در بررسی عارضه فتق دیسک در ساختار ستون فقرات، ایجاد بیرون زدگی دیسک در ناحیه مهره‌های 4 و 5 کمر امری شایع است و در اغلب بیماران، فتق دیسک مهره‌ها در این ناحیه گزارش شده است.
هر دو مهره‌های استخوانی شماره 4 و 5 کمر در ستون مهره‌ها، استخوان‌هایی قوی و محکم هستند و در انجام فعالیت‌هایی مانند خم شدن به سمت جلو، مسئول حفظ وضعیت بالا تنه هستند در نتیجه این ناحیه از ستون مهره‌ها از سایر نواحی آسیب‌پذیرتر است. در نگاهی اجمالی فتق دیسک در مهره‌های 4 و 5 کمر می‌تواند منجر به سیاتیک شود اما در موارد معدودی نیز گزارش شده است که فتق دیسک مهره‌های مذکور تنها می‌تواند منجر به سایر اختلالات در ناحیه کمر بشود شاید بتوان گفت که ناحیه مهره‌های 4 و 5 کمر، مشکل سازترین و آسیب‌پذیرترین ناحیه ستون مهره‌ها است .
علل ایجاد بیرون زدگی و برآمدگی دیسک در مهره‌های 4 و 5 کمر
این امر بسیار مهم است تا در مورد مکانیک و ساختارطبیعی ستون مهره‌ها و البته اتفاقات و تغییرات ساختاری انجام شده در عارضه فتق دیسک ستون فقرات بیشتر بدانیم و در نتیجه بتوانیم پروسه یک درمان مناسب را با پزشک خود اغاز کنیم.
ستون فقرات از یک ستون متشکل از مهره‌های استخوانی روی هم سوار شده تشکیل شده است و دیسک‌ها ساختارهایی‌اند که در حد واسط مهره‌ها قرار گرفته‌اند. دیسک‌ها نقش اتصال مهره‌های مجاور را به یکدیگر دارند و همچنین باعث ایجاد مفاصلی می‌شوند که میزان دامنه حرکت اندک دارند. در واقع دیسک‌ها ساختارهای نرم و منعطف بین ساختارهای محکم و استخوانی مهره‌های ستون فقرات هستند. گاهی اوقات ممکن است که دیسک از محل طبیعی درون مفصلی خود خارج شده و حالت بیرون‌زدگی ایجاد کند که این تغییر مکانی مسبب ایجاد فشار بر روی عصب گذرنده از درون ستون فقرات می شود.
میزان شدت علائم و عوارض ناشی از فتق دیسک متناسب است با میزان جابه‌جایی و بیرون‌زدگی دیسک در ناحیه مفصل ستون فقرات. اگر در ناحیه مهره‌های 4 و 5 کمری بیرون‌زدگی دیسک رخ بدهد مسبب ایجاد فشار بر روی عصب مهره 5 کمری می‌شود. البته که ایجاد فتق دیسک در این ناحیه شایع‌ترین نوع فتق دیسک گزارش شده در ستون مهره‌ها است. ایجاد فتق دیسک کمری در ناحیه ذکر شده مسبب ایجاد طیف گسترده‌ای از علائم بالینی مشکل‌ساز می‌شود.
نشانه‌ها و علائم فتق دیسک در ناحیه مهره‌های 4 و 5 کمر چگونه است؟
موارد ذکر شده در ادامه مقاله شامل علائم بالینی است که به دنبال ایجاد فتق در دیسک مهره‌های کمری در بیمار مشاهده شده است:
- ایجاد کمر درد: شاید بتوان گفت که شایع‌ترین علامت بالینی، کمر درد است. این موضوع در تمام شرایط صادق نیست اما اغلب بیماران که دچار فتق دیسک مهره‌های 4 و 5 کمری بوده‌اند، دردی شدید، درست در قسمت تحتانی کمر را تجربه کرده‌اند. این ناحیه بسیار حساس به لمس بوده است. درد این ناحیه مشابه به درد حاصل از گرفتگی عضلات ناحیه کمر، گزارش شده است.
- درد عصب سیاتیک: درد سیاتیک اشاره دارد به حس دردی که در قسمت پشت پا در به شکل پایین رونده در امتداد اندام ایجاد شده است. درد در ناحیه عصب سیاتیک به طور معمول می‌تواند به صورت دردی سریع و ناگهانی حس شود و یا گاهی به صورت شدید باشد که بنا بر توصیف بیماران مانند درد حاصل از فرو رفتن جسم داغ و تیز به درون بدن است .
- درد ناحیه تحتانی بیرون ساق پا: حس درد در این ناحیه از پا به عنوان علامت تشخیصی و افتراقی است تا فتق دیسک در ناحیه مهره 4 و 5 کمر را از فتق دیسک در سایر مهره‌های ستون فقرات تشخیص دهیم. چرا که اعصابی که در ناحیه مهره 4 کمری شروع می شود، مسئول عصب‌دهی به ساختارهای بیرونی ساق پا است در نتیجه زمانی که برآمدگی و بیرون‌زدگی دیسک در ناحیه مهره‌های 4 و 5 کمر رخ بدهد علائمی شامل حس درد در ناحیه تحتانی طرف ساق پا ایجاد می‌شود که البته این درد می‌تواند تا قسمت فوقانی ناحیه مچ و کف پا کشیده و در این نواحی نیز درد ممتد حس شود. درد مذکور به صورت حرکتی پیچشی و پیچ خورنده حس می‌شود که این درد از ناحیه کمر شروع شده و در طول طرف خارجی ساق پا، به پایین می‌رود تا در ناحیه فوقانی مچ و کف پا خاتمه یابد. این درد مشابه درد ناشی از عصب سیاتیک است.
- حس سوزن سوزن شدن / بی حسی: فتق در ناحیه دیسک شماره 4 و 5 کمر باعث ایجاد تغییرات حسی در ناحیه پا (طول ساق پا و مچ و کف پا) می‌شود. به طور معمول حس سوزن سوزن شدن در ناحیه پا (مچ و کف پا) و انگشتان پا گزارش شده است و در تعدادی از بیماران نیز فتق دیسک کمر منجر به ایجاد شرایط و علائم شدیدتر شده است. این علائم به علت فشار وارده بر عصب گذرنده از ناحیه مذکور است و علت این فشار نیز جابه‌جایی فیزیکی و بیرون‌زدگی دیسک است که عصب را تحت فشار قرار می‌دهد در این صورت تعدادی از سیگنال‌های عصبی به‌طور مناسب در طول رشته‌های عصبی منتقل نخواهند شد و درک پیام‌های حسی در این ناحیه مختل خواهد شد ..
- حس ضعف در هر دو پا: حس ضعف در هر دو پا یک علامت هشدار بسیار مهم است. در صورتی که این علامت را حس کردید بدون توجه به اینکه ایا این حس ضعف همراه با سایر علائم ذکر شده در لسیت هست یا نه، باید به پزشک خود مراجعه کنید .
- حس ضعف در پا (به خصوص در قسمت ران پا همراه با فتق دیسک مهره‌های 4 و 5 کمری) نشان‌دهنده فشار شدید وارده بر عصب ستون مهره‌های شما است. اگر چنین حس ضعفی را دارید باید در اسرع وقت به آن رسیدگی کنید.
درمان فیزیکی (فیزیوتراپی) برای فتق دیسک ناحیه مهره‌های 4 و 5 کمری:
فیزیوتراپی دیسک کمر شامل آموزش و اعمال حرکات فیزیکی – ورزشی مناسب است. در پروسه این درمان همزمان با افزایش قدرت ماهیچه‌های اطراف ستون مهره‌ها، میزان فشار بر روی دیسک آسیب دیده کاهش می‌یابد و منجر به تسکین وکاهش درد بیمار می‌شود.
در اغلب موارد، با مراجعه به فیزیوتراپیست و انجام فیزیوتراپی، درد ناشی از فتق دیسک کمر کاهش می یابد. انجام فعالیت‌های فیزیوتراپی سبب تربیت و آماده‌سازی بدن شما می‌شود تا از ایجاد دردهای ممکن در ناحیه کمر که ممکن است در آینده پیش آید محافظت شود. (فیزیوتراپی سبب پیشگیری از ایجاد دردهای ناحیه کمر در آینده می‌شود چرا که عضلات ناحیه ستون مهره‌ها تقویت شده‌اند)
فیزیوتراپی کمر معمولاً با روش‌های غیرفعال یا انفعالی آغاز می‌شود. هنگامی که بدن به مقدار کافی بهبود پیدا کرد، روش‌های درمانی فعال برای تقویت بدن و پیشگیری بروز مجدد درد شروع خواهد شد.
در مقاله «کمر درد شدید و درمان آن با فیزیوتراپی و ورزش» در تعریف فیزیوتراپی انفعالی و فعال آمده است که « فیزیوتراپی انفعالی شامل اجرا کردن روش‌های مختلف درمانی بر روی بیمار است از جمله اعمال گرما و بسته‌های یخ و همچنین تحریک الکتریکی. برای مثال، ممکن است قبل از انجام تمرینات ورزش کمر، از یک پد گرم کننده برای گرم کردن عضلات و پس از آن از یخ برای آرام کردن عضلات و بافت‌های نرم استفاده شود اما در فیزیوتراپی فعال تمرکز بر روی انجام تمرینات و کشیدن بدن است. در بیشتر روش‌های درمانی استفاده شده برای کمر درد، تمرکز اصلی برنامه‌ی فیزیوتراپی بر روی انجام تمرینات فعال است.»
ورزش‌های فیزیوتراپی
مهم‌ترین مورد در بحث عارضه فتق دیسک و تمرینات فیزیوتراپی این است که بدانیم همان‌طورکه وضعیت عارضه فتق ایجاد شده در ستون مهره‌ها در بیماران متفاوت است، نوع و شیوه درمان فیزیوتراپی بیماران نیز از یکدیگر متمایز است.
دستکاری و اعمال تغییرات در فشار وارده بر ستون فقرات:
به جهت درمان فتق دیسک، پزشک شما یک برنامه درمانی را اجرا می‌کند که ممکن است این برنامه شامل دستکاری و تغییرات در ستون مهره‌ها باشد که به این اعمال تغییرات و دستکاری تنظیم ساختار ستون مهره‌ها نیز می‌گویند و البته این برنامه درمانی نیز می‌تواند شامل سایر روش‌های کایروپراتیک (Chiropractic) فن ماساژ و جابه‌جایی ستون فقرات بوده و کمکی باشد تا علائم فتق دیسک ناحیه 4 و 5 مهره‌های کمری کاهش یابند. شیوه ایجاد تغییرات و دستکاری ستون مهره‌ها یک روش درمانی منحصر به هر بیمار خواهد بود و اصول همیشه ثابت ندارد اما این پروسه درمانی می‌تواند شامل درمان های فیزیکی و درمان‌هایی بر پایه انجام حرکات ورزشی (فیزیوتراپی) باشد.
دوره توانبخشی بعد از عمل جراحی:
عمل جراحی تنها برای موارد فتق و بیرون‌زدگی شدید دیسک اعمال می شود درحالی که اغلب فتق دیسک‌های ستون مهره‌ها می‌توانند به گونه موفقیت‌آمیزی با فیزیوتراپی و اجتناب از انجام امور آسیب زننده به ناحیه دیسک آسیب دیده، درمان شوند. تعدادی از گزینه‌های جراحی اعمالی در مورد فتق دیسک دارای پروسه‌ای با حداقل تهاجم بافتی هستند و درصد بالایی از موفقیت را کسب کرده‌اند اما دوره ریکاوری این گزینه‌های جراحی طولانی مدت است. در صورتی که جراحی لازم باشد به جهت توانبخشی ماهیچه‌های ستون مهره‌ها و ارتقاء عملکرد مفاصل ستون مهره‌ها، اعمال فیزیوتراپی پس از جراحی، مهم و ضروری خواهد بود. فرآیند فیزیوتراپی که مکمل عمل جراحی است به عنوان یک دوره ریکاوری کامل و پیشگیری کننده بیرون زدگی دیسک در آینده است چرا که ممکن است در آینده فتق دیسک کمر در ناحیه فوقانی و یا تحتانی دیسک جراحی شده رخ بدهد.
میزان اثربخشی فیزیوتراپی در درمان فتق دیسک مهره‌های کمر شماره 5 و 4:
فیزیوتراپی یک روش درمان و تسکین درد است که کاملاً ایمن، مطمئن، مؤثر و غیرتهاجمی است. این روش به جهت درمان فتق دیسک مهره‌های 4 و 5 کمر در تمامی سنین استفاده می‌شود و البته روش درمانی برای سایر عارضه‌های ساختاری - اسکلتی مرتبط با کهولت سن است. فیزیوتراپیست‌ها از اقدامات درمانی هدف‌داری استفاده می‌کنند تا درد و التهاب ایجاد شده در ناحیه کمر را کاهش دهند و یا از بین ببرند. اعمال فیزیوتراپی باعث بهبود جریان خون و بازیابی دامنه حرکات در ناحیه مفاصل ستون مهره‌ها می‌شود.
فیزیوتراپیست‌ها به صورت حرفه‌ای آموزش دیده‌اند که چگونه وضعیت فیزیکی بدن شما را ارزیابی کنند و تمرینات لازم برای تأمین نیازهای شما و درمان شما را ارائه دهند. اغلب فعالیت‌های فیزیکی - درمانی که به شما آموزش می‌دهند می‌تواند توسط خود شما در خانه به خوبی انجام شوند در نتیجه شما می‌توانید برنامه ورزشی – درمانی خود را جدای از تعداد دفعات تعیین شده در کلینیک، در خانه نیز انجام داده و انجام این حرکات فیزیکی را نیز در خانه ادامه دهید.