استان همدان یکی از مهم ترین حوزه های فرشبافی ایران، به ویژه در سبک روستایی است. فرش دستبافت همدان علاوه بر تبعیت از مولفه های عمومی فرش دستبافت ایران، ویژگی های خاص خود را نیز دارا می باشد. در این پژوهش؛ ساختار درون متنی فرش دستبافت همدان، بر اساس مولفه طرح و نقش، به مثابه نوعی نظام و زبان تجسم یافته معنایی و مفهومی مورد بررسی واقع شده است. دلالت های معنایی و حیطه های موثر بر مولفه های معنایی ساختار درون متنی فرش دستبافت همدان، به شیوه تطبیقی و تحلیلی و به روش کتابخانه ای- اسنادی تحلیل گردیده اند. ادبیات، نماد و نشانه از جمله حوزه های موثر در شناخت معناهای ساختار درون متنی فرش دستبافت همدان می باشند. هم چنین تاثیرگذاری این مولفه ها در معنای اثر و دریافت دلالت های معنایی آن، در نمونه هایی منتخب از فرش دستبافت همدان، بررسی و تحلیل شده است. دو ساختار لچک ترنج و تصویری، از ساختارهای مهم و رایج فرش دستبافت همدان می باشند و در هر سه سبک شهری، روستایی و عشایری نمود یافته اند. ده تخته فرش دستبافت همدان به عنوان جامعه آماری مورد پژوهش، از میان این دو ساختار رایج انتخاب شده اند. افزون بر این که نگاره ها و نقوش به کار رفته در این ساختارها، در فرش دستبافت همدان عمومیت دارند و گاه خود به عنوان یک ساختار به کار گرفته شده اند. شناخت دلالت های معنایی فرش دستبافت همدان، با توجه به حوزه ادبیات و نماد؛ مبتنی بر نظام نشانه شناسی، تطبیق و هم خوانی روابط درونی ساختارها و نقوش فرش دستبافت همدان با اصول و مبانی نظری مورد بحث در هنر، تعمیم شیوه تحلیل به دیگر ساختارها و نقوش فرش دستبافت مناطق مختلف ایران، شناخت اساس معیشتی جامعه سازنده در روند تحلیل نمادها و نشانه ها، بر اساس نظام نشانه شناسی از جمله مهم ترین نتایج این پژوهش می باشند.

این پایان نامه به سیر تحول تصویربافی در فرش ایران پرداخته است. هرچند که اولین نمود تصاویر انسانی و حیوانی در مقیاس کوچک بر روی فرش مربوط به پازیریک است و در سیر فرش بافی ایران تا دوره صفوی با اندکی تغییر و تحول در همان مسیر گام برداشته است. اما فرش هایی که سراسر موضوع خود را به تصاویر اختصاص داده اند، فرش های دوره قاجار بودند. سیر تحولی که این فرش ها پیمودند در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان می دهد که نوع نگاه پادشاهان قاجار به نقاشی و بهره ای که از آن در تثبیت قدرت در نظر داشتند و ورود پدیده های جدیدی چون عکاسی و چاپ سنگی ضمن رواج تصاویر در جامعه باعث می شوند فضای تجریدی ـ انتزاعی طراحی فرش، به سمت تصویری شدن تغییر کند و زمینه ساز پیدایش و رواج فرشهای تصویری گردد. این روند ادامه پیدا کرده و در دوره معاصر فرشهای تصویری به سمت هرچه واقع گرایانه تر شدن پیش رفته است تا آنجا که شباهت فراوانی به تابلوهای نقاشی و تصاویر عکاسی شده پیدا کرده است. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت ترکیب شیوه کتابخانه ای و مشاهده ای بوده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش تعاونی های فرش دستباف در بهبود وضعیت تولیدی قالیبافان استان همدان انجام شده است. به منظور ارزیابی نقش تعاونیها در بهبود وضعیت تولیدی قالیبافان از تحلیل متغیرهای چون نقش تعاونی های فرش دستباف در تهیه مواد اولیه، ابزار کار و دار قالیبافی، تهیه نقشه ها و طرح های جدید، ارائه تسهیلات مالی و اعتباری، فروش فرش دستباف تولیدی و کاهش هزینه های تولید قالیبافان استفاده شده است. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از روشهای میدانی و اسنادی استفاده شده است و بر اساس آن اطلاعات دو گروه قالیبافان عضو و غیرعضو تعاونیهای فرش دستباف در قالب 428 پرسشنامه بر اساس فرمول کوکران در سه شهرستان همدان، نهاوند و کبودراهنگ گردآوری شده است. مهمترین ابزار جمع آوری داده ها نیز پرسشنامه بوده که روایی آن توسط متخصصان تایید و جهت بررسی پایایی آن با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه حدود 0.81 برآورد شد که نشانه قابلیت اعتماد آن است. نتایج بدست آمده از تحلیل داده نشان داد که تفاوت معنی داری بین قالیبافان عضو و غیرعضو تعاونی فرش دستباف به لحاظ شاخص های میزان تولید فرش دستباف، هزینه های تمام شده تولید یک تخته فرش ذرع و نیم، قیمت فروش یک تخته فرش ذرع و نیم، دسترسی به مواد اولیه و ابزار قالیبافی، دسترسی به تسهیلات قالیبافی و فروش فرش دستباف در سطح 1 درصد وجود دارد به طوری که قالیبافان عضو در مقایسه با قالیبافان غیرعضو به لحاظ شاخص های مذکور در وضعیت بهتری قرار دارند. لذا با توجه نقش این تعاونیها در بهبود وضعیت تولیدی قالیبافان پیشنهاد می شود اقداماتی در جهت حمایت از توسعه و تقویت این تعاونیها در سطح استان انجام گیرد.

پژوهش حاضر صادرات فرش دستباف ایران به کشور آلمان را به عنوان بستری برای شناسایی فرصت های کارآفرینی مورد مطالعه قرار داده است. به این منظور بر اساس فرآیند رسمی موریسون، پس از انجام مطالعات کتابخانه ای با 13 نفر از کارشناسان و خبرگان صادرات فرش مصاحبه و روندها و فرصت های کارآفرینی در زمینه صادرات فرش دستباف شناسایی شده از پنج جنبه سودآوری، باز بودن پنجره فرصت، توان رقابت با رقبا، افزایش حجم بازار و رشد بازار مورد پرسش، پرسشنامه ای از 50 خبره قرار گرفت و نتایج با نرم افزار SPSS تحلیل شد. نتیجه این تحلیل اولویت بندی فرصتهای کارآفرینی در صادرات فرش دستباف ایران به کشور آلمان به شرح زیر است: ارائه قالی های فعلی با ایجاد تغییرات موردپسند مشتری در رنگ، اندازه و طرح، تولید قالی های نفیس هنری، ایجاد بانک طرح های نوین قالی ایران، ایجاد بانک طرح های قدیمی قالی ایران، تولید مواد رنگزای طبیعی، ایجاد مدیریت متمرکز تولید بر کارگاههای غیرمتمرکز، مکانیزه کردن مراحل پیش تولید مانند رنگرزی، ایجاد کارگاههای متمرکز تولید فرش، ایجاد مراکز تولید ملزومات دکوراتیو همراه با فرش مانند پرده و تابلو و ..... به مشتری، بازاریابی اینترنتی فرش، تولید انبوه، سفارش گیری اینترنتی از مشتری، ردگیری اینترنتی سفارشات، تولید و خودکفایی ابریشم، فروش اینترنتی فرش دستباف.

در این طرح تحقیقاتی، استخراج مواد رنگزای موجود در گیاه روناس به منظور رنگرزی خامه قالی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا ابتدا مواد رنگزای روناس به دو روش مداوم و غیرمداوم استخراج شده است. در روش مداوم از سوکسله با حلال متانول استفاده شده است. در روش غیرمداوم از اسید سولفوروس، آب، مخلوطی از آب و متانول، مخلوطی از آب و اتانول بعنوان حلال استخراج مورد استفاده قرار گرفته است. پارامترهای مورد بررسی جهت بهینه سازی شرایط استخراج عبارت بودند از روش استخراج، دما، زمان، مقدار حلال. مقدار مواد رنگزای استخراج شده در هر آزمایش به روش اسپکتروفتومتری و کروماتوگرافی با عملکرد عالی(HPLC) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که استفاده از مخلوطی از آب و اتانول بهترین حلال برای استخراج مواد رنگزای موجود در گیاه روناس است. مواد استخراج شده از گیاه روناس تغلیظ سازی و به دو صورت عصاره تغلیظ شده و پودر خشک برای رنگرزی خامه قالی کرمانشاهی و بلوچی بکار رفت. به منظور پایدارسازی و سهولت در استفاده از مواد استخراج شده و همچنین نگهداری آنها چهار فرمولاسیون مختلف ارائه گردید. عصاره تغلیظ شده و پودر خشک حاصل از عصاره برای رنگرزی خامه قالی کرمانشاهی و بلوچی به روش پیش دندانه به کار رفت و خواص رنگرزی کالاهای رنگرزی شده از قبیل ویژگی های رنگی، ثبات شستشویی، ثبات نوری و ثبات سایشی اندازه گیری شد. به منظور مقایسه عملکرد عصاره و همچنین پودر خشک تهیه شده از عصاره خامه قالی کرمانشاهی و بلوچی با پودر خشک گیاه رنگرزی شده و ویژگی های رنگرزی آنها به دست آمد. نتایج نشان داد که در تمامی حالات کالاهای رنگرزی شده با پودر گیاه خشک دارای رنگهای سیرتری نسبت کالاهای رنگرزی شده با عصاره و پودر خشک حاصل از عصاره دارد گر چه این اختلاف در برخی از شرایط خیلی عمده نیست. مقایسه خواص ثباتی کالاهای رنگرزی شده با عصاره و پودر حاصل از آن با نمونه های رنگرزی شده با پودر خشک تقریبا یکسان است و اختلاف عمده ای وجود ندارد.

طرح گلدانی در انواع قالیهای فرش ایرانی (روستایی- عشایری و شهری) به صورت 1.2 و 1.4، واگیره و سراسری در طرحهای ترنج دار، محرابی، ظل السلطان و ..... به اجرا در می آید و علیرغم تنوع بسیار موجوددر طرح گلدانی در جریان یک روند تکرار بی رویه توسط تولیدکنندگان و هنرمندان فرش، برخی از طرحهای قابل توجه و زیبای آن در سیر نادیده گرفتن موجود به مرز فراموشی رسیده است چنانکه تامل و توقف در این شرایط به نابودی طرحهای بسیار ارزنده ای از این گونه فرش منجر خواهد شد. لذا پژوهش حاضر با هدف پر کردن خلا موجود و در راستای جمع آوری و ثبت و معرفی نمونه های اصیل شکل گرفته است؛ و از آنجا که طرح گلدانی روستایی- عشایری مبتنی بر نوع بینش و سلیقه ویژه می باشد، بررسی آن از منظر زیباشناسی بر طبق مبانی هنرهای تجسمی محور اصلی این پژوهش بوده و در روندی پژوهشی به شیوه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی (مکتوب و تصویری) اقدام به گردآوری اطلاعات گردیده است. به دنبال این روش و با توجه به محدودیت نمونه های موجود (تصاویر فرش و اثر حاضر در موزه ها) جامعه آماری شامل تمامی نمونه های قابل دسترس بوده است که بر اساس ویژگیهای طرح دسته بندی و در حجم 70 عدد بوده است و از هر سری یک یا دو نمونه به طور دقیق مورد آنالیز و تحلیل مبتنی بر قواعد و مبادی سواد بصری قرار گرفته است. در نهایت یافته های حاصل از توصیف و تحلیل عوامل یاد شده به صورت استقرایی تحلیل نهایی گردیده و به جمع بندی نهایی رسیده است.

فرش دستباف به دلیل مقبولیت و جلوه بصری و همچنین ماندگاری بالا به عنوان یک کالای اصیل ایرانی همیشه مورد توجه بوده است. استفاده از روشهای تکمیلی بر روی فرش دستباف می تواند جلوه این کالا را دوچندان نماید. روشهای تکمیل عمدتا به روشهایی اطلاق می شوند که در آن مواد رنگی اضافی توسط محلولهای شوینده و شیمیایی از سطح لیف و نخ زدوده می شوند و همچنین ظرافت نخ توسط مواد شیمیایی بهبود پیدا می کند. واضح است که کلیه عوامل در ساخت فرش بر روی براقیت آن در مرحله تکمیل و شستشو تاثیرگذار خواهند بود ولیکن نقش و میزان تاثیرگذاری آنها به صورت کمی نقش مهمی در ارائه روش مناسب شستشو و حصول کیفیت فرش خواهد داشت. در این پژوهش ابتدا عوامل موثر در براقیت شناخته خواهند شد و سپس با انجام آزمایشات سهم هرکدام از آن ها و همچنین تغییر براقیت در عملیات تکمیل بررسی خواهد گشت. روش تحقیق عبارتند از: 1- مطالعات کتابخانه ای: بخش اول: شناسایی مشخصات فرشهای چهار استان مورد نظر طرح بخش دوم: مروری بر روشهای کلی متداول شستشوی فرش 2- مطالعات اکتشافی: جمع آوری اطلاعات اکتشافی در میدان در مورد آمار اولیه مصرف نوع الیاف، بافت و مشخصات فرشهای دستباف به تفکیک منطقه، نوع رنگ، رج شمار. 3- مطالعات میدانی: بازدید از کارگاههای قالیشویی موجود در میدان و شناسایی روشهای شستشو و تعیین پارامترهای موثر بر شستشوی فرش 4- آزمایشات عملی: با انجام اندازه گیری آزمایشگاهی و دستگاهی برای تعیین مشخصات رنگی و نوری و همچنین بکارگیری آزمایشها عملی برای تعیین خواص فیزیکی و مکانیکی فرش قبل و بعد از فرایند شستشو می باشند. 5- تحلیل و جمع بندی: با بررسی نتایج آزمایشها و جمع بندی تمامی موارد فوق، تحلیل جامع به دست آید. در این گزارش پس از بررسی مختصات فرش در 4 استان، روشهای شور قالی دستباف و همچنین مواد مورد استفاده و عوامل براقیت خامه فرش مورد مطالعه قرار می گیرند. جهت مطالعات اکتشافی با مراجعه به مراکز فرش در استانهای فوق طی مصاحبه با کارشناسان و صاحب نظران، عوامل موثر و اهمیت آنها مورد بحث قرار می گیرد. بعد از انتخاب نمونه های هر استان به اندازه گیری براقیت پرداخته می شود. در این راستا مفهوم جدیدی به نام Flop Index تعریف می شود و داده های به دست آمده بر اساس این فاکتور رده بندی می شوند. صحت این داده ها با اندازه گیری مفهوم براقیت جهت دار (Luster) نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد و بدین ترتیب با اندازه گیریهای به عمل آمده نمودارهای مختلف برحسب فامها، جنس ماده رنگزا و جنس پشم خام به دست می آیند. روش به کار رفته در این مرحله از طرح، دقت بالایی دارد و قابل تعمیم برای پروژه های مشابه می باشد. سپس با بررسیهایی که بر روی این نمودارها انجام می شود، نمونه های منتخب برای انجام مراحل بعدی مشخص می شوند. سپس به مطالعات میدانی که طی بازدید از چند کارگاه اصلی قالیشویی فرش دستباف (جهت تکمیل و صادرات) کسب شده پرداخته می شود. با جمع بندی اطلاعات فوق نحوه شبیه سازی شور تکمیلی بیان می شود که در آن از روشهای طراحی آزمایش بهره گرفته شده است. در نهایت پس از آزمونهای ثباتی و شبیه سازی شور تکمیلی، با انجام آزمون های مختلف اپتیکی و مکانیکی تغییرات براقیت خامه ها قبل و بعد از شور بحث می شود. همچنین درصدهای بهینه مواد شیمیایی برای آنکه بهترین خواص مکانیکی در کنار براقیت بالا به دست آیند بررسی می شود. برای بررسی دقیق تر اتفاقات رخ داده بر روی خامه ها از چند نمونه نیز عکسبرداری انجام شده است. در نهایت با جمع بندی موارد فوق نتایج نهایی ارائه می شوند.

یکی از کالاهای تولیدی ارزشمند اقتصادی قالی است. مشخصه های طرح، رنگ، بافت و کیفیت مواد نقش اساسی در ارزش این کالا دارند. اگر بخواهیم قالی ایرانی ارزش خود را در بازارهای جهانی حفظ کند می بایست طرح و نقش های قدیمی به نام ایران حفظ شود و طرح های جدید ماندگار خلق شود. در گام نخست می بایست طرح های موجود جمع آوری و ساختاربندی شود. برای آنکه رایانه به این صنعت وارد شود و از قابلیت های آن استفاده کرد، لازم است طرح ها به تصویری قابل پردازش توسط رایانه تبدیل شوند. توصیف هر طرح و شناخت طرح ها برای بازشناسی آنها، گامی دیگر در این زمینه است. برای گام نخست، بعد از انتخاب محدوده مناطق قالیبافی، جمع آوری طرح ها، روبش آنها، جبران سازی تصاویر و جداسازی نقش مایه های اصلی، تمامی نقش مایه ها ساختاربندی می شود. در گام دیگر به کمک پیش پردازش هایی، نقاط پیرامونی هر نقش مایه بدست می آید. در میان روش های مبتنی بر منحنی پیرامونی شکل، هر نقش مایه با توصیفگر فوریه توصیف می شود. با استفاده از دسته بند نزدیکترین فاصله و معیار های فاصله های مختلف اقلیدسی، اقلیدسی نرمالیزه شده و مهالانوبیس، کلاس ها بازشناسی می شوند. برای بهبود روش بازشناسی از تغییر تعداد مولفه بردار ویژگی و کاهش طول بردار به وسیله تبدیل بردار ویژه استفاده می شود. پایگاه داده ای شامل 859 نقش مایه و با ساختار منظم تشکیل شد. الگوریتم بازشناسی برای 17 کلاس و زیر کلاس و بردار ویژگی با طول 8 مولفه با استفاده از دسته بند نزدیکترین فاصله با معیار فاصله مهالانوبیس و نرخ بازشناسی 72.3% برای داده های آموزشی و 69.4% برای داده های آزمایشی به دست آمد.

اخیرا توجه ویژه ای به استفاده از مواد رنگزای طبیعی در نساجی در حال رشد می باشد. این موضوع مربوط به این تفکر می باشد که مواد رنگزای طبیعی در مقایسه با مواد رنگزای شیمیایی سازگاری بیشتری با محیط دارند. در این طرح تحقیقاتی تکنیک امکان بازیابی و مصرف دوباره مواد رنگزای طبیعی مورد بررسی قرار می گیرد. استفاده مجدد حمام پساب از طریق بازسازی آن دارای مزیت بازیابی مواد رنگزا و مواد شیمیایی کمکی باقیمانده در حمام پساب در جهت استفاده در رنگرزی مجدد می باشد. عملیات استفاده مجدد حمام رنگرزی شامل ذخیره پساب، آنالیز پساب جهت برآورد مقدار مواد باقیمانده، بازسازی حمام پساب بر اساس محاسبه و افزودن مواد فوق و در انتها استفاده از حمام بازسازی شده جهت رنگرزی می باشد. عمل رنگرزی به روش پیش دندانه انجام گرفته است. نخ پشمی شستشو داده شده توسط زاج دندانه داده شد و سپس با مواد رنگزای طبیعی، قرمزدانه، روناس، جاشیر، و پوست انار رنگرزی گردید. مقدار زاج سفید باقیمانده در حمام دندانه رمق کشی شده به وسیله تیتراسیون با محلول قلیایی و آلیزارین اس اندازه گیری شد. مقدار pH حمام به کمک دستگاه اندازه گیری pH کنترل گردید. اندازه گیری کمی مواد رنگزای طبیعی به روشهای مختلفی نظیر استفاده از جذب سنجی معمول و مشتقی و همچنین به کمک تابع طیف انعکاسی و مشتق آن انجام گردید. در طی عمل بازسازی، مقادیری جذب شده از هر نوع ماده دوباره به حمام پساب اضافه گردیده و سپس از حمام دندانه و رنگرزی بازسازی شده جهت رنگرزی بعدی استفاده گردید. کیفیت نخ رنگرزی شده با اندازه گیری رنگ همانندی، خواص ثباتی نظیر ثبات نوری، سایشی، شستشویی ارزیابی گردید. نتایج حاصله نشان می دهد که نمونه های رنگرزی شده دارای رنگ همانندی و خواص ثباتی قابل قبولی می باشند. ارزیابی اقتصادی نشان می دهد که عملیات استفاده مجدد پساب مواد رنگزای طبیعی اقتصادی می باشد. همچنین عملیات فوق به دلیل کاهش پساب دوستدار محیط می باشد.

اشیاء و آثار تاریخی به جا مانده از زمانهای گذشته، به خاطر منحصر به فرد بودن و داشتن ارزشهای والای مادی و معنوی، دارای حساسیت زیاد در نگهداری و حفاظت می باشند. به همین منظور متولیان امر با توجه اقتضاء شرایط، از روشهای سنتی و دستی تا روشهای نوین استفاده می کنند. البته در زمینه سنجش و پایش، تحقیقات و مطالعات زیادی توسط دانشمندان و پژوهشگران صورت گرفته است. ساخت دستگاههای دیجیتالی سنجش رطوبت، دما، رطوبت نسبی و غیره توسط شرکت های معتبر از این دست به شمار می آیند. در این میان برای افزایش پارامترهای کنترلی می توان از پردازش تصویر نیز بهره جست. پردازش تصویر از جمله روشهایی است که در بسیاری از زمینه های تحقیقاتی و پژوهشی به کار می رود. در این مقاله سعی بر معرفی پردازش تصویر و چگونگی به کارگیری آن در عرصه سنجش و پایش آثار تاریخی و فرهنگی شده و هدف از آن سنجش و پایش در رنگ پریدگی پشم قالی با استفاده از پردازش تصویر است. روش تحقیق به صورت آزمایشگاهی و در سه مرحله اجرا گردید. در مرحله اول تصویر از شیء یا منسوج موردنظر به عنوان الگو تهیه و به صورت داده ثبت گردید. در ادامه بعد از عملیات پیرسازی تسریعی در بازه زمانی مشخص، از شیء مذکور با همان شرایط قبل تصویر دوم تهیه و به صورت داده ثبت گردید. سپس با استفاده از نرم افزار، داده های تصویر دوم آنالیز و با داده های تصویر الگو مقایسه گردید. در مرحله سوم با استفاده از محاسبات مبتنی بر تغییر رنگ، اطلاعاتی به دست می آید. در پایان این اطلاعات برای آشکارسازی عیب های بوجود آمده (رنگ پریدگی) در شیء بررسی و نتایج جالبی از نظر توانمندی تکنیک ارائه شده به دست آمد.