کتابسنجی چیست؟
کتابسنجی ابزاری برای ارزیابی محققان، مراکز علمی و دانشگاه‌ها و کشورها است. یکی از نخستین تعاریف کتابسنجی «استفاده از روش‌های آمار و ریاضی برای کتاب و سایر رسانه‌های ارتباطی» است. همچنین کتابسنجی را اندازه‌گیری مشخصات و فرایندهای مرتبط با مدارک تعریف کرده‌اند. مشخصات و فرایندها شامل تحلیل بسامد واژه‌ها، تحلیل هم‌آیندی، تحلیل استنادی و محاسبات شمارشی مدارک، مانند تعداد آثار منتشره واحدهای مختلف است.
برای دریافت آخرین‌های بلاگ و بن تخفیف در خبرنامه عضو شوید.
در ادامه به معرفی برخی از شاخص‌های کتابسنجی پرداخته خواهد شد:
1.شاخص پرایس[1]
پرایس، موارد ارجاع شده در منابع علمی را نشانگر استحکام متون علمی دانست. بر این مبنا او از سهم منابع ارجاع شده یک مجله که بیش از 5 سال عمر ندارند به منظور تفکیک دانش سخت، دانش نرم، فناوری و غیر علم استفاده کرد و آن را شاخص پرایس نامید. شاخص پرایس درصد مدارک ارجاع شده در یک منبع علمی است که کم‌تر از پنج سال عمر داشته باشند. روشن است که استفاده از منابع تازه‌تر می‌تواند برخاسته از تازگی دانش و نوآورانه بودن اثر داشته باشد و به همین دلیل نیز سبب دریافت استنادات آتی شود. به صورت زیر محاسبه می‌شود:
PI= r/R*100 0 ≤r ≤4
که در آن r ارجاعات به منابع جوان‌تر در بازه ذکر شده و R کل ارجاعات هستند.
برای آشنایی با شاخص هرش کلیک کنید.
2.استناد
دلایل متعددی برای اینکه چرا یک مدرک به مدرک دیگری استناد می‌کند وجود دارد:
-
به منظور اشاره به مدارکی که ممکن است برای خواننده مفید باشد
-
به منظور اعتبار بخشی به آثار گذشته
-
به منظور بیان اثرگذاری بر مدرک حاضر
-
به منظور مستندسازی و اثبات ادعاها
-
عوامل اجتماعی نظیر استناد دانش آموختگان، دوستان و همکاران
-
و یا حتی مخالفت با محتوای یک مدرک.
مطالعات نشان می‌دهد که اغلب استنادات «مثبت» هستند یعنی حقیقت آنست که محققینی که به آثار سایر محققین استناد می‌کنند چیزی را در آن اثر مفید یافته‌اند. انحراف الگوهای استنادی، مثلا استناد منفی، ممکن است بر تحلیل یک مقاله یا مولف تاثیر داشته باشد، اما این تاثیر در تحلیل تعداد زیاد مولفین مثل دپارتمان‌ها، دانشگاه‌ها یا کشورها به کل محو خواهد شد.
برای آشنایی با شاخص هرش کلیک کنید.
اصطلاح خود استنادی قابل استفاده برای محقق، موسسه، مجله و یا حتی یک کشور است. خود استنادی در مورد محقق معمول‌ترین شیوه است. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که خود استنادی برای داده‌های عظیم معنادار نیست(گلنزل، 2003). احتمالا علت این امر رفتار طبیعی محققین در ارتباطات علمی در استناددهی به آثار خود به مقداری مشابه است. به هر صورت در سطح گروه، تفاوت‌های کوچک در تعداد استنادات ممکن است سبب تحریف مقادیر واقعی شاخص‌ها شود. تعداد انتشارات کم‌تر احتمال افزایش مقادیر شاخص را تحت تاثیر قرار دهد. گفته‌می‌شود مولفین آمریکایی بیش‌تر از میانگین به خود استناد می‌دهند اما این نظریه هنوز اثبات نشده است.
منابع:
کرامت‌فر , عبدالصمد، نورمحمدی ح. کتابسنجی؛ مباحث نظری و عملی. تهران: کتابدار; 1393.
رفیعی‌خشنود, محدثه, کرامت‌فر, عبدالصمد, اکبری. کدام ویژگی‌ها ارتباط بیشتری با تعداد استنادات آتی مقالات مروری زیست‌شناسی سلولی دارند؟. فصلنامه مدیریت اطلاعات و دانش شناسی. 2017;4(1):51–8.