سال:1388 | دوره:1 |تعداد مقالات:30

در پژوهش حاضر، به تبیین رسالت رسانه ها در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در فرایند جهانی شدن پرداخته می شود. روش انجام پژوهش توصیفی از نوع تحلیل اسنادی بوده است به علاوه گردآوری داده های لازم جهت ارایه مطالب، کلیه منابع و مراجع مرتبط و در دسترس با استفاده از فرم گردآوری داده ها تحلیل و یافته ها به شیوه کیفی تحلیل شده است. در این پژوهش سه هدف عمده مد نظر است که عبارتند از : -1 تاثیر رسانه ها بر ظهور تجربه دینی ایثار و شهادت -2 چالش های فرهنگ ایثار و شهادت -3 رسانه و ایثار و شهادت در فرایند جهانی شدن .نتایج بدست آمده نشان دهنده این است که: -1 گفتمان، نقیضه گری، التقاط گری، پلورالیسم از تاثیرات رسانه ها بر ظهور تجربه دینی ایثار و شهادت است. -2 امروزه فرهنگ ایثار و شهادت با چالشی مواجه که باید افراد را برای آن آماده کند؛ از جمله نابودی ارزش های بومی، هجوم ارزش های غربی، نابودی هویت انسانی، سکولاریزاسیون، مصرف گرایی، تک فرهنگی شدن است.-3  برانگیختن احساس مسوولیت و تعهد دینی، تبیین رابطه ایمان و ایثار، ارایه تصویری از الگوهای ایثار و شهادت، پرهیز از تحریفات در پرداختن به عاشورا و شهادت، آمیختن احساسات و منطق در تبلیغ الگوهای شهادت، پرهیز از دور از دسترس قرار دادن الگوهای ایثار و شهادت، بهره گیری مناسب از مصاحبه ها و وصیت نامه های شهیدان از مولفه های کارکرد رسانه ها در عصر جهانی شدن هستند. و در آخر باید گفت که برای ارایه مفاهیم ایثار و شهادت استفاده ازابزارهای رسانه ای نوین الزامی بوده و جهانی شدن فرصت مناسبی است تا ارزشهای دینی و فرهنگ ایثار و شهادت طلبی اسلامی را به جهانیان معرفی کنیم.

رسانه ها در کشور ما بدلیل برخورداری از فرهنگ و تمدن ایرانی– اسلامی ماهیتی دینی دارد. رسانه به همان صورت که ابزار سیطره بخشیدن به افکار و ارزشهای آمریکایی است می تواند در خدمت افکار و ارزشهای دینی و ترویج فرهنگ ایثار و شادت طلبی نیز باشد. لذا در برنامه های رسانه ای با ارایه فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی و معرفی آن به مردم و تطبیق آن با سایر فرهنگها با امکاناتی که رسانه در اختیار ما قرار می دهد و با تبعیت از دین اسلام که شعار اخوت و برادری دارد پرچمدار فرهنگ ایثار و شهادت طلبی در جهان شویم. چرا که رسانه با ارایه شیوه های بدیع و نوآوری در انتقال مفاهیم ایثار و شهادت وظیفه خطیری برعهده دارد. در عین حال یکسان بودن و عدم وجود ابتکار و نوآوری دربیان موضوعات ایثار و شهادت دردرازمدت بی اثر بوده و زحمات تهیه کنندگان برنامه ها هدر می رود. نتیجه بدست آمده از مطالعات سوالات بترتیب نشان می دهد که: -1رسانه اسلامی با گفتمان دینی، الگوآفرینی دینی، تمثیل و کنایه، سرگرمی و تفریح، ایجاد مسجد مجازی به اهداف خود نایل می شود. -2تهدیدات: رشد تک فرهنگی، گسترش زبان انگلیسی، سطحی نگری، تزلزل ارزشها، رشد سکولاریزاسیون، مسجدزدایی؛ فرصت ها: جهانی سازی ارزشها، ترویج ارزشهای انسانی، تعامل، آموزش مجازی. -3تسریع و راحتی در اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت، آشنایی با ادیان و فرهنگ های دیگر، کمک به دولتها در دوران جنگ و بحران، همدردی با قربانیان و کمک به آنان.نتیجه گیری کلی اینکه: -1 بدون رسانه ها در دوران جهانی شدن اصولا تبلیغ و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت نمی تواند صورت گیرد. -2 رسانه اسلامی با زدودن گرد خرافه و عقاید منحط از چهره دین و الگوهای ایثار و شهادت از راه یابی بدعت در شهادت طلبی جلوگیری می کنند. -3 در دوران جهانی شدن آیین ها، مراسم و مناسک در متن ارتباطات و رسانه ها شکل می گیرند. مراسم و آیین های ملی، یا مناسک اسلامی هم چون حج،ایام عاشورا و دفاع مقدس تنها زمانی معنای کامل خود را به دست می آوردند. که توسط رسانه ها بازنمایی شوند.

در ادبیات اسلام و زبان قرآن و اهل بیت، شهادت گزینش مرگی متکی بر شناخت و آگاهی است. اسلام با طرح مساله شهادت تحول نوینی را در مساله مرگ ایجاد کرده است. با بررسی تاریخ مشاهده می شود که داشتن روحیه شهادت و شهادت طلبی در بسیاری از میادین حتی با قلت نفرات منجر به پیروزی اسلام و مسلمین گردید. کیفیت و چگونگی درونی شدن این فرهنگ در میان اقشار مختلف اجتماع در پیشبرد و حفظ بسیاری از اهداف جامعه اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آن جا که جامعه صدر اسلام با رهبری مستقیم پیامبر اکرم (ص) اداره می شد، می تواند الگوی مناسبی برای جوامع اسلامی امروز باشد. بر این اساس نگارنده سعی بر آن دارد تا کیفیت و جایگاه فرهنگ شهادت و شهادت طلبی را در میان اقشار مختلف اجتماع آن روز و تاثیرات آن را بر جامعه اسلامی مورد بررسی قرار دهد، چه بسا که با الگو پذیری مناسب از جامعه زمان رسول اکرم (ص) و تطبیق آن یا جامعه اسلامی امروز، فرهنگ ایثار و شهادت به شکل شایسته تری نهادینه گردد.

در گسترش فرهنگ سازی در زمینه های ارزشی و اعتقادی، مانند گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه عامل اصلی، مبلغ یا پیام رسان است. مبلغین این ارزشها باید از روشهای تاثیر گذار استفاده کنند. علم روان شناسی به ویژه روان شناسی اجتماعی می تواند در این زمینه به مبلغین کمک نماید. یک مبلغ نباید خود را محدود به روشهای سنتی نماید. مبلغ فرهنگ سازی باید با الزامات یک کار فرهنگی آشنا باشد و بداند که چگونه با مخاطبین ارتباط برقرار نماید و پیام خود را چگونه ارایه نماید تا تاثیر بیشتری داشته باشد. در این مقاله با بهره گیری از اصول روان شناسی ویژگی هایی که یک مبلغ باید داشته باشد تا پیام وی تاثیر بیشتری در مخاطبین داشته باشد،بیان خواهد شد.

شهادت هنر مردان خداست و شهیدان هنرمندانی بزرگ، در بازنمایی و ترسیم مفاهیم تعالی انسان خاکی اند. برخی کلمات و مفاهیم دارای قداستی هستند که کم و بیش با تفاوتهایی در همه جوامع بشری مطرح هستند، همچون کلمات شهید و ایثار کلماتی که در همه عرفها، توام با قداست و عظمت بدان نگریسته شده است. خمیره و عصاره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی و اخلاص و آزادمنشی هدفمند است. ترویج و اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت کارکردهای مثبت اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی دارد. کارکردهای که با نهادینه شدن روحیه از خود گذشتگی و در نظر گرفتن جمع، شاهد پایان تنازع بقا در عرصه زندگی اقتصادی و سیاسی خواهیم بود. در چنین بستری فرهنگ جمع گرایی جلوه گر می گردد و ارجعیت منافع ملی بر منافع فردی، قومی و ... به رسمیت می رسد، ترویج نامناسب و عدم دقت در شیوه های درست، و ترویج این فرهنگ و نادیده گرفتن عناصر ارتباطی موثر در یک ترویج مناسب، همچون همخوانی فرستنده و مخاطب و پیام و کانال ارتباطی و نیز عدم رفع پارازیت های (خشه ها) ارتباطی، آسیب های جدی به عمل ترویج و اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت می زند. با تبیین انگیزه های شهدا همگام با هم پایی نظر و عمل مسوولان، می توان از آسیب هایی که به اصل و جوهر فرهنگ ایثار و شهادت، به واسطه ترویج نامناسب وارد می شود، جلوگیری نمود. در آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت باید بر روی عناصر ارتباطی، خشه های ارتباطی، انواع ارتباط انسانی و تاثیرات فرهنگ، اقتصاد و سیاست تمرکز داشت و عملکرد و کارایی هر یک از عوامل را مد نظر داشت.

مفاهیم ایثار و از خودگذشتگی به دلیل ماهیت و محتوایی که دارد تقریبا با تمامی موضوعات و مسایل مطرح در حوزه دینی، فرهنگی، انسانی، اقتصادی و اجتماعی، از جمله حوزه، هویت ملی و ابعاد مختلف آن، ارتباط پیدا می کند. هدف مقاله حاضر بررسی و شناسایی راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان و نوجوانان می باشد.صلوات و سلام حضرت حق متعال و برترین درود فرشتگان و بندگان صالحش نثار روح مطهر شهیدان باد، که جان خود را نثار راه خدا کردند و از تعلقات زندگی به خاطر رضای دوست گذشتند و مصالح امت اسلامی را بر مشتهیات نفسانی ترجیح دادند. امروز پرچم اسلام در جهان، به برکت فداکاری شهیدان عزیز است که به اهتزاز درآمده، و نام مبارک خداوند و عظمت اسلام به خاطر ایثار و تلاش آنان و دیگر مجاهدان راه حق است که فضای جهان را پرکرده است. به هر حال شیوه های درست ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در مراحل مختلف سنی، راهکارها و معیارهای خود را می طلبد .

تعلیمات اسلامی بر اساس قبول یک سلسله فطریات است، یعنی همه آن چیز هایی که امروز مسایل انسانی و ماورا حیوانی نامیده می شود و اسم آنها را ارزش های انسانی می گذاریم. معارف اسلامی ریشه در نهاد و سرشت انسان دارد که اصالت انسان و انسانیت واقعی انسان در گرو قبول فطریات است. کارشناسان تعلیم و تربیت معتقدند که میزان اعتقاد به دین و ثبات و قوام آن در بزرگسالی به میزان کارآمدی فرآیند جامعه پذیری در دوران کودکی و نوجوانی بستگی دارد. توجه به افزایش آسیب پذیری دینی و مذهبی در میان نسل جدید در جامعه ما، اهمیت جریان جامعه پذیری را بیش از پیش روشن می نماید. در این مقاله تلاش شده است تا ضمن تبیین معانی فرهنگ ایثار و شهادت شیوه های جامعه پذیری فرهنگ ایثار و شهادت مورد بحث و بررسی قرار گیرد. خانواده، مدرسه، گروه همسالان، رسانه های جمعی و نهاد های اجتماعی و ارتباطی به عنوان عوامل موثر بر جامعه پذیری فرهنگ ایثار و شهادت معرفی می شوند که ناهماهنگی و بدکارکردی این عوامل می تواند منجر به آسیب پذیری فرآیند جامعه پذیری فرهنگ ایثار و شهادت گردد .

شهادت، اوج تعالی انسان است. در فرهنگ اسلام و بخصوص تشیع، ارزشمندترین و گرانبهاترین حرکت، شهادت است. شهید کسی است که با نثار جان خود، درخت اسلام را آبیاری کرده و فساد را ریشه کن می کند.در اهمیت این مساله که فرهنگ شهادت، هویت جوان ایرانی را نهادینه، مستحکم و متعالی ساخته است، جای تردیدی وجود ندارد. چرا که شهادت شجاعانه نقش جدا کردن و شناساندن و سرانجام رشد نمو حق و نابودی باطل را به طور احسن و اکمل در جامعه ایفا می کند و این اثر جوانان ایرانی و مسلمان را از رکود و جمود و انزوا خارج می سازد و با تصفیه عمیق، پویایی و بالندگی جوانان ایرانی را تضمین می کند.سوال اصلی در این مقاله پژوهشی آن است که فرهنگ شهادت چگونه شکل دهنده به هویت جوان ایرانی می باشد؟ در زمینه چیستی و دستاوردهای فرهنگ شهادت و ارتباط آن با هویت جوان ایرانی کارهای پراکنده ای صورت گرفته است که به عمده آنها در انتهای مقاله در بخش منابع اشاره شده است.روش تحقیق در این نوشتار ترکیبی از کتابخانه ای و میدانی بوده است، ابتدا تمامی آثار پیرامون شهید و شهادت و هویت ملی مطالعه، سپس مطالب مورد نیاز در قالب فیش های مطالعاتی استخراج و با تحلیل نویسنده ارایه گردید.به طور کلی در بخش یافته های تحقیق، سه نتیجه عمده از کل مقاله قابل استخراج است:1- شهادت، دل بریدن از دنیای فانی و دل بستن به حقیقت باقی است و این مساله رنگ و بوی الهی به هویت جوانان ایرانی می بخشد.2- شهادت، تزریق خون تازه به پیکر اجتماع و تقویت روحیه انقلابی در جوانان ایرانی است.3- شهادت، انتخاب بهترین و هنرمندترین و زیباترین نوع مردن را به جوانان می آموزد.و خلاصه آنکه جهاد مقدس شهید و خون پاکی که در این راه به زمین ریخته می شود، مهم ترین عامل هویت بخش به جوان ایرانی و تداوم ارزش های مقدسی است که انسانیت و شرف و عدالت و آزادی در پرتو آنها جان و رمق می گیرند و استمرار می یابند.

امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا تلاش می نمایند برای حفظ روحیه حماسی و پویایی جامعه خود و حفظ همبستگی اجتماعی از رزمندگان و جانبازان و دلیرانی که برای وطن جان فشانی نموده اند با ساختن مجسمه های یادبود، بر پا نمودن یادواره های متعدد موزه های جنگی از آنان به نیکی و افتخار یاد کنند تا بتوانند ایثار و از خود گذشتگی آنان را به نسل های بعدی انتقال دهند تا در مواقع ضروری از موجودیت جامعه خود دفاع نمایند. در این مقاله تلاش شده است تا نقش و اهمیت زنان در فرآیند نهاینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت بر اساس دیدگاه اسلام، علمای اسلامی وجامعه شناسی تبیین گردد. نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت و تعمیق و گسترش آن توسط زنان بر اساس بینش اسلامی و تفکر قرآنی همیشه به عنوان مولفه نیرومند ضامن تداوم و بقا نظام جمهوری اسلامی است.

ایثار و شهادت به لحاظ زبان و فن بیان، از سنخ مفاهیم به شمار می روند. مفاهیم، آن دسته از مقولاتند که با هیچ یک از حواس پنجگانه درک پذیر نباشند. این گونه مقولات، عینا در جهان واقع موجودیت ندارند، بلکه حاصل انتزاع ذهنی از پدیده های عینی اند.ذهن پس از انتزاع کردن مفاهیم و پدید آوردن آنها، در بازگشت های دوباره، از روش های متعددی برای موضوع شناخت قرار دادن مفاهیم بهره می گیرد؛ از جمله برای تسهیل و تسریع ادراک مفاهیم و انتزاعیات، از پدیده های ملموس و محسوس یاری می گیرد. به بیان دیگر، ذهن برای ادراک ساده تر و سریع تر مقولات انتزاعی،یا آنها را در سامانه ای تبدیلی، با نزدیک ترین مقوله واقعی معادل قرار می دهد یا به مقوله ای واقعی گره می زند. روش نخست که خود دارای گونه ها و شعبه های بسیار است، در مجموع، زیرمجموعه روش برابرنهی (تمثیل) قرار می گیرد. روش دوم نیز خود شاخه های بسیار دارد که یکی از این شاخه ها، همراه سازی مفاهیم انتزاعی با موسیقی یا بهره وری از روش های تداعی است. در مقاله حاضر تلاش بر آن است تا با رهیافت های نظری و یافته های حاصل از پرسش نامه، روش برابرنهی (تمثیل) و مجاری ارایه آن به سان یکی از کاراترین روش های تبیین و ترویج دو مقوله ایثار و شهادت بررسی گردد.

زنان به عنوان بخش مهمی از پیکر اجتماع در جامعه حامل بار سنگین مسوولیت های خانوادگی و اجتماعی هستند که دوشادوش مردان می توانند در صحنه های مختلف اجتماعی حضور یابند نقش زن و ابعاد سازنده او در زمینه های اخلاقی، مذهبی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تربیتی چشمگیر است.شهادت که نتیجه سلامت روان هر فرد شجاع و انتخاب آگاهانه است مقاومت و پویایی جامعه را به دنبال دارد، چرا که ریشه در قدرت قوت صبر استقامت مبارزه با کفر، انسجام خواهی، آخرت خواهی و ظرفیت بالا دارد و این عوامل در مجموع مقاومت جامعه را بالا برده و اجتماعی را متحرک و پویا و سازنده می سازد. شهیدان مقاومت و پویایی جامعه را تضمین نموده و به جامعه ظرفیت روحی می بخشند و ضعف و سستی را از بین می برند. در این مقاله برآنیم که نقش زنان را در نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه بررسی کنیم.حقیقتا جامعه از طریق بانوان فرهیخته و با سواد و دانشمند و محقق و متعهد به اصول اسلامی در جهت تکامل حرکت میکند زیرا بانوان متدین و متعهد که پای بند اصول اخلاقی و دینی هستند فرزندان لایق و شایسته تحویل جامعه میدهند.

فرهنگ ایثار و شهادت ارمغان با ارزشی است که از رشادت های ایثارگران و جان فشانی شهدا به جای مانده است. حفظ و ترویج این فرهنگ نه تنها یک وظیفه دینی محسوب می شود بلکه ضامن امنیت ملی نیز هست. نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت موجب پویایی جامعه و حراست از آرمان های انقلاب و ارزش های نظام جمهوری اسلامی است. خانواده به عنوان نخستین اجتماع انسانی اثرگذار بر روی تکوین شخصیت انسان ها، نقش اساسی در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان و نوجوانان دارد. کودکان و نوجوانان در خانواده از طریق الگوگیری از والدین، مفاهیم ارزشی این فرهنگ غنی را دریافت داشته و با درونی کردن آنها به شخصیت خود تشخیص می بخشند. همچنین مدرسه به عنوان محلی که دانش آموزان به طور رسمی در معرض تعلیم و تربیت قرار می گیرند، می تواند در ترویج مفاهیم فرهنگ ایثار و شهادت نقش موثری ایفا کند. در مدرسه دانش آموزان با بهره گیری از جمع دوستان و به ویژه نقش الگوی معلم فرصت می یابند تا با فرهنگ غنی ایثار و شهادت آشنا گردند. در ترویج این فرهنگ چه در خانه و چه در مدرسه بهره گیری از هنر و جذابیت بخشیدن به مفاهیم ارزشی و استفاده از روش های کارآمد می تواند اثربخش باشد.

پژوهش حاضر با هدف تبین نقش کتابهای درسی در نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت به بررسی میزان توجه کتابهای درسی به موضوع فوق پرداخته است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا و جامعه و نمونه پژوهش نیز شامل؛ چهار عنوان کتاب درسی فارسی، دینی، اجتماعی و تاریخ ابتدایی و راهنمایی بوده اند. ابزار اندازه گیری، چک لیست تحلیل محتوا بوده و یافته های پژوهش با استفاده از شاخص های آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.عمده ترین یافته های پژوهش بیانگر آن است که؛ 1- در مجموع 1230 مرتبه به محورها و مولفه های مفهومی مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت توجه شده است. 2- بیشترین توجه به محور؛ ایثار و کمترین توجه به محور سایر اصطلاحات شده است. 3- روند توجه به ترتیب در پایه های دوم راهنمایی، پنجم، سوم و چهارم ابتدایی، سوم و اول راهنمایی، اول و دوم ابتدایی بوده است. 4- کتاب فارسی دوم راهنمایی بیشترین توجه و کتابهای تاریخ اول و دوم راهنمایی فاقد مفاهیم مرتبط با فرهنگ ایثار و شهادت بوده اند.

جنگ به حکم عاطفه انسانی، مردود و ناپسند؛ اما به حکم عقل و استدلال، مورد قبول است و در برابر دشمن متجاوز و ستمگر، چاره ای جز مقاومت و دفاع نیست و برای دفاع از جان و مال و سرزمین و عقیده، راهی غیر از ایثار و از خودگذشتگی وجود ندارد. ایثار و شهادت به عنوان والاترین ارزش های انسانی در دین مبین اسلام مد نظر بوده و همواره بر آن تاکید شده است. این مفاهیم ژرف در طول تاریخ همواره سرنوشت بشر را تعیین کرده و او را از نابودی معنوی نجات داده است. در فرهنگ اسلامی ما توجه به این مفاهیم همواره رایج بوده و پس از انقلاب اسلامی و در هشت سال دفاع مقدس به اوج خود رسید. اهمیت والای این امر، لزوم توجه به آن را در جامعه امروز که با مفاهیمی چون جهانی شدن و در هم آمیختن فرهنگ ها و حتی تهاجم فرهنگی همراه است، نشان می دهد. در این بین جوانان نقش اساسی و عمده مخاطب آموزه های دینی در رابطه با فرهنگ ایثار و شهادت هستند. بنابراین در این مقاله سعی شده است، راه های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین جوانان بررسی شود.

شهادت هنر مردان خداست و شهیدان هنرمندانی بزرگ، در بازنمایی و ترسیم مفاهیم تعالی انسان خاکی اند. برخی کلمات و مفاهیم دارای قداستی هستند که کم و بیش با تفاوتهایی در همه جوامع بشری مطرح هستند، همچون کلمات شهید و ایثار کلماتی که در همه عرفها، توام با قداست و عظمت بدان نگریسته شده است. خمیره و عصاره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی و اخلاص و آزادمنشی هدفمند است. ترویج و اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت کارکردهای مثبت اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی دارد. کارکردهای که با نهادینه شدن روحیه از خود گذشتگی و در نظر گرفتن جمع، شاهد پایان تنازع بقا در عرصه زندگی اقتصادی و سیاسی خواهیم بود. در چنین بستری فرهنگ جمع گرایی جلوه گر می گردد و ارجعیت منافع ملی بر منافع فردی، قومی و ... به رسمیت می رسد، ترویج نامناسب و عدم دقت در شیوه های درست، و ترویج این فرهنگ و نادیده گرفتن عناصر ارتباطی موثر در یک ترویج مناسب، همچون همخوانی فرستنده و مخاطب و پیام و کانال ارتباطی و نیز عدم رفع پارازیت های (خشه ها) ارتباطی، آسیب های جدی به عمل ترویج و اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت می زند. با تبیین انگیزه های شهدا همگام با هم پایی نظر و عمل مسوولان، می توان از آسیب هایی که به اصل و جوهر فرهنگ ایثار و شهادت، به واسطه ترویج نامناسب وارد می شود، جلوگیری نمود. در آسیب شناسی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت باید بر روی عناصر ارتباطی، خشه های ارتباطی، انواع ارتباط انسانی و تاثیرات فرهنگ، اقتصاد و سیاست تمرکز داشت و عملکرد و کارایی هر یک از عوامل را مد نظر داشت.

مفاهیم و آثار به جا مانده از شهیدان، (مادی و معنوی) مجموعه ای غنی را در فرهنگ شیعه تشکیل می دهد که در این پژوهش به آن فرهنگ شهادت اطلاق می گردد. این پژوهش به هدف و تبیین مفهوم شهادت و بررسی نقش آموزش و پرورش در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت وارایه راهکارهایی در ترویج فرهنگ شهادت انجام شده است. در این پژوهش سه هدف عمده مد نظر است که عبارتند از: 1- بررسی ویژگی های افراد ایثارگر و شهادت طلب 2- نقش آموزش و پرورش در ترویج و نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت 3- بررسی چالش ها و ارایه راهکارهایی در جهت نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت در آموزش و پرورش. نتایجی که از سوال اول تحقیق بر آمده است نشان دهنده این است که: -1 با توجه به مطالعاتی که در متون اسلامی و نیز نظرات ائمه اطهار و متفکران اسلامی افراد ایثار گر و شهادت طلب دارای خصوصیاتی چون: نترسیدن از مرگ، رسالت جهانی و مدافع مظلومان جهان، داشتن بصیرت، نیل به مراتب بالاتر قرب و رضای الهی، اخلاص و تواضع بالا، گذر از مراحل آزمون عملی، برخورد با دشمن از موضع فعال و برتر و سایر خصوصیاتی چون بسیار دیندار، شجاع و دلاور، رئوف و مهربان، ظلم ستز، عدالت گر و ... هستند. -2 نقش آموزش و پرورش: فرهنگ سازی در مدارس، رعایت اخلاص و قصد قربت، الگوسازی دینی، برگزاری جشنواره ها و مسابقات، متون درسی جذاب، ایجاد روحیه پژوهندگی در زمینه ایثار و شهادت و ... را شامل می شود. -3 چالش های آموزش و پرورش در مواجه با ایثار و شهادت در سه بخش کلی: هویت یابی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و جهانی شدن بحث می شود. و در آخر با ارایه راهکارهایی به این نتیجه می رسیم که آموزش و پرورش با بازنگری و تحلیل محتوایی کتب درسی و با تفکر تحلیلی و نقاد به ایجاد یک حس مشترک دینی و وطنی با استفاده از ابزارهای هنری شهادت و ایثار بین دانش آموزان بپردازد.

ایثار کیمیای گمشده این دوره است که برای شناخت و یافتن آن باید به سراغ مشعل فروزان حسین بن علی (ع) از منا تا کربلا و جلوتر از آن سوره انسان رفت که ایثار اهل بیت پیامبر بزرگوار اسلام را به زیبایی تمام وصف می کند «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» مصداق این آیه شریفه که به اهل اتی معروف است 5 نفر انسان کامل است. انسان های واقعی ای که با اینکه طعام خودشان را دوست می داشتند با زبان گرسنه آن را به مسکین، یتیم و اسیر بخشیدند و بعد از این که آن را بخشیدند به آن ها گفتند «لا نرید منکم...» ما از شما نه عوض این طعام را می خواهیم و نه حتی انتظار سپاسگذاری از شما را داریم. آری این آیه شریفه، اوج ایثار را در چند اصل استقلال، آزادی، مروت به انسان می آموزد. مثل اینکه ایثارگرانه ترین کاری که می شود انجام داد صورت پذیرفته است و ایثار گرانه ترین کار دقیقا یعنی دیگرجویانه ترین و دیگرخواهانه ترین کاری است که می شود کرد و هیچ خود خواهی و خود جویی در کار نیست. همچنین در این مقاله جامعه پذیری و اوج ایثار بانوان این مرز و بوم به تبعیت از حضرت حاجر و حضرت فاطمه زهرا (س)، و نیز توسعه مبتنی بر اقتصاد دانایی محور به بحث گذاشته خواهد شد.

ایثار: این کلمه در فرهنگ بزرگ سخن، حسن انوری به معنای بذل، گذشت کردن از حق خود برای دیگران، نفع دیگری یا دیگران را بر خود ترجیح دادن آمده است، در لغت نامه دهخدا، این کلمه به معنای غرض دیگران را بر خود مقدم داشتن، برگزیدن و منفعت غیر را بر خود مقدم داشتن و این کمال درجه سخاوت است به کار رفته است.شهادت: یعنی کشته شدن در راه خدا، آنکه به شهادت دست یافته و در راه خدا کشته شده، به فرموده شهید مطهری شهادت مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس است. عملی آگاهانه و اختیاری است و شهیدان شمع محفل بشریت هستند.ترویج: ترویج در لغت به معنی رایج کردن، متداول کردن، روان کردن است. ترویج نوعی تغییر است در جهت توسعه منابع انسانی.

واژه گانی در قاموس ادب و فرهنگ پایداری با قداست خاص فرهنگ شناختی و جامعه شناختی یافت می شوند که با تفاوت هایی در همه مکتب های فکری و فرهنگی و جوامع انسانی مطرح و مقدس هستند؛ واژه گانی همچون ایثار و شهادت. تبیین این عصاره های شناختی در گرو بایسته های هنجار شناختی بوده و مستلزم درک معرفتی نسبت به عاشورا و دفاع مقدس است. ضرورت پرداخت به فرهنگ ایثار و شهادت و آسیب شناسی آن به مثابه ضرورتی کارکردی در تبیین و نهادینه سازی را ههای حفظ و انتقال آن به نسل آینده بایسته هایی مبتنی بر ارزش های اخلاقی و باورهای دینی بعنوان اولویت جامعه امروز است. یکسان انگاری ایثار و شهادت با خشونت و تروریسم راهبرد ناتوی فرهنگ مهاجم غربی و ارایه راهکارها در سه حوزه ماهیتی و فلسفی، شناختی و معرفتی و آموزشی و پژوهشی هدف غایی این مقاله است. 

در طول تاریخ بشریت عنصر مبارزه با ظلم وتجاوز در تمام جوامع و فرهنگ ها امری مقدس و ضروری بوده است و لیکن در برهه هایی از زمان و به دلایل شرایطی خاص، این فرهنگ ظهور، بروز و تجلی بیشتری داشته است. هر زمان و مکانی که ظالم یا متجاوزی به حقوق افراد تجاوز نمود، مردانی غیور با اراده ای پولادین و به تعبیر قرآن کریم (کَأنَّهُم بُنیانٌ مَرصُوص) و با فداکاری و از خود گذشتگی درمقابلشان ایستاده و با ظلم وتجاوز مبارزه کرده اند، حال یا در راه هدف والای خود کشته شده اند و یا به فتح و پیروزی رسیده و ظلم و متجاوز را سر جای خود نشانده اند. این حرکت حماسه ساز در جوهره زمان به یک فرهنگ عظیم مبدل گشت که اوج این فرهنگ در تراژدی کربلا به مدیریت تاریخی حسین بن علی (ع) و به تبلیغات و ترویج و حفظ این فرهنگ توسط دخت علی بن ابیطالب حضرت صدیقه زینب کبری (س) به جهانیان عرضه شد. این تراژدی که سرشار از جلوه های ویژه حقیقی و نمایانگر عشق حقیقی بنده و معبود است بهترین فیلم آموزشی تاریخ بود و قسمت های بعدی این فیلم در حماسه 8 سال دفاع مقدس در کربلای ایران به کارگردانی فرزندی از نسل حسین بن علی (ع) بنام خمینی (ره) و به حفظ این فرهنگ توسط خواهران و مادران شهدا اکران شد. به آرشیو بردن چنین فیلمی آن هم برای مدت طولانی مسلما این حماسه را در ذهن ها کمرنگ می کند و خطر فراموشی فرهنگ و پیرو آن هجوم فرهنگی دشمن فرصت طلب می تواند ابتذال و غرب گرایی و نفرین آیندگان را برای نسلی که می بایست به حفظ فرهنگ و تاریخ این مردم می پرداخت، را به دنبال داشته باشد. آدمی چون تنوع طلب است لذا پخش فیلم تکراری تاثیر چندانی بر مخاطب که نسل جوان جامعه می باشند؛ نخواهد گذارد. پس باید با رصد فرهنگی به فکر راهکارها و روش هایی نوین در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و هموارسازی بستر گسترش علل بوجود آمدن این فرهنگ بود چرا که در بررسی پدیده های فرهنگی و اجتماعی باید جستجوگر علتهای پنهان و آشکار بود و اکتفا نمودن به چند روش ترویجی، عمل ارزیابی و تحقیق و اجرا را به سوی لغزش و خطا می کشاند.بنابراین باید به گونه ای عمل کرد که در این مسیر بتوان هم این فرهنگ را حفظ کرد و هم به روش های نوین و صحیح و بدون تحریف تحویل نسل جوان جامعه داد و این میسر خواهد شد با همکاری همه جانبه همه دستگاه های فرهنگی و آموزشی کشور انشاا. ... 

در این تحقیق عوامل تاثیرگذار و عملی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه مورد بررسی قرار گرفت. به منظور بررسی این موضوع از بین کارکنان بنیاد شهید و امور ایثارگران شهر اهواز 50 نفر به شکل داوطلبانه انتخاب شدند. جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده به عمل آمد. نتایج بدست آمده از طریق آزمون خی دو نشان داد که از نظر کارکنان مرد و زن بنیاد شهید و امور ایثارگران شهر اهواز پخش وصیت نامه های شهدا، ساخت و پخش سریال ها ی زندگی شهدا، بازدید از مزار شهدا، نامگذاری خیابان ها و میدان ها به نام شهدا و شناسایی ویژگی های شخصیتی شهدا از طریق انجام تحقیقات درترویج فرهنگ ایثار و شهادت موثر است.

این تحقیق به بررسی رفتارهای فرهنگی و اجتماعی و مذهبی در بین 362 خانواده ایثارگر (جانباز 322 نفر و آزاده 40 نفر) در سطح استان چهارمحال و بختیاری پرداخته است. جمعیت نمونه تعداد 364 ایثارگر بوده که به روش سیستماتیک مورد مطالعه قرار گرفته اند. واحد نمونه گیری فرد 16 سال به بالا می باشد. تحقیق با روش پیمایشی انجام و ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق، پرسشنامه محقق ساخته به همراه مصاحبه است که 19 سوال مربوط به متغیرهای دموگرافیکی و ساختاری و 148 سوال مربوط به رفتارهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی و 24 سوال ویژه نوع بینش فرهنگی (فردگرایی و جمع گرایی) به انضمام یک سوال باز است. اعتبار پرسشنامه از نوع صوری بوده و همبستگی درونی شاخص ها با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه گردیده که قابلیت اعتماد کل پرسشنامه برابر با 0.77 می باشد. قلمرو موضوعی این تحقیق بیش از 174 نوع رفتار فرهنگی، اجتماعی و مذهبی است که ارتباط آنها با متغیرهای مستقل11  گانه در دوسطح توصیفی و استنباطی مورد سنجش واقع شده است.

این پژوهش بصورت پیمایشی در جامعه 3000 نفری فرهنگیان شهر نجف آباد و در نمونه ای به حجم 340 نفر در سال تحصیلی 1388-1387 برای بررسی راهکارهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان و نوجوانان انجام گرفته است. سوالات مطرح شده در این تحقیق شامل راهکارهای فرهنگی، راهکارهای آموزشی و راهکارهای اجتماعی می باشد. از دیدگاه اعضای نمونه راهکارهای فرهنگی بیشترین تاثیر را در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بین کودکان و نوجوانان داشته است. پس از آن راهکارهای آموزشی و اجتماعی به ترتیب بیشترین تاثیر را در این زمینه داشته اند. در پایان بر اساس یافته های تحقیق پیشنهاداتی مانند: ارایه و معرفی اسوه های دفاع مقدس با استفاده از: خاطرات رزمندگان وفرماندهان دفاع مقدس، مقالات و کتب نوشته شده در مورد دفاع مقدس، یادنامه ها و وصیتنامه های شهدا، استفاده وزارت آموزش وپرورش بنحوی شایسته وجذاب از وصیتنامه های شهدا برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و ... ارایه شده است.

مقاله پژوهشی حاضر با روش توصیفی - کتابخانه ای، به دنبال شناخت نقش زنان در نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت می باشد. عقیده براین است که نقش زنان در این امر را نمی توان تنها از طریق اندازه گیری میزان فعالیت آنها در نظام اجتماعی یعنی مصرف قدرت تبیین کرد بلکه شناسایی عواملی مهم است که موجب می شود زنان، نقش تعیین کننده در امر نهادینه کردن و توسعه فرهنگ ایثار و شهادت بعنوان مهمترین سرمایه فرهنگی - اجتماعی و دستاورد انقلاب اسلامی، داشته باشند. نتایج نشان می دهند که؛ مکانیزم باز تعریف نقش زنان در تولید و توزیع قدرت یعنی در تصمیم سازی و تصمیم گیری در کنار نقش مصرف قدرت و روابط رفتاری آنها در نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت نقش محوری و اساسی دارد. عوامل موفقیت در نهادینه کردن این فرهنگ، توجه و کاربست ارزشهای مورد نظر شهدا شامل اطاعت از ولایت، عدالت خواهی، مشارکت بدور از تبعیض، علم آموزی و روشنی هدف، تعهد و ایمان، شهامت، اشتیاق به برنامه ریزی، انعطاف داشتن و ... می باشد.

نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه از راه های مختلفی امکان پذیر است. که می توان بصورت فهرست وار به برخی از آنها اشاره کرد.ترویج فضایل اخلاقی، که ایثار و شهادت یکی از فضایل اخلاقی است، می تواند در سطوح مختلف جامعه اثرگذار باشد که این عمل را می توان از محیط خانواده شروع و با تعلیم و ترویج آن همگام با آموزش در مدارس تا تعامل در میان همسالان و روابط اخلاقی همراه با گذشت و مسالمت در محیط کار و تلاش ادامه داد.از راه های دیگر نهادینه سازی آثار و پیامدهای تاریخی آن در جوامع از ابتدای خلقت آدم (ع) و زندگی انبیا و اولیا الهی و شیوه و سیره تربیت آنان، قابل استفاده است، آنان چگونه همه هستی خویش را در جهت هدایت بشریت دادند و از آن گذشتند، و اولیا الهی و ائمه (ع) چگونه با این ایثارگری و انتخاب راه شهادت، به جامعه راه سعادت و آزادگی و آزادمردی آموختند، تا بشریت با ترجیح شهادت، زندگی ذلت بار را کنار بزنند، و با اهداء هستی خویش آرامش و آزادی را به جامعه به ارمغان بیاورد، که نمونه آن را ملت ایران در انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و سازندگی کشور، تجربه کردند و ثابت کردند که می توان با قبول این فرهنگ در مقابل دنیا ایستاد و عزت و شرف خویش را حفظ نمود.

حفظ و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت نه تنها یک وظیفه دینی محسوب می شود بلکه ضامن امنیت ملی نیز هست. به منظور تعیین عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه، ابتدا طرح های پژوهشی و مقالات نگاشته شده طی یک دوره سی ساله پس از پیروزی انقلاب اسلامی به روش فرا تحلیل بررسی شده است و عوامل مذکور شناسایی گردیده اند و مبنای تهیه پرسشنامه قرار گرفته است. آن گاه طی یک مطالعه پیمایشی، از بین جامعه آماری خانواده شهدا و مردم عادی، یک نمونه 200 نفری (80 نفر از خانواده شهدا و 120 نفر از مردم عادی) انتخاب شده است و با پاسخ به پرسشنامه ها، عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت را رتبه بندی نموده اند. سپس اطلاعات پرسشنامه ها با استفاده از روش های آماری توصیف شده اند.نتایج فرا تحلیل و پیمایش نشان داده است که عمده ترین عوامل ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه به ترتیب عبارت اند از 1) استفاده از ابزارهای هنری اعم از فیلم، نمایشنامه، داستان و ... 2) عمل کردن مسوولین بر گفتار و کلام خود، 3) ابتکار عمل داشتن در شیوه های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، 4) نهادینه سازی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در نهادهایی مثل مدرسه، خانواده، صدا و سیما و 5 ) شفاف و روشن بودن اهداف نهادهای متولی فرهنگ ایثار و شهادت.

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، به مولفه ها و عوامل مختلفی بستگی دارد. این مقاله می کوشد تا مهم ترین مولفه های ترویج شهادت و ایثار را بیان نماید. بدین منظور پس از ارایه تعاریفی از مفاهیم ایثار و شهادت به بررسی کاربردهای قرآنی ایثار و شهادت پرداخته است. سپس راههای ترویج ایثار را که عبارتند از: توکل بر خدا، ساده زیستی، توجه به ثمرات ایثار و ... بیان نموده است. و از فرهنگ سازی و تبیین فلسفه جهاد، تقویت جایگاه و منزلت شهید، آشنایی با کارکردهای شهادت، و انتظار و شهادت طلبی، انتظار و تاثیر آن بر مقاومت و پویایی جامعه تشیع؛ به عنوان مولفه های ترویج شهادت طلبی یاد نموده است.

در این مقاله به بیان یافته های یک تحقیق میدانی با عنوان نقش زنان در نهادینه سازی فرهنگ ایثار وشهادت از دیدگاه مدرسین آموزش خانواده شهر نجف آباد که در نمونه ای به حجم 44 نفر در سال تحصیلی 87-86 انجام شده است، پرداخته می شود. فرضیات مطرح شده در این تحقیق نقش زنان در ابعاد ارزشی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی را مورد بررسی قرار می دهد که برای جمع آوری اطلاعات لازم برای پنج متغیر موجود در هر فرضیه، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید و در تجزیه وتحلیل یافته های تحقیق از نرم افزار آماری و آزمون های t و ANOVA استفاده گردید. از دیدگاه اعضای نمونه نقش های اجتماعی زنان بیشترین تاثیر را در ترویج فرهنگ ایثار وشهادت داشته است. پس از آن نقش-های ارزشی، نقش های فرهنگی و نقش های آموزشی به ترتیب بیشترین تاثیر را در این زمینه داشته اند.

ایثار و شهادت به عنوان والاترین ارزش های انسانی در دین مبین اسلام مد نظر بوده و پیوسته بر آن تاکید شده است. این مفهوم ژرف در طول تاریخ همواره سر نوشت بشر را تعیین کرده و او را از انحطاط معنوی نجات داده است. در فرهنگ غنی اسلامی، توجه به این مفاهیم همواره رایج بوده و پس از انقلاب اسلامی و در هشت سال دفاع مقدس به اوج خود رسید. اهمیت والای این امر، لزوم توجه به آن را در جامعه امروز که با مفاهیمی چون جهانی شدن و در هم آمیختن فرهنگ ها و حتی تهاجم و شبیخون فرهنگی همراه است، نشان می دهد در این بین کودکان به عنوان آینده سازان فردای بشر، نیازمند آشنایی با این مفاهیم و حتی میل به تحقق آن در جهت ساختن جامعه ای آزاد و اسلامی اند .شیوه های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان عموما بر روش اسوه سازی و الگوبرداری و نیز آسان سازی و داستان گویی استوار است. آنچه امروز بیش از هر چیز نیازمند آن هستیم، انگیزه های ایثارگرانه مستمر، مداوم، آگاهانه، هدفمند و رشد یافته است.در واقع آدمی جزبا رشد انگیزه، پرورش و لذت بردن از پیامدهای ارزنده آن نمی تواند به مرحله ایثارگری برسد.دستیابی به فرهنگ پرارزش ایثار و شهادت و گسترش آن به هماهنگی تمام مجموعه ای تاثیرگذار و استفاده بهینه از ابزارهای فرهنگ ساز جامعه نیاز دارد. «نهاد خانواده» به عنوان اولین و مهمترین پایگاه شکل گیری شخصیت و بخش تربیتی و از سویی «وسایل ارتباط جمعی» به عنوان دومین دسته از عوامل تاثیر گذار فرهنگی در ساخت و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در تمام لایه های اجتماع و نیز «مراکز آموزشی» با رفتارهای صادقانه و محبت آمیز و منطقی و فضاسازی هدفمند محیط، قادرند در زمینه های آمادگی جهت پذیرش، فرهنگ ارزشمند ایثار و شهادت را در بین کودکان فراهم نمایند.

یکی از بخشهای مهم و اصلی فرهنگ هر جامعه ارزشهای آن هستند. ارزشها به عنوان مهم ترین عناصر فرهنگی و اجتماعی نقش کلیدی را در هویت بخشی و انسجام اجتماعی به عهده دارند. به طور مسلم برای نهادینه کردن ارزشهای یک فرهنگ در جامعه بهترین سرمایه گذاری، سرمایه گذاری روی کودکان آن جامعه است. تبیین درست مفاهیم ارزشی، درک درست جایگاه آن مفاهیم، الگو پردازی مناسب، توجه به پذیرش پیام از طرف مخاطب به جای تحمیل، طراحی سیستم آموزشی خاص، توجه به نقش ترتیبی رسانه های گروهی، عنایت به اصل تدرج و تمکن و تسهیل و تیسیر و هماهنگی و انسجام نهادهای تربیتی از جمله راهکارهای ارایه شده در این مقاله برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان است.