب خود». در حالت (ب): «سرمایه گذاری بخش خصوصی» راندمان تولید بالاتر از دو حالت دیگر است علت اصلی آن در نظارت مسوولانه و مستمر و فنی و برنامه ریزی در تولید و تحویل به موقع و همراه با رفع نیازمندی های تولیدکنندگان است. 3- رعایت ضوابط صنعتی در تهیه نهاده های فرش (خامه، پود، چله و ابزار کار و دار) به صورت اعمال استانداردهای مورد قبول بیشترین تاثیر را بر بهره وری کار نیروی انسانی شاغل داشته و اعمال آن نسبت به سایر عوامل موثر بر بهره وری در کوتاه مدت امکانپذیرتر است. 4- بهره وری مجتمع های کارگاهی بافت نسبت به تک بافت (خانگی) بالاتر است علت آن در وجود برنامه ریزی و اعمال شیوه های مدیریتی در مجتمع ها و عدم اعمال چنین مکانیزم هایی در چهارچوب بافت و سلسله مراتب خانواده است. 5- نقش اصلاح سیستم مدیریت تولید در افزایش بهره وری مورد تایید واقع شده و اعمال آن از طریق: الف- برنامه ریزی تولید، ب- رعایت عوامل ارگونومیک و ج- رعایت عوامل شغلی مقدور می باشد.

طبق مطالعات انجام شده الیاف پلی استر عمده ترین لیف مصنوعی مورد مصرف در فرش دستباف می باشد که در چله و پود نازک برخی از فرشهای دستباف تبریز مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از الیاف پلی استر در فرش دستباف مشکلاتی را نظیر تغییرات ایجاد شده در ابعاد و ظاهر آن ایجاد می کند که در این تحقیق، تغییرات ایجاد شده در ابعاد و ظاهر فرش دستباف در شرایط مختلف از نظر رطوبت و حرارت مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق، 4 نمونه فرش دستباف با 2 نخ چله پنبه ای و پنبه/ پلی استر و دو نخ پود نازک از جنس پنبه و پلی استر، به منظور بررسی تاثیر وجود الیاف پلی استر در چله و پود نازک، با رجشمار 50 تولید شده است. همچنین برای مطالعه تاثیر نخهای چله و پود نازک در تغییرات ابعادی فرش دستباف و حذف تاثیر الیاف پشم در این تغییرات، چهار نمونه فرش بدون پرز بافته شده است. سپس شرایط احتمالی مکان مورد استفاده از فرش دستباف، شبیه سازی شده و تغییرات ایجاد شده در این شرایط در ابعاد و ظاهر نمونه ها اندازه گیری شده است. نتایج آزمایشات تغیرات ابعادی نشان می دهد که مقدار جمع شدگی نمونه های بافته شده با نخ چله پنبه/ پلی استر در محیط های گرم و مرطوب 1.5 برابر چله پنبه ای بوده است. و همچنین توزیع دمای نایکنواخت در پشت نمونه ها تاثیر بسیار زیادی در تغییر نامنظم ابعاد نمونه های بافته شده با نخ چله پنبه/ پلی استر داشته است. در عملیات شستشو مقدار جمع شدگی نمونه های دارای نخ چله پنبه ای در مقایسه با نخ چله پنبه/ پلی استر قابل توجه بوده و هنگام قرار گرفتن در آب بیشترین کاهش طول در این نمونه ها مشاهده شده است. در بررسی ناهمواری سطحی ایجاد شده مشاهده شده است که پشت فرشهای بافته شده با نخ چله پنبه/ پلی استر در مقایسه با فرشهای بافته شده با نخ چله پنبه ای از ناهمواری بیشتری برخوردار بوده و پس از توزیع نایکنواخت دما در پشت فرشها، نمونه های دارای چله پنبه/ پلی استر ناهمواری های سطح بیشتری را نشان داده اند. نتایج بررسی مقاومت خمشی نمونه های بافته شده نشان دادند که مقاومت خمشی نمونه ها پس از قرار گرفتن در محیط های گرم و مرطوب، کم شده و پس از عملیات شستشو طول خمش در جهت تار، به نصف کاهش یافته است. همچنین وجود الیاف پلی استر در چله و پود نازک، سبب افزایش طول خمش نمونه ها به میزان 18% در جهت تار و 7% در جهت پود شده است.